Orinx
Orinx (op verschillende manieren gespeld; ook als Orins, Oriens, Orinckx, Orincx, Orincxs, Orings, Orens, Oreins, Orains, Orenge en tenslotte ook Orange) vormt een eeuwenoud geslacht van molenaars in het Pajottenland, Henegouwen, Oost-Vlaanderen en Waals-Brabant.
Betekenis van de familienaam
Volgens Dr. Jozef Van Overstraeten (1896-1986), erevoorzitter van de Vlaamse Toeristenbond-Vlaamse Automobilistenbond is de meest waarschijnlijke verklaring het Middelnederlandse woord "oorrinc", dit wil zeggen oorring. Dit zou de bijnaam zijn van iemand die een opvallende oorring droeg of die oorringen maakte. Minder kans is er voor een verminking van het Middelnederlandse "horic", dit wil zeggen hoek, namelijk een afgelegen woonplaats van het dorp. Er is een familienaam Hoorickx = Van Hoorick. De x op het einde van de naam is een afstammingsletter: zoon van Orinc. Dr. Frans Debrabandere, secretaris-generaal Koninklijke Commissie voor Toponymie en Dialectologie, houdt het bij de verklaring plaatsnaam "horik of "hoek".[1]
Schrijfwijzen
Van de naam Orinx bestaan verschillende schrijfwijzen. De oorzaken daarvan zijn:
- De lage alfabetiseringsgraad[2] bij de toenmalige bevolking (weinig mensen konden lezen en nog minder konden schrijven). Algemene leerplicht werd in België pas ingevoerd in 1914.
- Het gebruik van dialecten.
- Het gebruik van het Frans in een ander landsgedeelte waardoor eenzelfde naam anders wordt uitgesproken waardoor de naam Orinx verbasterde naar Oreins.
Ten gevolge van de inlijving van België in de Franse Republiek (1795) werd hier ook de burgerlijke stand ingevoerd met onder meer geboorteregisters. Voordien bestonden enkel de parochieregisters (doop, huwelijk, begrafenis). Bij de geboorte moesten de borelingen letterlijk getoond worden aan de bestuurders. Daar nog veel mensen ongeletterd waren konden zij hun naam enkel oraal mededelen. Naargelang het geval moest dan de pastoor of de ambtenaar bepalen hoe de naam diende te worden geschreven. De verwarring tussen de verschillende schrijfwijzen gebeurde bij onder anderen Simon Orinx (1757-1820). Op het einde van de 18e eeuw verhuisde Simon van Herfelingen vanuit het zuiden van het Pajottenland, noordwaarts naar Asbeek (Asse). Het eerste kind van Simon werd geregistreerd als Anne-Marie Orinckx (17-04-1797). Hijzelf tekende met een kruisje, zoals gewoonlijk was bij analfabeten. Het tweede kind werd ingeschreven met de naam Antoinette Orix (22-04-1799), en Simon tekende Orinx maar wel in een stuntelig omgekeerd schrift. In 1808 werd - onder het Nederlandse bewind - de naam van Antoinette Orix veranderd in Orinx, dit ingevolge een arrest van de Raad van State (België), die aldus de fout in de spelling van de naam rechtzette.
Het derde kind kreeg de naam Jeanne Orickx (21-06-1801). Simon hield het bij Orinx. Het vierde kind werd Jeanne-Petronelle Orikcx (21-06-1802), maar stierf amper een maand oud. De volgende kinderen Petronille, Jean en Felix kregen de familienaam Orinx. Het laatste werd Jean Alexandre Orincx.
Verspreiding volgens de schrijfwijze
Er zijn verschillende schrijfwijzen die voorkomen in het Belgisch rijksregister gedurende het jaar 2008:[3]
Schrijfwijze | Totaal | Gemeente (stad) met grootst aantal | Tweede grootst aantal |
---|---|---|---|
Orinx | 75 | Asse | Brussel-hoofdstad |
Orins | 36 | Maarkedal | Kluisbergen |
Orincx | 1 | Asse | |
Horrix | 40 | Maasmechelen | |
Horinckx | 21 | Brussel-hoofdstad | Assenede |
Horicx | 14 | Opwijk | Merchtem |
Horicks | 6 | Brussel-hoofdstad | Waver |
Hoorickx | 21 | Brussel-hoofdstad | Assenede |
Oreins | 35 | Dour | Waver |
Orens | 73 | Antwerpen | Beringen |
In de 18e eeuw waren er in het Henegouwse een aantal personen met de naam Orenge en zelfs Orange. De Orinxs in Brussel-hoofdstad zijn grotendeels ingeweken Pajotten.
Verspreiding van de molens waar een molenaar van de familie actief was
De molenaars waren actief in het Pajottenland, als eigenaar of pachter, voornamelijk in het zuidelijk deel en verspreidden zich van daaruit naar Noord-Pajottenland, Henegouwen, Oost-Vlaanderen en Waals-Brabant. Een vijftigtal molenaars en aanverwante molenaars werden gelokaliseerd op een twintigtal molens.[4]
(sorteerbaar per kolom)
Molen | Bestaande/Verdwenen | Periode | |
---|---|---|---|
Asse | molen van Asbeek (water) | bestaand | 1820 |
Bever | molen van Broek (wind) | verdwenen | 1650 |
Beert (Pepingen) | Kattenholmolen (wind) | verdwenen | 1725 - 1771 |
Beert (Pepingen) | Kattenholmolen | 1796 - 1832 | |
Elingen (Pepingen) | Zwarte Molen (wind) | bestaand | 1842-1846 |
Heikruis (Pepingen) | ? | ca 1850 | |
Herfelingen (Galmaarden) | molen van Ter Rijst (wind) | verdwenen | 1690 -1745 |
Herfelingen (Galmaarden) | molen van Ter Rijst | einde 19e eeuw | |
Herfelingen (Galmaarden) | ? | ca 1801 | |
Herfelingen (Galmaarden) | ? | ca 1810 | |
Herne | Boesmolen (water) | bestaand | ca 1630 |
Herne | Boesmolen | ca 1635 | |
Herne | Buitenmolen (wind) | verdwenen | 1750- 1773 |
Herne | Breemmolen (wind) | verdwenen | 1862- 1872 |
Herne | Moleken Teveel (wind) | verdwenen | ca 1834 |
Herne | ? | ca 1805 | |
Herne | ? | 1840 | |
Herne | ? | 1845 | |
Herne | Hernemolen (water) | bestaand | ca 1834 |
Oudenaken (Sint-Pieters-Leeuw) | molen van Oudenaken (wind) | verdwenen | ca 1800 |
Oudenaken (Sint-Pieters-Leeuw) | molen van Oudenaken | 1801 | |
Oudenaken (Sint-Pieters-Leeuw) | molen van Oudenaken | 1803 -1883 | |
Oudenaken (Sint-Pieters-Leeuw) | molen van Oudenaken | 1841 -1908 | |
Oudenaken (Sint-Pieters-Leeuw) | molen van Oudenaken | 1842 | |
Oudenaken (Sint-Pieters-Leeuw) | ? | 1756-1828 | |
Pepingen | molen van Beringen (water) | verdwenen | 1843 |
Sint-Pieters-Kapelle (Herne) | Oude Molen ((wind) | verdwenen | 17e en 18e eeuw |
Sint-Pieters-Leeuw | Molen van Rukkelingen (wind) | verdwenen | <1834 |
Tollembeek (Galmaarden)) | Heroutmolen (wind) | verdwenen | <1829 |
Tollembeek (Galmaarden) | Molen van Heetvelde (wind)[5] | verdwenen | 1728 -1804 |
Tollembeek (Galmaarden) | ? | 1718 | |
Tollembeek (Galmaarden) | ? | ca 1700 | |
Tollembeek (Galmaarden) | ? | 1722 | |
Molen | Bestaande/Verdwenen | Periode | |
---|---|---|---|
Neigem | Neigemmolen | bestaand | 1711 |
Schorisse (Maarkedal) | Rizoimolen, Bos Ter Rijst (wind) | verdwenen | Jan-Baptist Orins[6] °1794 (Twee-Akren) †1871 |
Schorisse (Maarkedal) | Rizoimolen, Bos Ter Rijst | 1857 | |
Schorisse (Maarkedal) | Rizoimolen, Bos Ter Rijst | 1857-1908 | |
Schorisse (Maarkedal) | Rizoimolen, Bos Ter Rijst | 1873 -1946 | |
Schorisse (Maarkedal) | Rizoimolen, Bos Ter Rijst | 1944 | |
Schorisse (Maarkedal) | Rizoimolen, Bos Ter Rijst | 1975-1980 | |
Sint-Lievens-Esse (Herzele) | Biezelenbergmolen (wind)[7] | verdwenen | 1824 |
Sint-Lievens-Esse (Herzele) | Biezelenbergmolen | 1855 | |
Sint-Lievens-Esse (Herzele) | Biezelenbergmolen | 1833-1873 | |
Sint-Maria-Horebeke (Horebeke) | Plankeveldmolen (wind) | bestaand | 1869 |
Viane (Geraardsbergen) | Mertensmolen (water) | bestaand | 1810 |
Viane (Geraardsbergen) | Molen op de Kasteelberg (wind) | verdwenen | 1810 |
Molen | Bestaande/Verdwenen | Periode | |
---|---|---|---|
Bassilly (Silly) | Moulin du Chêne St.Christophe (wind) | verdwenen | 1635-1654 |
Edingen | ? | ca 1680 | |
Edingen | ? | ca 1750 | |
Gibecq (Ath) | Molen van Gibecq (wind) | verdwenen | ca 1818 |
Hove (Hoves) (Opzullik) (Silly) | moulin de Hoves (wind) | verdwenen | ca 1674 |
Lessines) | moulin à eau (water) | 1770 | |
Silly | Moulin du Prince (wind) | verdwenen | 1658 |
Twee-Akren (Lessen) en Gibecq (Ath) | ? | 1794-1855 |
Molen | Bestaande/Verdwenen | Periode | |
---|---|---|---|
Monstreux (Nijvel)(Nivelles) | Moulin de Monstreux (water) | verdwenen | 1778 |
- Molen van Asbeek, Asse. Simon Orinx (1757-1820) was hier molenaar. Hij is de voorvader van de huidige Orinx in Asse.
- De Zwarte molen en het voormalig molenhuis, Elingen.
- Boesmolen, Herne.
- St.Waltrudis- of Hernemolen, Herne.
- Molen van Plankenveld, Sint-Maria-Horebeke.
- Heetveldemolen, Tollembeek.
- Mertensmolen in Viane.
Aanverwante molenaars
Molenaars leerden doorgaans het vak van vader op zoon. Wel was iedere molenaar niet in de mogelijkheid om al zijn zonen werk te geven. Andere molenaars waren dan bereid om ze aan te werven vermits ze toch een minimale kennis hadden van het vak, waarbij ze gelegenheid hadden om kennis te maken met de dochters. Het gevolg hiervan was dat er nogal wat huwelijken afgesloten werden tussen molenaarsfamilies. Een opmerkelijk voorbeeld gebeurde in de 18e eeuw tussen de molenaars Orinx en de eveneens prominente molenaars Van Lierde. In 1711 huwde Jacobus Orins, molenaar te Neigem met Elisabeth Van Lierde, hun dochter Catharina Orins huwt in 1754 met Michiel Van Lierde eerst molenaar van de molen van Terhagen in Gooik en later van de molen van Opalfene in Ternat.
Hieronder een lijstje van molenaars die verwant waren met de familie Orinx-Orins.
Naam | molen | gemeente | verwantschap | met | jaar |
---|---|---|---|---|---|
C. Mahie | Koereitmolen (wind)(verdwenen) | Asse (Koereit,94) | oom | Ludo Orincx | 1890 |
A. Van Overstraeten | ? | Asse | echtgenoot | Johanna Orins | 1892 |
H. Van Horenbeeck[8] | ? 4e sectie 97 | Asse | echtgenoot | Antonia Orinx[9] | 1828 |
N. Walraevens | Kattenholmolen (wind) | Beert | schoonvader | J.B.Orincx | <1768 |
J.B. Nerinckx[10] | Kattenholmolen | Beert | echtgenoot | Catharina Orins | 1833 |
G. Van Overstraeten | Elingen | schoonvader | Joanna Orins | 1860 | |
M. Van Lierde | Watermolen van Terhagen | Gooik | echtgenoot | Catharina Oriens | 1754 |
M. Thiels | Buitenmolen (wind) | Herne | echtgenoot | Orins | 1846 |
J.B.Van Lierde | Tombergmolen (wind) | Kester | schoonvader | Adolphe Orins | 1773-1835 |
J.F. Van Ingelgem | ? | Mazenzele (Opwijk) | schoonvader | Eugenius L. Orincx | 1880 |
C. Van Cutsem | Molen van Rukkelingen (wind) | St.Pieters-Leeuw | echtgenoot | Catharina Orins | 1825-1849 |
A. Vincart | Molen van Rukkelingen | St.Pieters-Leeuw | echtgenoot | Maria Orins | 1853 |
P. Mangelschots | Molen van Rukkelingen | St.Pieters-Leeuw | stiefvader | Maria Orins | 1838 |
D. Van Lierde | St.Pieters-Leeuw | schoonbroer | Maria Orins | 1853 | |
J. Van Dalem[11] | Koutermolen (wind)[12] | Schepdaal | echtgenoot | Maria Orins | 1808 |
J. De Vroede[13] | ? | Tollembeek | schoonvader | Arnold Orins | ca 1680 |
Naam | molen | gemeente | verwantschap | met | jaar |
---|---|---|---|---|---|
F. Van Lierde | ? | Denderwindeke | schoonvader | J.B. Orinx | † 1747 |
J. De Bilde | Rizoimolen (wind) | Schorisse | schoonbroer | J.B. Orins | 1847-1856 |
E. De Bilde | Rizoimolen | Schorisse | schoonbroer | J.B. Orins | 1847-1856 |
Naam | molen | gemeente | verwantschap | met | jaar |
---|---|---|---|---|---|
J.F. Wyvekens | Molens van Arenberg (water)[14] | Rebecq-Rognon (Rebecq) | zoon | A.M.Orins | 1692-1773 |
- De watermolen van Terhagen, Gooik.
- Kleine molen van Arenberg, Rebecq.
- Grote molen van Arenberg, Rebecq. (noteer de duiven op de schoepen).
Bronnen
Voetnoten
|