Korps Koloniale Reserve

Voordat de Koloniale Reserve bestond, was er namelijk het Koloniaal Werfdepot in Harderwijk dat rond 1830 was opgericht. Hier vond in eerste instantie de werving en opleiding voor het Koninklijk Nederlands-Indisch Leger plaats. Over het algemeen verliep dat zonder al te veel problemen. Pas na 1870 werd het voor de militaire autoriteiten lastiger om voldoende militairen te werven, doordat landen zoals Frankrijk en Duitsland de werving van militairen door buitenlandse mogendheden gingen tegenwerken. Het Ministerie van Koloniën en Oorlog was daar door gedwongen om zich te richten op het werven van ‘vrijwilligers’ van eigen bodem, die net zoals de buitenlandse vrijwilligers meestal van gering allooi waren. Het Koloniaal Werfdepot stond in de volksmond ook wel bekend als het ‘gootgat van Europa’, omdat er uit heel Europa vrijwilligers’ werden geworven. Dienstneming bij de koloniale troepen droeg daardoor geruime tijd het stigma van maatschappelijke verdoemenis, iets wat de wervingsresultaten negatief beïnvloedde. Aan het eind van de negentiende eeuw ontstond langzaam het besef bij het Ministerie van Koloniën dat de kwaliteit van de voor Indië bestemde militairen moest verbeteren.[1]

Prins Hendrikkazerne

In 1890 werd luitenant-kolonel Josephus Fredericus Dominicus Bruinsma de eerste commandant van het per Koninklijk Besluit van 24 augustus 1890 nummer 18 opgerichte Korps Koloniale Reserve, met kapitein Johannes Rudolph Jacobs als zijn adjudant. Het Korps stond onder bevel van de Minister van Koloniën en was opgericht ter vervanging van de Indische brigade, waartoe machtiging was verleend bij Koninklijk Besluit van 9 maart 1874, nummer 32, maar dat echter nooit van de grond was gekomen. Er bestond behoefte aan een dergelijk reservekorps voor de Koloniën omdat de grondwet de inzet van de Koninklijke Landmacht verbood voor oorlogen buiten Europa. Het korps was tevens bedoeld als reconvalescenten korps voor militairen uit Oost- en West-Indië die in hun functie tijdelijk ongeschikt voor de dienst waren geworden. In de beginperiode was de staf van dit korps gevestigd te Zutphen, maar al snel verhuisde de staf naar Nijmegen en had vanaf 1911 de Prins Hendrikkazerne als thuisbasis. Bruinsma werd in april 1895 opgevolgd door Gijsbertus Godefriedus Johannes Notten als de tweede commandant van het Korps Koloniale Reserve. Na eerste de Waalkazerne in de Benedenstad te hebben betrokken vertrok het korps in 1911 naar de nieuwgebouwde Prins Hendrikkazerne.[2]

De soldaten van het (KNIL), in de stad wel als "kolonialen") betiteld, werden in 4 tot 12 maanden opgeleid. De opleiding bestond uit veldmarsen, gymnastiek en sport, maar men leerde ook Maleis en kreeg Indisch eten.

Vanaf 1919 werden alleen nog onderofficieren opgeleid. De koloniale reserve werd gerekruteerd uit vrijwilligers en bestond uit vier compagnieën, tezamen ongeveer duizend man. Na 1921 werden er in Nijmegen nog slechts enkele honderden militairen per jaar afgeleverd voor de dienst in het KNIL.

In 1938 werd het Korps tijdelijk verplaatst naar Aalsmeer vanwege de oorlogsdreiging en Mobilisatie. Tijdens de Duitse inval in 1940 is de Koloniale Reserve niet ingezet. Veel van de militairen hebben krijgsgevangen gezeten in Slot Colditz. Het sinds 1940 al slapende Korps werd in 1951 officieel opgeheven.

Het Korps Koloniale Reserve vertoonde zich tijdens de Nijmeegse Vierdaagse aan de bevolking in opvallende uniformen. De jaarlijkse wandelmarsen waren niet alleen bedoeld als training, maar werden ook gebruikt om nieuwe rekruten te werven. De Prins Hendrikkazerne, thuisbasis van het korps, was tussen 1925 en 1946 zelfs het vaste vertrekpunt van de tocht.[3][4]

In Nijmegen zijn tussen 1910 en 1930 de Oranjesingel en de Groesbeekseweg diverse herenhuizen gebouwd waar KNIL-officieren na pensionering woonden. Tijden de zes tot twaalf maanden verlof, die men eens in de zes jaar kreeg, woonden velen met hun gezin in "verlofhuizen" in Nijmegen-Oost en Hees. Deze huizen hadden diepe tuinen en waren speciaal gebouwd voor de KNIL-militairen en hun gezinnen. Sommigen vestigden zich na hun dienstverband permanent in Nijmegen.

De commandant van het detachement Koloniale Reserve, de Kapitein L.A. van den Berghe ontvangt gelukwensen van generaal Fabius op het Molenveld op de vierde dag van de 25e Vierdaagse (26 juli 1935).

• 1890 - 1895 Generaal-majoor Josephus Fredericus Dominicus Bruinsma, Ridder Militaire Willems-Orde en Orde van de Nederlandse Leeuw
• 1895 - 1899 Majoor Gijsbertus Godefriedus Johannes Notten, officier in de Orde van Oranje-Nassau en oprichter Korps Marechaussee te voet
• 1899 - 1904 Luitenant-kolonel J.A.P. Grevers, onder meer drager van het Lombokkruis.
• 1904 - 1904 Luitenant-kolonel Sipko Adriaan Drijber, tot 1 mei 1904, Ridder Militaire Willems-Orde. [5]
• 1904 - 1906 Luitenant-kolonel R.G. Doorman, Ridder Militaire Willems-Orde. Benoemd op 1 mei 1904.
• 1906 - 1911 Luitenant-kolonel J.C. van der Belt, Ridder Militaire Willems-Orde. [6]
• 1911 - 1922 Kolonel W.J. de Voogt. Ridder Orde van Oranje Nassau en Orde van de Nederlandse Leeuw. Garnizoenscommandant Nijmegen 1914-1918. [7]
• 1922 - 1926 Majoor J.D. Roukens.
• 1926 - 1927 Majoor W.C. Camman. Op eigen verzoek eervol ontslag verleend op 16 september 1927.[8]
• 1927 - 1931 Luitenant-kolonel Jan Jozua Barendsen, Ridder Militaire Willems-orde 4e klasse. [9]
• 1931 - 1935 Majoor J.P. Wissema
• 1935 - 1938 Kapitein L.A. van den Berghe
• 1938 - 1940 Luitenant-kolonel J. Slagter

• 
  Graf Josephus Fredericus Dominicus Bruinsma
• 
  De Koloniale Reserve in de aanval
• 
  Voormalig kazernegebouw 2e Compagnie. daarachter 4e, links paviljoen voor onderofficieren.
• 
  Een detachement van de Koloniale Reserve onderweg op de vierde dag van de 24e Vierdaagse.
• 
  Het detachement van de Koloniale Reserve uit Nijmegen onder commando van de majoor J.Ph. Wissema onderweg tijdens de 22e vierdaagse. 1932
• 
  Instructie bijeenkomst voor militairen van de Koloniale Reserve in de Prins Hendrikkazerne aan de Daalseweg, 1939

• Machiel van den Heuvel, Colditz-krijgsgevangene
• Arthur Rimbaud, schrijver

• Indische Buurt (Nijmegen)
• Hees
• Bronbeek

Zie de categorie Koninklijk Nederlandsch-Indisch Leger van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.