Eline Vere

De 23-jarige Eline Vere, afkomstig uit een gegoede familie, woont in bij haar zus Betsy en haar zwager Henk van Raat in Den Haag. Hoewel er vaak mensen over de vloer komen voor soirees en diners en Betsy en zij vaak uitgaan, voelt Eline zich eenzaam en ongelukkig. Dan wordt ze verliefd, eerst op de baritonzanger Fabrice die ze tijdens een opvoering van Le tribut de Zamora heeft zien optreden. Als Eline bij het eerstvolgende sinterklaasfeest een waaier krijgt, denkt ze die eerst van Fabrice te hebben gekregen. Later blijkt Otto van Erlevoort, een kennis met wiens familie Betsy en Eline vrij veel omgaan, de echte gever te zijn. Eline krijgt een liefdesrelatie met Otto en voelt zich enige tijd gelukkig. Ze weet met haar gevoelens echter geen raad en verbreekt – na enige tijd te hebben geaarzeld – haar verloving weer.

Hierna is Eline lange tijd ongelukkig. De verstandhouding met haar zus Betsy wordt steeds slechter en na een felle ruzie vlucht Eline ten slotte bij haar weg. Haar oom en voormalig voogd Daniel besluit samen met Betsy dat het voor Eline beter is om even weg te zijn uit Den Haag. Eline gaat met Daniel mee naar Brussel en reist veel met haar oom en diens vrouw Elize. Toch kunnen deze reizen en de afleiding nog steeds niet zorgen voor meer geluk. Bij haar terugkeer in Den Haag is Eline nog even ongelukkig als toen ze vertrok. Na een tijdje bij mevrouw van Raat, de moeder van Henk, ingewoond te hebben, besluit ze weer terug te gaan naar Daniel en Elize in Brussel. Daar ontmoet ze Lawrence St. Clare, een Amerikaanse vriend van haar neef Vincent. Hij probeert haar gelukkig te maken en vraagt Eline ten huwelijk. Ze weet echter nog niet wat ze hierop moet antwoorden en vraagt St. Clare te wachten op haar antwoord.

Teruggekomen in Den Haag belandt Eline opnieuw in een neerwaartse spiraal van sleur, eenzaamheid en melancholie en uiteindelijk verliest ze haar verstand. Op een nacht van hevige zinsverbijstering en radeloosheid neemt ze te veel morfine in en sterft, nadat ze nog eenmaal voor zichzelf heeft herhaald dat Otto de enige ware voor haar was.

Eline Vere kwam voor het eerst uit in 1889. Het einde van de 19e eeuw stond wat literatuur betreft in het teken van het naturalisme. Deze stroming wordt gekenmerkt door determinisme (het leven zou worden bepaald door erfelijkheid, opvoeding en milieu), fatalisme (geloof in het noodlot), pessimisme (somberheid) en door pathologische personages (personen die zich afwijkend of abnormaal gedragen).

Louis Couperus heeft met Eline Vere een exemplarisch voorbeeld van de naturalistische roman geschreven. Alle kenmerken van de stroming komen naar voren in de persoon van Eline: een nerveuze figuur die sterk gelooft in het noodlot en een sombere kijk heeft op het leven. Ook bij andere personages in het boek komt het fatalisme sterk naar voren. Eline is bovendien een pathologisch persoon: in de loop van het verhaal ontwikkelt ze vreemde gedragingen vanwege haar afwijkende gedachten, wat Eline nogal wat vreemde blikken opleverde van haar kennissen. Uiteindelijk bezwijkt ze aan de nervositeit, wat tekenend is voor het naturalisme. Ook het determinisme komt in Eline tot uiting: ze voelt zich niet vrij te gaan en staan waar ze wil vanwege het gegoede milieu waarin ze is opgegroeid.

Naturalistische boeken uit deze periode hadden vaak een psychologische invalshoek en zijn daarom te beschouwen als de voorlopers van de psychologische romans. Eline Vere wordt daarom beschouwd als een psychologische roman.

Fatalisme is een vaak terugkerend motief in Couperus' werk. Zo publiceerde hij het korte verhaal De Binocle, over een nerveuze, fatalistische man met hoogtevrees. Ook in veel van Couperus’ andere lange romans, zoals Noodlot, speelt – zoals uit de titel al blijkt – het fatalisme een belangrijke rol.

Het verhaal speelt zich af in de kringen van de gegoede burgerij van Den Haag. Naast het verhaal van de hoofdpersoon Eline zijn er nog andere verhaallijnen voor. Deze spelen zich alle af in dezelfde gegoede burgerij als die waarin Eline zich begeeft.

Een belangrijk terugkerend motief in het verhaal is het noodlot. Eline gelooft dat het noodlot ervoor zorgt dat haar leven is zoals het is, mede dankzij haar neef Vincent, die zelf ook heilig in het noodlot gelooft. Ook in de andere verhaallijnen wordt het noodlot veelvuldig ter sprake gebracht. Een ander motief is melancholie. Eline verkeert bijna voortdurend in melancholische stemming en zegt soms niet meer te willen leven, omdat het leven haar toch alleen maar ongeluk brengt. Ook andere personages krijgen af en toe te maken met melancholische buien. Liefde is eveneens een veelvoorkomend motief in Eline Vere. Eline zelf, maar ook andere leden van de gegoede burgerij en kennissen van Eline, zoals Frédérique, Lili en George, krijgen met de liefde te maken. Bij de meeste van de personages lopen de liefdesperikelen uiteindelijk goed af, maar bij Eline niet. Twee andere dingen die aan het karakter van Eline kunnen worden toegeschreven, zijn nervositeit en overgevoeligheid. Ook deze twee kenmerken van Eline komen in het boek duidelijk naar voren. Alle motieven samen vormen het thema van het boek: een nerveus en overgevoelig meisje worstelt met haar gevoelens en voelt zich eenzaam en ongelukkig.

De stijl waarin het boek is geschreven is literair gezien modern. Het vertoont sterke overeenkomsten met de stijl van contemporaine Europese schrijvers als Guy de Maupassant, Gabriele d'Annunzio of Catulle Mendes.[1]

Er komen veel Franse woorden en zinnen in het boek voor; de gegoede burgerij bediende zich vroeger van het Frans om zich te onderscheiden van de lagere klassen.

Op 10 oktober 1918 ging Eline Vere als toneelstuk voor het eerst in première. Elisabeth Couperus-Baud, de vrouw van de schrijver, had de roman voor het toneel bewerkt en het werd door het Hofstadtoneel opgevoerd, met Else Mauhs in de hoofdrol. Op 22 december 2007 ging het toneelstuk Eline Vere wederom in première. Hierin speelde Maria Kraakman de rol van Eline.

Het boek werd ook verfilmd door de Belgische regisseur Harry Kümel, onder andere met Monique van de Ven, Mary Dresselhuys, Marianne Basler, Michael York, Nelly Frijda en Thom Hoffman. De film kwam uit op 1 maart 1991 en trok ongeveer 110.000 bezoekers. Louis Couperus schreef Eline Vere in het huis van zijn ouders aan de Surinamestraat 20 te Den Haag.

• F. de Jonghe (1991) Eline Vere bij de psychiater. Bloemendaal: Aramith uitgevers
• Maarten Klein & H. Ruijs (1981) Over Eline Vere van Louis Couperus. Amsterdam: De Arbeiderspers/Wetenschappelijke uitgeverij
• Maarten Klein (2000) Noodlot en wederkeer. De betekenis van de filosofie in het werk van Louis Couperus. Maastricht: Shaker (blz. 15-23)

• Volledige tekst van het boek op Project Gutenberg
• Een overzicht van studies, recensies en artikelen uit de Database secundaire literatuur Louis Couperus

Wikiquote heeft een of meer citaten van of over Eline Vere.