Chirojeugd Vlaanderen

De naam Chiro komt van de Griekse letters chi (χ) en rho (ρ), wat verwijst naar de eerste letters van Jezus' bijnaam, Christos, Grieks voor de gezalfde. Oorspronkelijk verwees de term "Chirojeugd" enkel naar de jongens in de patronaten. Jozef Cleymans gebruikte het woord in het hoofdartikel van Het Katholiek Patronaat, toen dat voor de eerste keer verscheen, op 1 oktober 1934. In dat artikel stelde hij een werking voor waaruit de latere jeugdbeweging zou groeien.

De opvoeding die in de patronaten gegeven werd, paste binnen het idee van "Alles voor Vlaanderen, Vlaanderen voor Kristus" (de AVV-VVK-gedachte). Chi en rho pasten daarbij omdat het de eerste letters zijn van Jezus' bijnaam, Christos, de gezalfde. De keuze voor deze Griekse letters had te maken met het Nieuwe Testament dat oorspronkelijk in het Grieks is geschreven.

Christus Koning wordt door bepaalde groepen gevierd op de laatste zondag van het kerkelijk jaar, dus de week voor de advent begint. Gewoonlijk is dat rond 25 november (de laatste zondag van het kerkelijk jaar). Het feest was lange tijd een van de hoogdagen voor deze vereniging in de Christus Koning-gedachte. In de parochie van de plaatselijke Chirogroep was er een viering en die werd aangevuld met lokale activiteiten, zoals daar zijn een jeugdhulde, een spellendag, een ouderfeest. In het Chiro-ideaal waren de leden ridders en dienaressen van Christus. Het thema Christus Koning verdwijnt stilaan vanaf de jaren 1960, maar sommige groepen houden tradities in ere en vieren nog Christus Koning, weliswaar met een hedendaagse invulling.[2]

Het Christusmonogram

Gedurende tientallen jaren gebruikte men het labarum of Christusmonogram als symbool. In de jaren 1980 werd de Χ uitgerekt tot een open cirkel, om te tonen dat de Chiro een beweging is, een gemeenschap die op zich staat (een kring of cirkel), maar die oog heeft en openstaat voor de omgeving en de wereld (de opening in de cirkel).

In 2005 lanceerde de Chiro een vernieuwde huisstijl. Men koos daarbij voor "een wit logo in een rood en speels vlak"

• wit: omdat het logo zo sterker staat en meer opvalt
• rood: omdat het een van de bewegingskleuren is, minder ‘hard’ dan zwart, krachtiger dan beige en dynamischer dan blauw
• speels: "dat spreekt voor zich!"

De Chirovisie wordt beschreven in de Chirodroom. Die valt samen te vatten in drie Chirowaarden: graag zien,[3] innerlijkheid[4] en rechtvaardigheid.[5]

Decennialang had de Chiro een uniform. Het vroegste uniform was enerzijds gegroeid uit wat er in de patronaten gedragen werd en anderzijds uit internationale invloeden. De jongens droegen een donkerbruin hemd, een zwarte ribfluwelen korte broek en een oranje das. De meisjes droegen een blauwe overgooier. Dat uniform werd onder andere gedragen bij officiële momenten: om naar de mis te gaan, tijdens de openingsformatie en de slotformatie en tijdens het marcheren. Voor de eigenlijke activiteiten werd aangepaste spelkledij aangetrokken.

In 1974 werd voor het eerst een nieuw uniform ingevoerd. De veranderingen[6] die op gang gekomen waren sinds Top 64 kregen nu ook in het uiterlijk van de beweging hun weerslag. De jongens droegen voortaan een beige hemd en een donkerbruine korte broek, de meisjes een gele blouse en een blauw jeansjurkje met bretellen. Voor de jongste afdeling was er alleen een T-shirt met het afdelingsfiguurtje.

Tijdens Krinkel '95, een bivak voor alle leiding en aspi's, werd zowel de kledij als het concept erachter aangepast. Sindsdien is er een assortiment Chirokleren, waaruit groepen en individuen hun eigen keuze kunnen maken. Lokale groepen konden wel nog kiezen voor een uniform, waarbij ze de vrijheid kregen om zelf een samenstelling te kiezen, zonder dat van bovenaf werd opgelegd. Sinds 1995 bestaat het basisassortiment dus uit een (korte) beige broek, of een beige rok voor de meisjes, een rood T-shirt, een blauw hemd en een blauwe sweater. Daarnaast is er een assortiment randkledij, met onder andere een Chirobuff, rode, beige of blauwe kousen en Chiroschoenen of -sandalen.

Vandaag de dag is er een rijkelijk aanbod van Chirokleren en gadgets te vinden in de Chirowinkel: brooddozen, sokken, paraplu's, botjes ... . Die Chirowinkel heet De Banier. Je kan deze winkel vinden in verschillende Belgische grootsteden.

Binnen de Chiro zijn er een overigens ook tal van kentekens en/of symbolen die beduiden op een kleinere groep binnen de Chiro. Meestal gaat het dan over een afdeling, de leidingsgroep, kaderleden, etc. Deze kentekens zijn verkrijgbaar in Chirowinkel De Banier. De onderstaande kentekens zijn diegenen die tegenwoordig gebruikt worden en zijn niet te verwarren met een heel aantal oudere kentekens.

Iedere afdeling heeft een eigen kenteken en afdelingsfiguur. De kentekens hebben de kleur van de afdeling en kunnen op het uniform genaaid worden.[7]
Deze kentekens zijn tegenwoordig niet meer verplicht.

De afdelingskentekens die tegenwoordig door de Chiro gebruikt worden.
Ribbels (paars), Speelclub (geel), Rakwi (groen), Tito (rood), Keti (blauw) en Aspi (oranje)

Naast deze afdelingskentekens heeft iedere afdeling ook een afdelingsfiguur:[8]

• Ribbels: Rupsje Ribbel
• Speelclub: Flupje Mazzel
• Rakwi's: Sjoepap
• Tito's: Flamm en Spetter
• Keti's: Boo en Bie De Bever(s)
• Aspi's: Freek De Egel

Het moderne leidingskenteken van de Chiro.		Het moderne kenteken voor de kaderleden.

Er bestaan naast de afdelingskentekens ook kentekens voor de lokale leiding en de kaderleden. Het moderne leidingskenteken symboliseert een vertakte boom waarvan de diepe wortels de zwaarste stormen kunnen doorstaan en is naast de fluitkoord een symbool dat aantoont dat je lid bent van de leidingsploeg.[9] Voor kaderleden bestaat er een kenteken waarop er een stel boomwortels zijn afgebeeld die de leidingsploeg ondersteunen.

De Chiro bestaat uit zo'n 898 (2017)[10] zelfstandige Chirogroepen. In elke groep heeft de eigen leiding het heft, het initiatief en het beslissingsrecht in handen.

De groepen uit nabijgelegen plaatsen verzamelen zich in een gewest. In totaal zijn er 73 (2017) gewesten.[11] Een aantal gewesten samen vormen een verbond, waarvan er 10 zijn.

In elke provincie is er een regionaal secretariaat, waar leiding terechtkan met allerlei vragen. Op elk van die secretariaten werken minstens twee beroepskrachten, maar de dag door, en zeker elke avond, zijn er hele groepen vrijwilligers die mee aan die Chirobeweging bouwen. In de steden Gent, Antwerpen, Turnhout en Brussel is er bovendien een stadswerking actief.

Verschillende overkoepelende aangelegenheden worden door de nationale kadervrijwilligers georganiseerd in diverse diensten, commissies en raden. Er zijn verbonden in regio Antwerpen (Verbond Antwerpen, Verbond Kempen, Verbond Mechelen), regio Oost-Vlaanderen (Verbond Heuvelland, Verbond Reinaert, Verbond Roeland), regio Vlaams-Brabant en Brussel (Verbond Brussel, Verbond Leuven), regio Limburg (Verbond Limburg) en regio West-Vlaanderen (Verbond West-Vlaanderen).

De lokale Chirogroepen tellen gewone leden en leiders. In de Chiro bestaan onder de leden verschillende afdelingen, elk met hun bijhorende kleur

• ribbels, paars (niet in alle Chirogroepen, meestal in Chirogroepen met te veel speelclubbers): 1ste en 2de leerjaar
• speelclub, geel (vroeger ook kapoenen e.d. genoemd): 3de en 4de leerjaar indien er ribbels zijn, of 1ste, 2de en 3de leerjaar indien er geen zijn
• rakwi's, groen (komt van rakkers (jongens) en kwiks (meisjes)): 5de en 6de leerjaar indien er ribbels zijn, of 4de, 5de en 6de leerjaar indien er geen zijn
• tito's, rood (komt van tippers(meisjes) en toppers(jongens)) 1ste en 2de middelbaar
• keti's, blauw (komt van kerels(jongens) en tiptiens(meisjes)) 3de en 4de middelbaar
• aspi's, oranje (komt van aspiranten) 5de en 6de middelbaar

De jongste afdeling, de ribbels, wordt qua benaming vrij gelaten. Andere mogelijkheden zijn: bengels, biekes, botjes, guiters, kabouters, kadeekes, kapoenen, kiekeboes, miniclub, minimannen, oskaarkes, pagadders, pinkels, prutsen, sjamfoeters, sloebers, spikkels, tintels, triangels, tsjoepkes, wieskes, woelies, kaloebers, ... De oudste afdeling, de aspiranten wordt soms overgeslagen of ingekort naar één jaar wanneer er leiding te weinig is. Die beslissing ligt bij elke Chirogroep apart. Soms wordt er ook een extra jaar toegevoegd bij een leidingsoverschot. Deze keuze ligt bij de Chirogroep zelf, ook de naam kiezen ze zelf. Enkele mogelijkheden zijn: aspi +, soepa's... .

Halverwege de 19e eeuw werden in verschillende parochies in Vlaanderen patronaten opgericht. Deze organisaties organiseerden op zondag ontspanning en godsdienstige vorming voor de plaatselijke jeugd. Er was nog geen sprake van een nationale of zelfs regionale samenwerking en elk patronaat deed zowat zijn eigen ding. De leiding bestond in die tijd uit patronaatsheren en -dames.

Na de Eerste Wereldoorlog kwam er meer en meer samenwerking tussen de patronaten. De samenwerking werd wat bemoeilijkt daar er vele soorten patronaten waren en men op de ene plek er modernere ideeën opna hield dan op de andere.

In 1934 start E.H. Jos Cleymans met een grote vernieuwing. Hij was op dat moment algemeen secretaris van het Jeugdverbond voor Katholieke Actie en wordt algemeen beschouwd als de stichter van Chiro zoals we die nu kennen. Hij voerde de kentekens Chi en Rho in, de Christus-Koninggedachte, spelen in openlucht en meer godsdienst-beleving in plaats van onderricht. Hij richtte ook een structuur op met een nationaal verbond, regio-verbonden, gewesten en groepen.

Tijdens de Tweede Wereldoorlog bleef de Chirowerking op een laag pitje bestaan, hoewel vele proosten en leiders onder de wapens moesten. De bijeenkomsten en manifestaties werden onder het mom van zuiver godsdienstige manifestatie gehouden om de Duitse bezetter te misleiden.

De vlam werd zo levend gehouden en na de oorlog begon Chiro overal door te breken. In 1946 volgde de officiële erkenning en het aantal groepen groeide van 200 tot 500. Er werd een visie ontwikkeld en de groepen werden onderverdeeld in vaste leeftijdsgroepen.

In de jaren 60 werd de Chirowerking open gegooid. De aspirantenwerking werd uitgewerkt en de leiders werden aangemoedigd tot het oprichten van andere lokale jeugdwerkingen, zoals jeugdhuizen, jongerengemeenschappen, enzovoort.

Ook de maatschappelijke verandering was in de Chiro voelbaar. Er werd gedemocratiseerd en de leiders kregen dus meer inspraak in hun eigen vereniging en voor het eerst werden gemengde groepen gestart. Dit werd zelfs sterk verdedigd.

Tijdens de jaren 70 werd het gedachtegoed van '68 door de Chiro omarmd. De Chiro werd een maatschappijkritische beweging. Spelenderwijs werd er meegewerkt aan een betere maatschappij. Er werd een nieuw uniform ingevoerd en het leidingsblad Dubbelpunt werd geboren. De Chiro werd een vzw. De leidingsploeg was ondertussen aangegroeid tot 8000 leden.

Door de economische crisis en het opkomend individualisme kwam de Chiro, zoals veel jeugdbewegingen, onder druk te staan. Het ledenaantal daalde met 20.000 en een honderdtal groepen moesten stoppen wegens te weinig leiding, leden of beiden. Als antwoord hierop werd de afdelingswerking centraal geplaatst en werd er gewerkt aan een betere en uniforme bekendmaking van Chiro. Zo kon in de tweede helft van de jaren tachtig weer een groei van het aantal leden en groepen worden vastgesteld.

Tijdens de jaren 90 werd de evolutie uit de jaren zeventig en 80 verder gezet. Chiro groeide uit tot een opener meer pluralistische beweging, en dit zonder de christelijke waarden te verloochenen.

In het begin werden de afdelingsnamen vooral gekozen in de geest van de opvoeding die moest worden gegeven.

Jongens : strijdvaardig, dapper en sterk.

Meisjes : dienstbaarheid, zuiverheid, schoonheid.

1940-'50:

jongens: Burchtknapen, Knapen en Kerels

meisjes: Zonnekinderen, Zonnemeisjes en Kristimeisjes

1950-'60:

Zonnemeisjes worden Kroonmeisjes

Zonnekinderen worden Zonnemeisjes

Jongknapen, Sterretjes en Aspiranten komen erbij

1960-'70:

Sterretjes/Jongknapen worden speelclub

Zonnemeisjes/Burchtknapen worden kwiks/rakkers

Kroonmeisjes/Knapen worden tippers/toppers

Kristimeisjes/Kerels worden tiptiens/kerels

Aspiranten

2002:

De ribbels worden officieel erkend als zesde afdeling

Naast de hedendaagse kentekens waren er in de geschiedenis van de Chiro talloze andere tekens die zeer prominent aanwezig waren. Deze tekens evolueerde doorheen de tijd en onderstaande tekens zijn dan ook zeer tijdsgebonden.

Ongetwijfeld het meest gekende Chirosymbool en tevens een van de belangrijkste was het Christusmonogram (CHI-RO), het uiterlijk kenteken van de Chirobeweging. Daarnaast had men het Kruis, het teken van leiderschap en het christelijke geloof en de Vlaamse Leeuw, het teken van de Vlaamse fierheid en volkse aard.[13]

De Chirovlag werd "De Banier" genoemd en moest met volstrekte eerbied behandeld worden. Er was meer dan één banier, zo had men afdelings-, groeps-, gewest-, verbonds- en landbondsbanieren en deze werden gedragen door de Vaandrigs en begeleid door de banierwacht. Ook bestond er een bivakbanier dat eigenlijk een stevigere groepsbanier was. De huidige Chirowinkel, "De Banier" ontleent zijn naam aan deze vlaggen. Naast de banier had men ook Vendels om mee te Vendelen, deze siervlaggen werden op enkel op bijzondere plechtigheden gebruikt en werden vergezeld door pennoenen, driehoekige wimpels.[14] Hoe men deze symbolen precies moest hanteren en alle andere informatie die iedere leider moest kennen stond beschreven in het Chirohandboek dat "De Keure" werd genoemd.

• 
  Het Christus monogram gebruikt door de Chiro in 1955.
• 
  Kruis en schild gebruikt door de Chiro in 1955.
• 
  Logo van de Vlaamse Leeuw gebruikt door de Chiro in 1955.
• 
  Een banier gebruikt door de Chiro in 1955.
• 
  Een vendel gebruikt door de Chiro in 1955.
• 
  Een pennoen gebruikt door de Chiro in 1955.

Vroeger was er een hiërarchie in de leidingsploeg, in tegenstelling tot vandaag waar iedere leiding gelijk is, was er een soort rangordesysteem. Beginnende leiders, schaarleiders en afdelingsleiders droegen een zwart schild met goudgeel leiderskruis. Terwijl de groepsleiders eenzelfde zwart schild met geel-zwart kruis droegen. Ook waren er leiders die instonden voor meer dan één Chirogroep; de sector-, gewest, verbonds- en landbondsleiding. hiervoor werd hetzelfde systeem gehanteerd al droegen zij ook het wapenschild van de overeenkomstige regio waarvoor ze verantwoordelijk waren. Ook droeg de leiding het afdelingskenmerk van de afdeling waaraan zij leiding gaven, dit kenmerk bestond uit twee horizontale strepen in de kleur van de overeenkomstige afdeling.[15]

De verschillende leiderskentekens uit 1995.

Wanneer een lid de belofte voor een bepaalde afdeling had afgelegd, werd hij/zij verplicht om het beloftekenteken te dragen. Dit teken bestond uit een zwart ruitvormig schild met een goudgeel Christusmonogram en het passende afdelingskenteken op de achtergrond. Deze belofte was verschillend voor elke afdeling en daarom waren er dan ook meerdere beloftekentekens. De belofte werd begeleid door een uitgebreide ceremonie met teksten en liederen en vormde het teken dat men beloofd had om geheel in de geest van zijn afdeling te leven. De voorbereiding van deze beloftegang had ook voor iedere afdeling een aparte naam, de Zonnetocht (burchtknapen/zonnemeisjes), de Kroonwacht (knapen/kroonmeisjes) en de Pinksterformatie (kerels/kristimeisjes). Ook was er een apart beloftekenteken voor de leiding, dat geen afdelingskenteken op de achtergrond had.[16]

Enkele beloftekentekens uit 1955. Van links naar rechts: (leiding, burchtknapen & zonnemeisjes, knapen & kroonmeisjes, kerels & kristimeisjes).

Vroeger had iedere afdeling zijn eigen kenteken en schild. Deze kentekens moesten samen met het beloftekenteken op het uniform aangebracht worden. Deze tekens stonden tevens op de afdelingsbanieren en waren het herkenningssymbool van een bepaalde afdeling. De afdelingskentekens van de jongknapen/sterretjes en aspiranten zijn er pas in de loop van de jaren 50 bijgekomen.[17]

De 5 verschillende afdelingskentekens uit de jaren 50 - '60 met hun oorspronkelijke afdelingsnamen (bovenaan) en de moderne afdelingsnamen (onderaan).