Franse kust van Newfoundland

Franse vissers, voornamelijk uit Bretagne (maar ook uit Frans-Baskenland), bezochten de kusten van Newfoundland al vanaf het begin van de 16e eeuw. Newfoundland stond bij de Franse seizoensvissers bekend als le petit nord ("het kleine noorden") en was erg aantrekkelijk om zijn rijke viswateren, voornamelijk dan om zijn grote kabeljauwbestanden. De Vrede van Utrecht (1713) officialiseerde het recht van de Fransen om te vissen voor de wateren van Newfoundland; dat tegelijk bekrachtigd werd als Brits koloniaal bezit. Behalve het recht om te vissen betrof het ook het recht om de vis ter plekke te verwerken, al mochten de Fransen zich er niet permanent vestigen en moesten ze na het visseizoen huiswaarts keren. Geografisch gezien betrof het voornamelijk de noordkust van het eiland, met name een gebied dat zich uitstrekte van Point Riche in het noorden tot Cape Bonavista in het oosten (zie kaart).[1]

Tot aan de Zevenjarige Oorlog (1756-1763) was er vrijwel geen animositeit tussen beide wereldmachten omtrent deze visserijrechten. De Fransen concentreerden zich immers voornamelijk op de regio ten noorden van Cape St. John en de Britten vice versa. De Vrede van Parijs (1763) stipuleerde dat Frankrijk haar rechten behield en daarenboven de archipel Saint Pierre en Miquelon kreeg.

De Britten begonnen weliswaar meer en meer naar het noorden van het eiland te trekken. De Fransen argumenteerden daarop dat hun rechten exclusief waren, terwijl de Britten vasthielden aan de idee dat de rechten gedeeld waren.[1]

Pas twintig jaar na afloop van de Zevenjarige Oorlog werd er een compromis bereikt. Dit vond plaats in de context van de afwikkeling van de Amerikaanse Onafhankelijkheidsoorlog. Behalve een akkoord tussen Britten en Amerikanen werd er in 1783 door de Britten ook een Vrede van Versailles gesloten met de Fransen. Het akkoord was tweeledig. Enerzijds kregen de Fransen wel degelijk exclusieve visserijrechten voor de kust van Newfoundland. Anderzijds verschoof het geografische concept "Franse kust" ernstig. De rechten voor het gebied tussen Cape Bonavista en Cape St. John, met onder andere de wateren van Bonavista en Notre Dame Bay, werden definitief afgestaan aan de Britten. De "Franse kust" behelsde vanaf dan weliswaar tegelijkertijd ook het gebied tussen Point Riche en Cape Ray, met andere woorden de volledige westkust van Newfoundland (zie kaart).[1]

Oorlog in de nasleep van de Franse Revolutie zorgden, vooral vanaf 1793, voor een sterk verminderde Franse aanwezigheid voor de kust van Newfoundland (tot in 1815). In de tussentijd hadden heel wat Britse vissers van deze afwezigheid gebruik gemaakt om meer naar het noorden te trekken (de zogenaamde North Shore Fishery). Na 1815 namen de Fransen terug hun rechten volledig in handen, maar vanaf de jaren 1830 begon de Franse visserij in een neerwaartse spiraal te geraken; versneld vanaf 1860.[1] Toch begon de overheid van de Kolonie Newfoundland zich vanaf die periode meer en meer te ergeren aan de blijvende Franse aanwezigheid. De bestuurders van Newfoundland waren de verdragen liever kwijt dan rijk. Hoewel de visserij op de Grand Banks van Newfoundland veel belangrijker geworden was dan die voor de west- en noordwestkust, hielden de Fransen halsstarrig van aan "hun" kust, aangezien deze ooit van pas zou kunnen komen in toekomstige onderhandelingen.

Vele decennia bleef de situatie ongewijzigd, tot aan het begin van de 20e eeuw. In die periode van meer positieve relaties tussen beide grootmachten, vond in 1904 de Entente cordiale plaats. Een van de bepalingen was dat Franse staatsburgers in het traditionele gebied voor Newfoundland mochten blijven vissen, maar dat zij geen gebruik meer mochten maken van de kust zelf. Hierdoor hield de "Franse kust" op te bestaan. Fransen die onroerend bezit hadden op Newfoundlands kust (zoals verblijfplaatsen of visverwerkingsinstallaties), moesten deze afstaan aan de Britten, maar kregen hiervoor wel een financiële vergoeding.[1]

Voornamelijk in de kustregio die sinds 1783 gold als "Franse kust" hebben de Fransen blijvend hun stempel kunnen drukken. Ze hebben de meest tastbare sporen nagelaten op en rond het schiereiland Port au Port, dat zich bevindt aan het centrale gedeelte van de westkust. Hier woont er op heden immers nog een Franstalige minderheid in plaatsen als Port au Port, Port au Port West, Cap Saint-Georges, Lourdes, Boswarlos en Point au Mal; maar ook in de oostelijkere kern Stephenville–Kippens.

Een van de belangrijkste herinneringen aan het verleden van de Franse kust, is vindbaar in de toponymie van Newfoundland. Tot op heden zijn er honderden voornamelijk lokale toponiemen, vooral van kleine baaien en zee-inhammen, die een Franse naam dragen. Er zijn daarnaast ook tientallen dorpen en grote schiereilanden, eilanden en baaien die een Franstalige of van het Frans afgeleide naam hebben. Dit geldt voornamelijk voor het gebied ten westen van Cape St. John, waar de Franse kust het langst bleef bestaan. Belangrijke voorbeelden zijn:

• Cape Anguille tot Port au Choix: Journois, Barachois Brook, Frenchman's Cove, Bonne Bay en Gros Morne.
• Port au Choix tot Cape St. John: L'Anse aux Meadows, Quirpon, St. Lunaire-Griquet, Great Brehat, Grandois, Croque, Pilier Bay, Cape Rouge, Conche, Groais Island, Englee, Fleur de Lys, Pacquet, LaScie en Baie Verte.
• Cape St. John tot Cape Bonavista: Notre Dame Bay, Beaumont en Twillingate (Toulinguet).