Klokkenluider (melder van misstanden)

Een klokkenluider is iemand die een misstand openbaar maakt.

Definitie

Er worden voor het begrip verschillende definities gehanteerd:

  • Een werknemer die misstanden in zijn bedrijf of organisatie naar buiten brengt (Van Dale), al dan niet anoniem.
  • Iemand die van binnen de handelende organisatie illegaal handelen, misstanden, of onrecht binnen bestaande machtssystemen openlijk aan de kaak stelt.
  • Iemand die door zijn/haar werk kennis heeft van een redelijk vermoeden van een misstand die raakt aan het maatschappelijk belang. Wet Huis voor klokkenluiders

In de journalistiek heet klokkenluiden ook wel lekken. Vaak worden daarvoor hoge instanties of de media als breekijzer gebruikt, meestal nadat pogingen om intern voldoende gehoor te vinden niet tot het gewenste resultaat hebben geleid.

Typering

Een klokkenluider kan een integer persoon zijn, maar ook iemand die aanvankelijk aan de bekritiseerde praktijken heeft meegedaan, vervolgens spijt kreeg en de misstanden openbaar maakt. Doorgaans wordt het de klokkenluider niet in dank afgenomen informatie naar buiten te hebben gebracht. Dikwijls verliest hij zijn baan bij de betreffende organisatie, zaak of instelling. Ad Bos kon in de bouwsector geen baan meer vinden. Paul van Buitenen werd een paria en moest worden overgeplaatst, maar werd later verkozen als lid van het Europees Parlement. Tegen Christoph Meili werd een arrestatiebevel uitgevaardigd. Fred Spijkers werd als politiek crimineel bestempeld en schizofreen verklaard. Mordechai Vanunu werd ontvoerd en tot langdurige gevangenisstraf in isolement veroordeeld. In de documentaire Stank voor dank, die op 17 oktober 2016 voor het eerst op televisie werd uitgezonden, kwam een aantal klokkenluiders aan het woord over wat zij hebben ervaren zowel tijdens als na de openbaarmaking van misstanden. Uit een onderzoek dat de FNV rond het jaar 2000 hield, bleek dat van de 119 als klokkenluiders aan te merken werknemers bij de overheid en het bedrijfsleven die werden ondervraagd, 37% zich bedreigd en onder druk gezet voelde, 35% in de ziektewet belandde, 8% geschorst werd en 40% uiteindelijk ontslag kreeg.

Nederland

Wet Huis voor klokkenluiders

Op 1 juli 2016 is de Nederlandse Wet Huis voor klokkenluiders in werking getreden. De wet voorziet in de oprichting van het Huis voor Klokkenluiders, dat tevens vanaf 1 juli 2016 operationeel werd. Het Huis heeft tot taak het adviseren en verwijzen van melders, en het doen van onafhankelijk onderzoek naar de melding. Het Huis kan wettelijk geen bescherming bieden aan melders; daarvoor moeten zij naar de rechter.[1]

Het oorspronkelijke initiatiefwetsvoorstel uit 2012 is door kritiek uit verschillende hoeken aangepast. Transparency International Nederland (TI-NL), een internationale niet-gouvernementele organisatie (NGO) die zich inzet tegen corruptie, heeft gelobbyd voor een betere bescherming van klokkenluiders en een verruiming van de wet voor wat betreft het werknemersbegrip: zelfstandigen, uitzendkrachten, stagiaires en gedetacheerde werknemers mogen volgens de huidige wet wel melden, maar zijn nog niet beschermd. Onlangs rondde de minister een internetconsultatie af om de bescherming uit te breiden, waarbij diverse deskundigen hebben gemeld dat het voorstel verbetering behoeft.

Onderzoeksrapporten Huis voor Klokkenluiders

Op 1 mei 2019 verschenen de eerste onderzoeksrapporten van het Huis voor klokkenluiders. Deze gingen over de bejegening van melders door de werkgever. De eerste onderzoeken naar misstanden door het Huis moeten nog worden afgerond.

Jurisprudentie

De bescherming van melders in de publieke sector door de rechter is weerbarstig.[2] Het Europees Hof voor de Rechten van de Mens heeft een zestal criteria opgesteld voor rechtsbescherming van de melder. Uitspraken van het Hof zouden de basis moeten vormen voor de jurisprudentie in de landen van de Raad van Europa.[3] Uit ervaring tot op heden komt naar voren dat klokkenluiders door de rechter niet altijd als zodanig worden herkend. Omdat de term klokkenluider veel gevoelens oproept, wordt door Transparency International gepleit voor een meer neutrale term.

Interne procedure

De wet stelt verplicht dat organisaties met meer dan 50 medewerkers een interne meldprocedure moet hebben. Hoofdregel is dat een melder eerst intern de misstand moet hebben aangekaart, voordat hij naar het Huis voor klokkenluiders kan. In het boek Mensen met macht (2007) schrijft staat[dode link] dat dit vaak niet werkt.[4] Vooral als de melding gaat over niet-integer handelen door directie of bestuurders, bijt een interne regeling in haar eigen staart: leidinggevenden zijn immers degenen die een eindoordeel over de melding (en over de melder) zullen vellen.

Totstandkoming van overheidsregulering in Nederland

Klokkenluiden is een veelbesproken onderwerp en de zichtbaarheid van het belang voor de maatschappij is de laatste jaren gegroeid. Pas in 1999-2000 werd het thema besproken in de politiek naar aanleiding van een onderzoek van de vakbond Abvakabo FNV naar loyaliteit onder ambtenaren (1999) en de klokkenluidersmeldlijn van de vakbond (2000). In 2008 presenteerde de minister van Binnenlandse Zaken het ‘Rapport klokkenluiders procedures in de publieke sector’.[5] Uit het rapport bleek dat de klokkenluidersreglingen in de publieke sector alleen regelingen betroffen voor de interne rapportage van misstanden. Een aanbeveling was de vervanging van verschillende bestaande procedures door een uitgebreid systeem en een onafhankelijk klokkenluidersmeldpunt voor zowel de publieke als de private sector. Dit leidde tot oprichting van de Onderzoeksraad Integriteit Overheid[6] en het Adviespunt Klokkenluiders. De Onderzoeksraad Integriteit Overheid onderzocht meldingen van vermoedelijke schendingen van integriteit in de regering, waaronder een aantal zelfstandige bestuursorganen - de politie, defensie, gemeenten, provincies en waterschappen. Het Adviespunt Klokkenluiders ging op 1 oktober 2012 van start. Het was een onafhankelijke instantie die (potentiële) klokkenluiders binnen de overheid en het bedrijfsleven gratis adviseerde en ondersteunde. Het was gericht op mensen op de werkvloer die vermoedens hadden van misstanden op het werk, waarbij het maatschappelijk belang in het geding was. Het adviespunt werd per 1 juli 2016 opgevolgd door het Huis voor klokkenluiders.

EU-recht

Klokkenluidersrichtlijn EU op komst

Op 11 maart werd tussen het Parlement en de Raad een akkoord bereikt voor een Richtlijn die melders beschermt als zij schendingen van het EU-recht rapporteren.[7]

In 2000 heeft het Europees Parlement een klokkenluidersregeling aangenomen (ontworpen door vicevoorzitter van de Europese Commissie Neil Kinnock). Daarin werd onder meer geregeld dat een klokkenluider zijn dossier mag doorspelen aan de voorzitter van een van de Europese instellingen. In april 2014 kwam een algemene regeling tot stand met de “Verordening marktmisbruik” 506/2014.[8] Voor de interne werking van de Europese Unie is ook de Europese Ombudsman een aanspreekpunt.[9]

Overheidsregulering in België

Op federaal niveau kunnen ambtenaren die onregelmatigheden en misbruiken melden, aanspraak maken op bescherming, ofwel via de ombudsdienst, ofwel sedert 5 april 2014 via de vertrouwenspersonen.[10]

Sedert 2004 heeft de Vlaamse overheid een klokkenluidersregeling. Op grond van het Ombudsdecreet kunnen personeelsleden van de Vlaamse overheid bij de Ombudsdienst klokkenluidersbescherming aanvragen bij het melden van onregelmatigheden. De bescherming geldt voor twee jaar na het einde van het onderzoek.[11]

Internationaal

Het Verenigd Koninkrijk regelde via de Public Interest Disclosure Act 1998 criteria voor de bescherming van klokkenluiders. Ook in de Verenigde Staten worden klokkenluiders (whistleblowers) juridisch beschermd.

Responsible disclosure

Een aparte categorie klokkenluiders zijn ethische hackers: personen die zwakheden en onregelmatigheden melden in computersystemen van de overheid, of van ondernemingen. Zonder aangepaste bescherming zouden dergelijke praktijken beschouwd kunnen worden als inbraak en dus strafbaar zijn. Daarom is nu in vele landen een regeling voorzien voor responsible disclosure, waarbij de “klokkenluiders” bijdragen tot de veiligheid van ICT-systemen door kwetsbaarheden op verantwoorde wijze te melden en af te handelen, zodat schade zo veel als mogelijk kan worden vermeden.

In Nederland wordt dit begeleid door het Nationaal Cyber Security Centrum, in België door het Centrum voor Cybersecurity, bijvoorbeeld via een modelverklaring voor gebruik door bedrijven en organisaties.[12][13]

Bekende klokkenluiders

19e eeuw en vroeger

20e eeuw

21e eeuw

Zie ook
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.