Grens

Natuurlijke grenzen zijn makkelijk te tekenen of herkennen op een landkaart. Wanneer een gebergte de grens vormt kan men die meestal over de bergruggen trekken. Over watergrenzen bestaan conventies die meestal neerkomen op de volgende regels:

• Landen mogen zich in hun aangrenzende zeeën territoriale wateren en een aansluitende zone toe-eigenen. De territoriale wateren leiden tot 12 zeemijlen voorbij de basislijn, de aansluitende zone in beginsel tot 24 zeemijlen. De rest van de zee is in principe niet onderworpen aan de soevereiniteit van een staat. Wanneer de zee tussen landen smaller is wordt in principe de equidistantielijn aangehouden, de lijn die de punten verbindt die even ver van beide basislijnen liggen.
• Wanneer de grens wordt gevormd door een rivier ligt deze in principe in het midden van de rivier. Dit kan problemen veroorzaken wanneer de loop van de rivier zich verlegt. Dit was het geval met de Maas tussen Nederland en België, beide landen hebben in januari 2017 dit probleem opgelost.[1] Een ander voorbeeld is de Kentucky Bend waar het slechts op de grens tussen twee deelstaten gaat.
• Wanneer de grens wordt gevormd door een meer lopen de grenzen eveneens over de equidistantiepunten.

Ook een dicht en zo goed als ondoordringbaar woud kan een natuurlijke grens vormen.

Grens naar Schotland vanuit Engeland

Een kunstmatige landgrens is in het terrein vastgelegd, door op de knikpunten een grenspaal of grenssteen te plaatsen. Wanneer men ongecontroleerde grensoverschrijding wil bestrijden is het ook mogelijk dat op de grens een hek wordt geplaatst, of zelfs een muur. De Chinese Muur is daarvan een klassiek voorbeeld. Een (para)militaire grensbewakingsdienst, de marechaussee, de politie of de douane zal dan meestal langs de grens patrouilleren, met vuurwapens en eventueel honden. Men kan tevens gebruikmaken van mijnenvelden, wachttorens en boobytraps. Dit soort zwaarbewaakte grenzen trof men aan bij de Duits-Duitse grens, en vindt men tegenwoordig nog steeds bij landen die op vijandige voet staan of waarbij men illegale grensoverschrijding vreest.

In het oude Egypte werden al grensstenen gebruikt om de gebieden van landeigenaars af te bakenen. Dit werd bijgehouden en eens in de zoveel tijd door landmeters gecontroleerd aangezien sommige eigenaars de grenssteen in hun voordeel verplaatsten. In de middeleeuwen markeerden banpalen de grens van het rechtsgebied, de banne, rond een stad. Wie verbannen was, mocht deze niet passeren. Voor de Moderne Tijd waren grenzen vaak niet duidelijk, mede door de nog in de kinderschoenen staande cartografie. Het kwam in de middeleeuwen dan ook weleens voor dat de bevolking in een grensgebied aan twee heren belasting moest betalen. Grenzen waren vooral onduidelijk in dunbevolkte gebieden als bossen, woestijnen, toendra's en moerassen. Niemand eiste die gebieden op dus waren ze ook niet interessant om te verdelen. Wanneer in latere tijden het bestaan van interessante grondstoffen werd vermoed kon dit echter alsnog tot conflicten leiden, zoals de Chaco-oorlog.

Vanaf de eerste dekolonisatiegolf van 1800-1830 in Zuid-Amerika zag de wereld regelmatig de opsplitsing van grotere bestuurlijke eenheden in kleinere. Voorbeelden waren het uiteenvallen van Oostenrijk-Hongarije, Joegoslavië, de Sovjet-Unie, en de verschillende koloniale rijken. Meestal werd hiervoor het internationale rechtsbeginsel uti possidetis gebruikt, dat inhield dat de nieuwe nationale grenzen zo veel mogelijk aan de hand van de oude administratieve indelingen moesten worden getrokken. De meestvoorkomende kritiek op dit beginsel is dat deze oude grenzen meestal al willekeurig zijn en volstrekt geen recht doen aan geografische, etnische, taalkundige of culturele factoren. Voorbeelden hiervan zijn onder andere de kaarsrechte grenzen van landen als Saoedi-Arabië, Papoea-Nieuw-Guinea, Egypte, Libië en Canada.

Sinds de Akkoorden van Schengen wordt slechts sporadisch binnen de meeste EU-lidstaten aan de grens gecontroleerd, maar dit geldt niet voor andere landen. In de regel zal een weg die een grens doorsnijdt versperd zijn opdat men controles kan uitvoeren, bijvoorbeeld door een slagboom en/of barrières, vergezeld van (douane)kantoren. De mate van controle kan variëren van een vluchtige blik op het vervoermiddel en eventueel het paspoort tot een urenlang onderzoek van zowel papieren als vervoermiddel met inhoud en het invullen van talloze formulieren. Een van de redenen voor de Akkoorden van Schengen was het terugbrengen van de enorme kosten die grenscontrole met zich meebracht, zowel voor de nationale overheden als voor vervoerders voor wie het tijdsverlies en de administratieve lasten enorm waren.

Bij smokkelen gaat het vaak om het illegaal over de grens brengen van goederen, bijvoorbeeld drugs. Soms steekt men de grens over om een goed of dienst te consumeren dat in het eigen land illegaal is maar in het andere land gedoogd of legaal, zoals alcohol, drugs, prostitutie of abortus. Een andere reden kan zijn dat het goed of de dienst in het andere land (veel) goedkoper is, bijvoorbeeld de brandstof die in Luxemburg veel goedkoper is dan in omliggende landen. In tegenstelling tot smokkel is consumptietoerisme in beginsel niet illegaal, aangezien een staat in principe slechts soevereiniteit heeft over zijn eigen grondgebied. Extra-territoriale werking van nationaal strafrecht op nationale onderdanen zou in beginsel een inbreuk vormen op de soevereiniteit van een andere staat. Een uitzondering is overigens sekstoerisme waar het strafbare seksuele handelingen betreft zoals seks met minderjarigen. Langzamerhand co-ordineren Westerse landen met de bestemmingslanden een vervolgingsbeleid waarbij de sekstoeristen bij thuiskomst vervolgd konden worden op grond van de zedenwetgeving van het vaderland. Bovendien wordt samengewerkt met de politie in de bestemmingslanden zodat de sekstoeristen ook daar al in de kraag kunnen worden gevat.

Smokkel, consumptietoerisme en grote plaatselijke prijsverschillen konden met name in vroeger tijden veel invloed hebben op de lokale economie en infrastructuur in een grensstreek. De gigantische supermarkten en vele tankstations die de dwergstaat Andorra lijken te bedekken, en de bovengemiddelde dichtheid van coffeeshops in Nederlandse grensgemeenten zijn moderne voorbeelden. Tijdens de Amerikaanse Drooglegging beleefden cafés in grensplaatsen in Canada en Mexico topjaren. Nog steeds drinken Saoediërs indien mogelijk hun borrels in buurlanden omdat alcohol in eigen land verboden is. Anderzijds kan consumptietoerisme ook diensten en werkgelegenheid 'wegzuigen' uit omliggende landen. Zo ondervinden pomphouders in de Belgische grensstreek bij Luxemburg concurrentienadeel van de Luxemburgse pomphouders die door de lagere accijnzen hun benzine veel goedkoper kunnen aanbieden.

Een grens op hoog bestuurlijk niveau is in de regel ook de grens op alle ondergelegen niveaus. Een taalgrens kan een land verdelen, en een gemeentegrens kan een dorp doorkruisen, maar een gemeentegrens kan niet over een provinciegrens of rijksgrens heen. De bebouwing kan naadloos op elkaar aansluiten, maar een gemeente ligt niet in twee provincies tegelijk. Wanneer uti possidetis wordt toegepast bij het verdelen van een grotere nationale eenheid tussen kleinere, kunnen de oude administratieve grenzen 'promoveren' tot de nieuwe nationale grenzen.

Waar tussen twee aangrenzende gebieden een bufferstrook ligt, is sprake van een niemandsland. Waar tussen twee grootheden geen duidelijke grenslijn getrokken kan worden, spreekt men wel van een grijs gebied. Waar twee landen het niet, of niet langer, eens zijn over hun grens spreekt men van een grensconflict. Grensconflicten kunnen reiken van diplomatiek overleg om een grens vast te stellen tot verklaarde oorlog. Er zal dan goed- of kwaadschiks een grenscorrectie worden bewerkstelligd. Een andere oplossing is de vorming van een condominium over het betwiste gebied.

Meestal is de reden van een grensconflict revisionisme, een etnische verdeling die afwijkt van de nationale grenzen, of de ontdekking van waardevolle hulpbronnen in een grensgebied. Er zal altijd een conflict bestaan voor de mensen die niet binnen de beschreven grenzen vallen. Bijvoorbeeld door gebrek aan legale papieren, geld, of een door de zittende macht erkende afkomst of ideologie. Denk daarbij aan migranten en de miljoenen bewoners van sloppenwijken in Caracas.[2]

Grens en begrenzing worden figuurlijk in uitdrukkingen gebruikt om (psychologische) beperkingen aan te duiden. Voorbeelden zijn:

• De mogelijkheden zijn onbegrensd. De mogelijkheden zijn onbeperkt.
• Waar haalt hij de onbegrensde brutaliteit vandaan... Hij is verschrikkelijk brutaal.
• Hij kent zijn grenzen niet. Hij beseft niet wanneer hij te ver gaat, of is zo onervaren dat hij nog niet beseft wat (lichamelijk) wel en niet mogelijk is.
• Hier ligt bij mij toch echt de grens. Dit is het maximale dat ik nog kan tolereren.
• Dat is een grensgeval. Iets zit tussen acceptabel en onacceptabel in, of is nog net acceptabel.
• Grensoverschrijdend gedrag. Niet acceptabel gedrag, afhankelijk van de context.

Een ander woord voor grens is paal. Het is in sommige dialecten gebruikelijk. Men komt het ook tegen in de uitdrukking paal en perk stellen en in de psalmtekst 's Heren goedheid kent geen palen.[3] Vermoedelijk houdt dit woord verband met grenspaal.

• 
  Bord nabij grens met Duitsland
• 
  Bordje bij de grens met Duitsland
• 
  Asfaltbotsing op de grens met Duitsland (Kotten-Oeding)
• 
  Dodendraad in de Eerste Wereldoorlog
• 
  Nederlands-Belgische grens bij Overslag (Zeeuws-Vlaanderen)
• 
  Berlijnse Muur bij Checkpoint Charlie 1982

• Rijksgrens van Nederland
• Rijksgrens van België
• Semslinie
• Limes
• Uti possidetis
• Condominium
• Revisionisme
• Groene grensovergang

• (en) BorderBase
• Langs de Palen Website over grenspalen in en rond Nederland