Belasting in Nederland

De term heffing wordt vaak gebruikt als algemener dan belasting. Zo is bijvoorbeeld de loonheffing een combinatie van loonbelasting en ingehouden premies volksverzekeringen. Daarnaast wordt in het spraakgebruik een heffing vaak gezien als een bestemmingsheffing, zijnde een heffing waarvan de opbrengsten geoormerkt zijn voor bepaalde uitgaven. Volgens de regering volgt dat echter niet uit de term heffing. Omdat de opbrengst van de verhuurderheffing niet los is te zien van de voordelen die verhuurders in de gereguleerde sector hebben van toegestane extra huurverhogingen, heeft het kabinet ervoor gekozen deze maatregel als een heffing te betitelen en niet als een belasting, ook al is het geen bestemmingsheffing.[2]

Het betalen van belastingen bestaat al eeuwen. In de 17e eeuw en 18e eeuw ging het voornamelijk om belastingen op eerste levensbehoeften als brandhout, zeep, zout, graan, vlees, turf, kolen en wol. Omdat niemand zonder deze producten kon leven, was de overheid verzekerd van inkomsten. De overheid gebruikte dat geld voor de bescherming van land en inwoners, de handhaving van de openbare orde en de regulering van verkeer, waterstaat en handel. Iedereen betaalde toen hetzelfde tarief ongeacht het inkomen.

In 1806 werd onder Alexander Gogel, minister van Financiën tijdens de Bataafs-Franse tijd een stelsel van algemene belastingen ingevoerd. De betekenis van het stelsel zat vooral in het bereiken van eenheid van de Nederlandse belastingheffing.

In 1914 werd de eerste vorm van belasting op inkomen ingevoerd. Het doel van het invoeren van inkomstenbelasting is om naar draagkracht te belasten. De rol van de overheid is sindsdien alleen maar groter geworden. Vandaar dat de overheid steeds meer geld "nodig heeft" om alle taken te kunnen uitvoeren. Nieuwe belastingsoorten, zoals omzetbelasting (vanaf 1969 btw) en vennootschapsbelasting worden ingevoerd. In 1964 werd de loonbelasting ingevoerd.

Na de Tweede Wereldoorlog is het belastingstelsel uitgegroeid tot een systeem dat gekenmerkt wordt door twee belangrijke uitgangspunten: het draagkrachtbeginsel en het profijtbeginsel, die in de praktijk echter niet goed uit de verf komen.

De volgende belastingen zijn inmiddels afgeschaft:

• Vermogensbelasting (afgeschaft per 1 januari 2001)
• Belasting op uranium-235 (afgeschaft per 1 januari 2001)
• Kapitaalbelasting (afgeschaft per 1 januari 2006)
• Vliegbelasting (nultarief ingevoerd per 1 juli 2009, afgeschaft per 30 december 2009)
• Grondwaterbelasting (afgeschaft per 1 januari 2012)
• Afvalstoffenbelasting (afgeschaft per 1 januari 2012)

Bij het afdragen van belastingen zijn de volgende twee mogelijkheden te onderscheiden: directe of indirecte belastingen. Belastingen die door de belastingplichtige zelf worden afgedragen (dit kunnen particulieren maar ook bedrijven zijn, afhankelijk van de ondernemingsvorm) aan de Belastingdienst worden directe belastingen genoemd. Een voorbeeld hiervan is de inkomstenbelasting. Bij de indirecte belastingen draagt een ander de belastingen af aan de Belastingdienst. Een voorbeeld hiervan zijn accijnzen. Dit is een belasting die in de prijs van goederen en diensten is verwerkt. De consument betaalt de belasting, maar de leverancier draagt het belastingbedrag af aan de Belastingdienst.

De staat heft belastingen op inkomen, winst en het forfaitair rendement uit vermogen. Iedereen heeft te maken met de inkomstenbelasting, die betaald moet worden over inkomsten. Hoeveel inkomstenbelasting wordt betaald is afhankelijk van de hoogte van het inkomen en persoonlijke omstandigheden. In het huidige belastingstelsel, dat op 1 januari 2001 in werking is getreden, is de vroegere belastingvrije som vervangen door een systeem van heffingskortingen. Zoals het begrip "heffingskorting" doet suggereren, is het een korting op de belastingheffing (te betalen bedrag). De voorheen heersende belastingvrije som daarentegen was een vermindering van de heffingsgrondslag, het bedrag waarover de belastingheffing (aanslag) wordt berekend.

De hoogte van de totale korting is afhankelijk van persoonlijke omstandigheden als leeftijd, het al of niet hebben van een baan en het aantal kinderen. Mensen zonder inkomsten kunnen ook in aanraking komen met de belastingen doordat zij eventueel heffingskortingen uitbetaald kunnen krijgen indien het door de fiscale partner te betalen belastingbedrag hiervoor toereikend is.

Naarmate het inkomen hoger is, wordt meer belasting betaald. Daarnaast heft de staat accijnzen en een Belasting op Toegevoegde Waarde (btw). Btw wordt ook wel juridisch de omzetbelasting genoemd. Bij leveringen of diensten (samen: prestaties) zit een toeslag op de prijs die de consument moet betalen. Deze toeslag is de btw of omzetbelasting. De producenten en leveranciers verhogen dus de prijs van een levering of dienst met het bedrag van de btw, en vervolgens moeten zij dit geld aan de staat afdragen. Maar de consument betaalt in werkelijkheid deze belasting, want hij moet een toeslag op de prijs betalen. Zonder de btw zou de consument goedkoper uit zijn.

Op luxe producten, die niet echt nodig zijn om te leven, wordt 21 procent btw betaald (bijvoorbeeld op cd's, of op sieraden). Op minder luxe producten, eerste levensbehoeften, wordt meestal 9% btw betaald (bijvoorbeeld op brood). Dit zijn dus alle leveringen die belast zijn met btw naar het algemeen of verlaagde tarief. Dit kan ook voor diensten gelden, bijvoorbeeld het schilderen van een huis dat meer dan 15 jaar oud is. Ten slotte zijn er nog prestaties waarvoor een 0%-tarief geldt en prestaties waarop een vrijstelling van omzetbelasting van toepassing is. Op zaken als sigaretten, drank of benzine wordt boven op de btw nog accijns of verbruiksbelasting geheven. Van iedere verkochte liter benzine of jenever wordt een vast bedrag aan accijnzen aan de overheid afgedragen. De classificatie staat regelmatig ter discussie, en toekenning kan eerder een politiek karakter krijgen.

Veel belastingsoorten uit het verleden behelsden een poging van de heffer om de belastinginkomsten te stabiliseren. Door de toegenomen beschikbaarheid van informatie voor de staat, is dit nu zeer sterk verbeterd. Het heeft wel als gevolg dat de staat niet langer 'mee-ademt' met de conjunctuur van de economie, zoals lang wel het geval was.

Door de toename van het aantal belastingsoorten neemt de complexiteit van de inning toe, en dus ook de bijhorende kosten. Aangezien controle van de aard van de grondslag vaak niet efficiënt kan plaatsvinden, of tegen privacy-wetgeving aanloopt, is er een sterke trend van de oorspronkelijk analytische benadering, naar een synthetische belasting.

Hierbij wordt een algemeen tarief geconstrueerd dat meer tendeert naar de inkomstenbehoefte van de staat dan de precieze inkomsten van een persoon. Aangezien er toenemend belasting-ontwijking plaatsvindt, versterkt dit de politieke acceptatie van wat dan nu bekendstaat als 'vlaktaks'. Deze combineert eenvoud van inning met het door velen gedragen beginsel van breedste schouders, zwaarste lasten, in voldoende mate.

De ultieme synthetische belasting die uit dit proces kan voortvloeien, is dan uiteraard een vlaktaks, die alle belastingsoorten in een enkel tarief consolideert. Gezien ontwikkelingen in het verleden ligt de voorkeur dan bij een belasting op uitgaven, die de productiviteit niet ontmoedigt. Deze laatste ontwikkeling wordt nog niet zozeer breed gedragen, maar ontplooit zich de laatste jaren wel over een breed politiek spectrum.

Er zijn in Nederland vijf overheden die belasting heffen:

1. de Rijksoverheid
2. de Provincies
3. de Gemeenten
4. de Openbare lichamen BES
5. de Waterschappen

Ten opzichte van de totale belastingopbrengst is het aandeel van de provinciale, de gemeentelijke en de waterschapsbelastingen gering: nog geen 4% van de totale belastingopbrengst.

Per kalenderjaar zijn er enkele wijzigingswetten, die per wet vaak meerdere belastingwetten wijzigen. Wijzigingen met ingang van jaar T staan jaarlijks in:

• Belastingplan T - wordt op Prinsjesdag van het jaar T-1 ingediend
• Overige fiscale maatregelen T - wordt op Prinsjesdag van het jaar T-1 ingediend
• Bijstellingsregeling T - wordt in december van het jaar T-1 in de Staatscourant gepubliceerd
• Bijstellingsregeling accijns, belasting van personenauto’s en motorrijwielen, motorrijtuigenbelasting en belastingen op milieugrondslag T - wordt in december van het jaar T-1 in de Staatscourant gepubliceerd

Tot en met T=2016 was er ook de Fiscale verzamelwet T-1, dus met als laatste de Fiscale verzamelwet 2015 die inging in 2016. Ten behoeve van de spreiding in de tijd werd deze wet eerder ingediend, rond juni; vandaar ook het afwijkende jaartal in de naam (het jaar van behandeling, niet van inwerkingtreding). De spreiding was echter beperkt, de behandeling liep toch voor een groot deel parallel aan die van het Belastingplanpakket.[7]

Diverse wetten regelen een jaarlijkse indexering van in de wet voorkomende bedragen, waarbij de inflatie met een vertraging van 18 maanden doorwerkt. De daaruit voortvloeiende wijzigingen staan in de twee genoemde bijstellingsregelingen. Zo is de Bijstellingsregeling 2017[8] in december 2016 gepubliceerd. De bijstellingsregeling geeft aan hoe indexeringsvoorschriften worden uitgevoerd, voor onder andere de Wet IB 2001 en de Wet vermindering afdracht loonbelasting en premie voor de volksverzekeringen. Voor 2017 is de tabelcorrectiefactor 1,003, voor 2018 1,008. De bovengrens van de tweede schijf van box 1 wordt maar voor 75% geïndexeerd, dus daarvoor is de factor in 2017 1,00225, en in 2018 1,006. De tabelcorrectiefactor hangt af van de inflatie tot 1 juli voorafgaande aan het belastingjaar en is dus in de loop van juli bekend. Bedragen in wetten die wijzigingen regelen die in de verdere toekomst ingaan zijn vaak op dezelfde manier geïndexeerd. Wijzigingswetten die bedragen wijzigen bij de eerstvolgende jaarwisseling, bepalen vaak dat de wijziging plaatsvindt na toepassing van indexering. In 2018 wordt bijvoorbeeld het heffingvrije vermogen € 30.000, na toepassing van de indexering van het bedrag van € 25.000. Dit betekende in feite dat die indexering er niet toe deed. De bijstellingsregeling bevat dus niet altijd de uiteindelijke bedragen. De toelichting van de bijstellingsregeling kan die eventueel wel vermelden.

Veel andere wijzigingen staan jaarlijks in het Belastingplan en de Overige fiscale maatregelen. Ze worden na eventuele wijzigingen bij de behandeling in de Tweede Kamer, normaal gesproken in december door de Eerste Kamer aangenomen. De positie van de Eerste Kamer is lastig: doordat vele wijzigingen samen in één wet staan is afwijzing een zwaar middel dat zelden of nooit voorkomt; ook is de tijd erg krap, want normaliter kunnen veranderingen niet met terugwerkende kracht worden ingevoerd. Wel bedingt de Eerste Kamer soms dat de minister bevordert dat later alsnog iets veranderd wordt, of bijvoorbeeld bij de btw-verhoging voor podiumkunsten, dat de staatssecretaris een beleidsbesluit zou nemen om de verhoging later in te laten ingaan dan in de wet staat.

Verder is er soms incidenteel een aparte wet over een speciaal onderwerp.

Wijzigingen met ingang van 2012 staan onder andere in:

• Wet van 24 november 2011 tot wijziging van enkele belastingwetten en enige andere wetten (Fiscale verzamelwet 2011) (ingediend in juni 2011; het jaar van indiening en behandeling staat in de titel van de wet)
• Wet van 22 december 2011 houdende wijziging van enkele belastingwetten en enige andere wetten (Belastingplan 2012) (ingediend in september 2011)
• Wet van 22 december 2011 tot wijziging van enkele belastingwetten en enige andere wetten (Overige fiscale maatregelen 2012) (ingediend in september 2011)
• Geefwet (ingediend in september 2011)

Wijzigingen, deels met ingang van 2012 en deels met ingang van 2013:

• Wet van 12 juli 2012 tot wijziging van enkele belastingwetten en enige andere wetten (Wet uitwerking fiscale maatregelen Begrotingsakkoord 2013) (UFM). Zie ook inhoud Begrotingsakkoord 2013.
  • Verhoging van het hoge btw-tarief van 19 naar 21 procent. Deze is op 1 oktober 2012 ingegaan.
  • De tijdelijke verlaging van de overdrachtsbelasting tot 2 procent wordt blijvend.
  • Afschaffen vrijstelling kolenbelasting elektriciteitsopwekking.
  • Belasten rode diesel.
  • De fiscale faciliteiten voor sociaal-ethisch beleggen, cultureel beleggen en durfkapitaal worden per 1 januari 2013 afgeschaft.
  • De geleidelijke verlaging van de heffingskorting voor groene beleggingen wordt gestopt en de afschaffing gaat niet door.
  • De tabelcorrectiefactor wordt één jaar niet toegepast (dit komt erop neer dat in termen van inflatie-gecorrigeerde bedragen onder andere de tarieven van box 1 worden verhoogd). In geval van loonmatiging cumuleren de effecten.
  • Over hoge lonen (inclusief bonussen) in 2012 (betaald plus nog te betalen) moeten werkgevers alsnog een werkgeversheffing (eenmalige crisisheffing) betalen, in aanvulling op de normale loon-/inkomstenbelasting die daarover geheven is/wordt; de opbrengst is 500 mln; per 1 januari 2013 wordt de werkgeversheffing op excessieve vertrekbonussen verhoogd van 30 naar 75%.
  • Voor podiumkunsten gaat het lage btw-tarief weer gelden (48 mln). Dit is per 1 juli 2012 ingegaan.

Wijzigingen met ingang van 2013:

• Wet uniformering loonbegrip
• Wet van 1 november 2012 tot wijziging van enkele belastingwetten en enige andere wetten (Fiscale verzamelwet 2012)
• Wet van 20 december 2012 tot wijziging van enkele belastingwetten en enige andere wetten (Belastingplan 2013) - De tweede nota van wijziging[9] bevat de volgende maatregelen uit het Deelakkoord begroting 2013: de assurantiebelasting gaat omhoog van 9,7% naar 21%; het vitaliteitssparen wordt geschrapt; er wordt een werkbonus ingevoerd.
• Wet van 20 december 2012 tot wijziging van enkele belastingwetten en enige andere wetten (Overige fiscale maatregelen 2013)
• Wet herziening fiscale behandeling eigen woning

Wijzigingen met ingang van 2014:

• Wet van 18 december 2013 tot wijziging van enkele belastingwetten en enige andere wetten (Belastingplan 2014)
• Wet van 18 december 2013 tot wijziging van enkele belastingwetten en enige andere wetten (Overige fiscale maatregelen 2014)
• Wet van 18 december 2013 tot wijziging van enkele wetten met het oog op de bestrijding van fraude in de toeslagen en fiscaliteit (Wet aanpak fraude toeslagen en fiscaliteit)
• Wet van 18 december 2013 tot wijziging van de Algemene wet inzake rijksbelastingen en van de Invorderingswet 1990 in verband met de wijziging van de percentages belasting- en invorderingsrente (Wet wijziging percentages belasting- en invorderingsrente)
• Wet maatregelen woningmarkt 2014 II met onder meer de tariefsaanpassing aftrek kosten eigen woning.

Wijzigingen met ingang van 2015:

• Wet van 17 december 2014 tot wijziging van enkele belastingwetten en enige andere wetten (Belastingplan 2015)

Tussentijdse wijzigingen betreffen bijvoorbeeld verwijzingen naar artikelen in andere wetten, en soms ook spoedeisende reparaties, zoals de Wet van 8 juli 2009 tot wijziging van enkele belastingwetten (reparatie in verband met arresten van de Hoge Raad inzake pensioen- en lijfrenteaanspraken), die terugwerkt tot 29 juni 2009 om 12.00 uur, het moment van indiening van het wetsvoorstel bij de Tweede Kamer.[10]

De Wet van 25 november 2015 tot wijziging van enkele belastingwetten en enige andere wetten (Fiscale verzamelwet 2015) heeft een meer inhoudelijk karakter dan de Fiscale verzamelwet in andere jaren, de wet is niet beperkt tot vrijwel uitsluitend technische en redactionele wijzigingen.

Wijzigingen voornamelijk met ingang van 2016:

• Wet van 23 december 2015 tot wijziging van enkele belastingwetten en enige andere wetten (Belastingplan 2016)[11]
  • De bijbehorende novelle Wet van 23 december 2015 tot wijziging van het Belastingplan 2016[12]
• Wet van 23 december 2015 tot wijziging van enkele belastingwetten en enige andere wetten (Overige fiscale maatregelen 2016)

Wijzigingen met ingang van 2019 en later:

• Wet van 19 december 2018 tot wijziging van enkele belastingwetten en enige andere wetten (Belastingplan 2019) [13]

Onder een belastinguitgave (in enge zin) wordt verstaan een overheidsuitgave in de vorm van een derving of uitstel van belastingontvangsten, die voorvloeit uit een voorziening in de wet voor zover die voorziening niet in overeenstemming is met de primaire heffingstructuur van de wet.[14] Voorbeelden:

• Zelfstandigenaftrek
• Aftrek wegens geen of geringe eigenwoningschuld
• Fiscale faciliteiten voor groene beleggingen
• Fiscale faciliteiten voor giften en nalatenschappen aan algemeen nut beogende instellingen

Zie voor de internationale aspecten van de belastingheffing in Nederland (met de nadruk op de directe belastingen): belastingverdrag.

• Belastingrente
• Betalingskorting

• Ministerie van Financiën
• Belastingdienst
• Belastingwetten (nieuwe wetten en wetswijzigingen) sinds 1995

Zie de categorie Tax in the Netherlands van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.