Gewoon haarmos

• Duits: Goldenes Frauenhaarmoos, Gemeines Widertonmoos, Gewöhnliches Widertonmoos, Großes Haarmützenmoos
• Engels: Common Haircap Moss, Common Hair Moss, Great Goldilocks

De botanische naam Polytrichum is afkomstig uit het Oudgriekse polus, (veel), en thrix (haar), naar het dicht behaarde sporogoon.

De soortaanduiding commune komt uit het Latijn en betekent 'gewoon, gemeen'.

Gewoon haarmos, dwarsdoorsnede van het stengelblad met parallelle, longitudinaal lopende lamellen (125x)

Gewoon haarmos, detail sporogoon

Mannelijk gewoon haarmos, detail perigonium

Het gewoon haarmos is een zode- of kussenvormende plant met tot meer dan 20 cm lange, rechtopstaande, meestal onvertakte stengels. De stengelblaadjes zijn 6 tot 12 mm lang, lancetvormig, eindigend op een scherpe tand, donker- tot grijsgroen, aan de basis lichter gekleurd en stengelomvattend. De bladschijf is aan de bovenzijde bedekt met overlappende lamellen en daardoor ondoorzichtig, met uitzondering van de bladrand. De bladrand is 2 tot 3 cellen breed en scherp gezaagd. Bij vochtig weer staan de blaadjes alzijdig afstaand, bij droogte plooien ze zich opwaarts rond de stengel.

Gewoon haarmos is een tweehuizige plant. De mannelijke planten ontwikkelen een stervormig perigonium.

De sporofyt bestaat uit een sporenkapsel of sporogoon op een 5 tot 9 cm lange steel. De sporogonen zijn blok- of tonvormig, met vier langse ribben, en gaan bij rijpheid knikken. Anders dan bij het fraai haarmos (P. formosum) is er op de overgang tussen steel en sporenkapsel een afgescheiden schijfje te zien. Jonge sporenkapsels worden bedekt door een puntig, lichtgeel tot lichtbruin behaard huikje.

Zeer zelden komen specimens van gewoon haarmos met vertakte stengels voor. Deze worden als een aparte vorm beschouwd, P. commune forma fastigiatum .

Het gedeukt haarmos (P. commune var. perigoniale) is een variëteit van het gewoon haarmos waarvan de topcellen van de lamellen ingedeukt zijn. Het gedeukt haarmos is ook kleiner dan het gewoon haarmos, tot 8 cm, met smallere blaadjes, en komt over het algemeen op drogere, zandige plaatsen voor.

Het doorgroeid haarmos (P. commune var. humile) is een kleine variëteit van het gewoon haarmos, met plantjes tot 6 cm hoog, waarvan de stengel van de mannelijke plantjes door het perigonium heengroeit, waardoor etages ontstaan. Het doorgroeid haarmos is in België en Nederland zeldzaam, en komt enkel voor op vochtige, zandige, verder onbegroeide standplaatsen.

Het gewoon haarmos groeit voornamelijk op open tot licht beschaduwde plaatsen op vochtige, zwak zure bodems van moerassen, veengebieden, naaldbossen, broekbossen, vochtige heide en op de oever van vennen, poelen en beken.

Het gewoon haarmos is algemeen voorkomend en wereldwijd verspreid.

Het gewoon haarmos is een differentiërende soort voor het Verbond van struikhei en kruipbrem (Calluno-Genistion pilosae) ten opzichte van andere verbonden binnen de Struikheide-orde.

Soorten van het geslacht Polytrichum (Haarmossen)

... · P. alpinum (Berghaarmos) · P. commune (Gewoon haarmos) · P. commune for. fastigiatum (Gewoon haarmos vertakt) · P. commune var. humile (Doorgroeid haarmos) · P. commune var. perigoniale (Gedeukt haarmos) · P. formosum (Fraai haarmos) · P. formosum for. fastigiatum (Fraai haarmos vertakt) · P. juniperinum (Echt zandhaarmos) · P. juniperinum var. affine (Veenhaarmos) · P. longisetum (Gerand haarmos) · P. piliferum (Ruig haarmos) · P. uliginosum (Bulthaarmos) · ...