Marie Curie

Met haar oudere zus Bronisława (Bronia) sloot Maria een overeenkomst: Bronia Skłodowska zou naar Parijs gaan om medicijnen te studeren, terwijl Maria werk zou zoeken als lerares. Met haar verdiensten zou zij bijdragen aan het levensonderhoud van haar zus in Frankrijk. Wanneer Bronia eenmaal arts zou zijn, zou Maria op haar beurt naar Parijs komen en zou haar zuster haar helpen om haar studie te bekostigen. Van 1886 tot 1889 werkte Maria als gouvernante bij de familie Żorawski waar ze verliefd werd op de oudste zoon Kazimierz Żorawski. De rijke familie was tegen een verbintenis van hun zoon met een meisje zonder geld. Ze verloor haar baan als gouvernante totdat ze een andere betrekking vond bij de familie Fuchs in Sopot, aan de Oostzeekust.

In 1891 kon ze naar Parijs verhuizen om scheikunde, natuurkunde en wiskunde te studeren aan de Sorbonne bij Gabriel Lippmann en de wiskundige Paul Appell. In de zomer van 1893 slaagde Maria Skłodowska als beste van haar jaar voor haar licentiaat natuurkunde en het jaar daarop behaalde ze het licentiaat in de wiskunde. Op voorspraak van natuurkundedocent Lippmann mocht ze begin 1894 voor de Société d'encouragement pour l'industrie nationale (Genootschap ter bevordering van de nationale industrie) onderzoek doen naar de magnetische eigenschappen van gehard staal. Voor haar onderzoek had ze een goede instrumentele aanpak nodig en via professor Józef Kowalski kwam ze in contact met de natuurkundige Pierre Curie die aan de École de Physique et Chimie onderzoek deed naar magnetisme. Ze trouwden op 26 juli 1895 met elkaar (na de promotie van Pierre Curie).

In 1897 rondde Marie Curie haar onderzoek naar de magnetisering van gehard staal af. Voor haar promotie begon ze onderzoek te doen naar het door Becquerel ontdekte verschijnsel van uraniumstralen. Marie ontdekte later dat deze stralen een eigenschap zijn van de atoomkern en gaf er de naam radioactiviteit aan.

Op 25 juni 1903 verdedigde ze aan de Sorbonne haar proefschrift Recherches sur les Substances Radioactives, het eerste proefschrift in de natuurkunde geschreven door een vrouw. Ze verkreeg haar doctorsgraad met het predicaat très honorable. In datzelfde jaar ontvingen Marie en Pierre Curie een Nobelprijs voor Natuurkunde "voor hun onderzoek naar de stralingsfenomenen ontdekt door Henri Becquerel". Na het toekennen van de Nobelprijs werd Curie benoemd tot hoofd van het natuurkundig laboratorium van de Sorbonne.[2]

Hoewel Curie nu bij de meeste academici toch als toonaangevend wetenschapster werd erkend en gewaardeerd, was nog niet iedereen overtuigd van de waarde van haar ontdekkingen. Vooral de eminente fysicus Lord Kelvin, reeds lang een vriend van Pierre Curie, betwijfelde publiekelijk haar theorie van de radioactiviteit. In een open brief van 9 augustus 1906 aan The London Times schreef hij, ten onrechte, zo zou later blijken, dat radium geen element was maar eerder een verbinding van lood en helium. Geprikkeld door deze kritiek zou Curie er met de hulp van haar bevriende collega André-Louis Debierne na jaren naarstig onderzoek er in 1910 toch in slagen om radium als (apart) element in de Tabel van Mendelejev te plaatsen.[3]

Na het overlijden van haar echtgenoot Pierre Curie kende de faculteitsraad van de Sorbonne op 11 mei 1906 unaniem zijn leerstoel toe aan Marie Curie. Tevens werd ze benoemd tot lector. Hiermee was zij de eerste vrouwelijke hoogleraar aan de Sorbonne. In 1910 schreef Curie de tweedelige Traité de Radioactivité (Verhandeling over radioactiviteit) waarin ze al haar kennis optekende die ze had verworven over radioactiviteit. In datzelfde jaar slaagde ze erin radium te isoleren. Daarnaast heeft ze ook de eenheid voor radioactiviteit gedefinieerd, de curie; deze werd naar haar en haar man Pierre genoemd.

Marie Skłodowskaja-Curie bij het gouden promotiefeest van H.A. Lorentz in Haarlem, 1925.

Ondanks haar faam werd ze in 1911 bij de verkiezingen voor de Franse Académie des sciences niet verkozen tot nieuw lid. In een felle campagne voorafgaand aan de verkiezingen hadden conservatieven en katholieken de vrijzinnige Curie afgeschilderd als een losbandige atheïste die door haar Poolse afkomst geen echte Française kon zijn. Ze speculeerden zelfs dat Curie Joods was. In haar plaats werd Édouard Branly, natuurkundige en een pionier in de draadloze telegrafie, gekozen. Pas 50 jaar later werd een student van Curie, Marguerite Perey, gekozen als eerste vrouwelijke lid van de Académie.

In het jaar 1911, het jaar van haar tweede Nobelprijs,[4] bracht Curie een bezoek aan het koudelaboratorium van de Leidse natuurkundige Heike Kamerlingh Onnes. Het doel van haar bezoek was het effect te bestuderen van lage temperaturen op radioactiviteit. Het radiumpreparaat dat ze hierbij meenam is nog steeds in het bezit van Rijksmuseum Boerhaave.[5] In dat zelfde jaar neemt ze samen met de Franse natuurkundige Paul Langevin deel aan de Eerste Solvay Conferentie in Brussel. Haar relatie met de feitelijk gescheiden maar wettelijk nog steeds gehuwde Langevin zorgde voor een groot schandaal in de door de pers opgehitste publieke opinie. Bij haar thuiskomst in Parijs stond een woedende menigte haar op te wachten. Om aan de verbale en fysieke agressie te ontkomen zocht ze samen met haar dochters bescherming bij de bevriende schrijfster Camille Marbo en haar echtgenoot, de wiskundige Émile Borel die haar meteen onderdak boden. Ze sukkelde eens te meer in een depressie en liet zich voortaan opnieuw Skłodowska noemen. In hetzelfde jaar schreef Albert Einstein haar een brief waarin hij zijn verontwaardiging uitte over de manier waarop zij in Frankrijk behandeld werd na het verliezen van de verkiezingen voor de Académie en haar relatie met Paul Langevin.[6]

Na het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog, trok Curie in het najaar van 1914 op verzoek van de Vlaamse bataljonarts Frans Daels en onder bescherming van haar voormalige advocaat, de Franse minister van Oorlog Alexandre Millerand naar het oorlogsfront in de Westhoek. Met behulp van de door haar zelf ontworpen "ambulances radiologiques" (autobusjes voorzien van een dynamo en een röntgenapparaat; later "les petites Curies" genoemd), onderzocht Curie samen met haar oudste dochter Irène, en met de steun van het Franse Rode Kruis, de gewonde soldaten in de veldhospitalen langs de frontlinie.[7]

Hoewel rond 1930 de dagelijkse leiding van het Radiuminstituut werd overgenomen door haar dochter Irène bleef Curie tot haar dood directeur. Ze overleed in 1934 in het Franse sanatorium Sancellemoz op 66-jarige leeftijd aan leukemie, vrijwel zeker ontstaan doordat zij door haar werk aan een enorme stralingsdosis was blootgesteld.[8] Ze werd naast haar man in Sceaux begraven. In 1995 werden de overblijfselen van Pierre en Marie Curie overgebracht naar het Panthéon.

• Curie, Ève, Madame Curie, Gallimard, Parijs 1937, klassieke biografie door haar dochter. Geautoriseerde vertaling uit het Frans door Willy Corsari, Madame Curie. Haar leven en werk, Leopold, Den Haag 1937.
• Emling, Shelley, Marie Curie and Her Daughters: The Private Lives of Science's First Family, Palgrave Macmillan 2012, 256 pp. (Over de laatste 20 jaar van haar leven.)
• Giroud, Françoise, Une femme honorable, Fayard, 1981. Vertaling van Marjolijn van Riemsdijk, Een vrouw van eer, Fontein, Baarn 1983
• Goldsmith, Barbara, Marie Curie, portrait intime d’un génie obsessionnel, 2006
• Labbé, Brigitte en Puech, Micançoise, Une femme honorable, Fayard, 1981. Vehel, Marie Curie, 2006
• Laurent-Petit, Xavier, Marie Curie, 2005
• Pflaum, Rosalynd, Grand obsession. Madame Curie and her world, Doubleday, New York-London, 1989. Biografieën van Marie, haar dochter Irène en schoonzoon Frédéric Joliot, de nadruk ligt op biografie, niet op de wetenschap
• Quinn, Susan, Marie Curie, a life, New York 1995 (met weinig aandacht voor wetenschappelijk werk)
• Ziegler, Gillette G., Correspondance (1905-1934), briefwisseling tussen Marie Curie en Irène Joliot-Curie, Éditeurs français réunis, Parijs 1974

• Enquist, Per Olov, Blanche et Marie, roman, 2006