Jean Jaurès

In 1892 steunde Jaurès de mijnwerkers die aan het staken waren in Carmaux, omdat de gekozen burgemeester, die een socialistische mijnwerker was, geschorst werd door de mijneigenaar. In 1893 wilde hij opnieuw gekozen worden als afgevaardigde in het Franse parlement voor het district Albi, maar dat mislukte. Later dat jaar veroverde hij wel de zetel voor het district Tarn, een positie die hij tot aan zijn dood zou behouden, behalve de jaren 1898-1902.

Hij sloot zich aan bij de Petite République en hij was een van de felste verdedigers van Alfred Dreyfus. Toen in 1902 de Section Française de l'Internationale Ouvrière opgericht werd, behoorde hij tot een van de stichters.

Hij keurde het toetreden van Alexandre Millerand, socialist, tot de regering Waldeck-Rousseau goed, maar dit leidde tot een scheuring met de meer radicale Jules Guesde. In 1902 was hij terug als afgevaardigde in het Franse parlement voor het district Albi, en tijdens de regering Combes zorgde zijn invloed ervoor dat de samenwerking van de extreem-socialistische coalitie bekend als het blok bleef bestaan. In 1904 richtte hij de socialistische krant L'Humanité op.

De socialisten hielden een congres in Rouen in maart 1905 dat in een nieuw manifest concludeerde dat de nieuwe partij geleid werd door Guesde en Jaurès. Ook kwam eruit dat men de samenwerking met de radicalen en de extreem-socialisten beëindigde. De nieuwe partij werd bekend als de gezamenlijke socialisten en ze dachten dat ze daarmee hun voordeel zouden halen. In 1906 werd hij herkozen voor het district Tarn.

Zijn kwaliteit als politicus was nu wel algemeen erkend, maar de kracht van de socialistische partij had nog af te rekenen met het liberalisme van Georges Clemenceau, die zijn landgenoten wist te bereiken met een duidelijke speech in de lente van 1906 om een radicaal programma op te zetten dat geen socialistische utopie in het vooruitzicht had. Clemenceaus imago van een sterke en praktische radicale leider ondermijnde het effect van de socialistische propaganda. Jaurès, in opvolging van zijn journalistieke activiteit, publiceerde Les preuves; affaire Dreyfus (1900); Action socialiste (1899); Etudes socialistes (1902), en met andere mede-auteurs, Histoire socialiste (1901). Hij was in 1904 ook een van de oprichters van het dagblad L'Humanité.

Jaurès stelde aan het Internationaal Socialistisch Congres in Stuttgart in 1907 voor om hun informatie in het Brussel Kantoor in het Esperanto te gebruiken.

Als pacifist wilde hij de Eerste Wereldoorlog via diplomatie voorkomen onder meer door een Frans-Duits bondgenootschap. Hij werd vermoord in een Parijs café door Raoul Villain, een jonge Franse nationalist die juist oorlog met Duitsland wilde, op 31 juli 1914, een dag voor de mobilisaties waarmee de oorlog begon. Villain zat vijf jaar in voorarrest en de ironie wil dat hij na de oorlog werd vrijgesproken omdat "hij de natie een grote dienst had bewezen". "Zonder zijn moordaanslag had Frankrijk nooit de oorlog kunnen winnen", stond in het vonnis.

Voor zijn ijver voor gratis onderwijs voor iedereen is Jaurès later vaak gememoreerd. Tientallen lycea en colleges dragen zijn naam. Ook metrostations in Parijs en Toulouse zijn naar hem vernoemd. Jacques Brel heeft met het lied Jaurès van hem haast een mythisch figuur gemaakt.

Auteur Joseph Roth laat in zijn boek Biecht van een moordenaar het verhaal tot een apotheose komen in Parijs op diezelfde memorabele dag waarop Jaurès werd vermoord. Zijn dood en het begin van de Eerste Wereldoorlog maken het de moordenaar uit het boek mogelijk zonder vervolging met zijn daden weg te komen.