Wapenboek
Een wapenboek is een boek of codex in handschrift of druk waarin heraldische wapens worden afgebeeld en/of beschreven al dan niet uitgebreid met literaire teksten.
Evolutie van wapenboeken doorheen de tijd
Wapenboeken waren tijdens de late middeleeuwen een hulpmiddel om iemands identiteit vast te stellen en de afkomst na te gaan. Daarbij waren zij een ijkpunt voor het wapenrecht. Het ging om een werkinstrument van de herauten. De staat van de bladen met soms verlies van afzonderlijke folia wijzen daarop. Tijdens het ancien régime was het ook een middel om gepaste belastingen te heffen. Het wapenboek is omwille van het feit dat veel oorspronkelijke wapens verdwenen zijn nu een belangrijke secundaire bron om wapens te identificeren. Wapenboeken beschouwt men nu als vaak unieke werkstukken met een hoge kunstzinnige waarde.
Historische wapenboeken
Belangrijke wapenboeken met een kunstzinnige waarde zijn:
- Claes Heinenzoon, Wapenboek Gelre van de hand van de heraut Gelre (het boek is te raadplegen in de Koninklijke Bibliotheek van België in Brussel
- Claes Heinenzoon, Wapenboek Beyeren, (het boek is in eeuwigdurende bruikleen geschonken aan de Koninklijke Bibliotheek in Den Haag)
- Wapenboek Nassau-Vianden, het oudst bekende wapenboek uit het geslacht Nassau, gemaakt door de heraut Nassau-Vianden die in dienst was van graaf Engelbrecht II van Nassau. Het bevat de familiewapens van 200 jaar geslacht Nassau.[1]
- Wapenboek Bellenville of L'armorial Bellenville of Armorial Beaulaincourt. Dit wapenboek is gedateerd einde 14e eeuw. Dit wapenboek was einde 16e eeuw in bezit van Antoine de Beaulincourt, Seigneur de Bellenville en wapenkoning van het Gulden Vlies.
- Jean Lefèvre de Saint-Remy, Wapenboek van de ridders van het Gulden Vlies of Le Grand Armorial équestre de la Toison d'or (bevindt zich in de Bibliothèque de l'Arsenal van de Bibliothèque Nationale de France te Parijs)
- Armorial de la Cofradia di Santiago (auteur onbekend). Dit wapenboek daterend van voor de 13e eeuw, is een van de zeldzame bewaard gebleven Spaanse armorialen.
- Wapenboek van Wijnbergen is een van de oudst gekende Franse armorialen. Dit boekwerk is genoemd naar een van de vorige eigenaars. Het origineel manuscript wordt bewaard door het Koninklijk Nederlandsch Genootschap voor Geslacht- en Wapenkunde te Den Haag. Men kan een kopie ervan consulteren in de Koninklijke Bibliotheek van België te Brussel.
- L'armorial Le Breton is het oudste wapenboek van Frankrijk. Het draagt de naam van een van zijn vroegere eigenaars, Hector Le Breton, heraut van Montjoie en wapenkoning van Frankrijk onder het regnum van Hendrik IV en Lodewijk XIII.
- Armorial de France (rond 1300), uitgegeven door Max Prinet
- Wapenboek van Gorrevod, auteur anoniem, medio 15e eeuw, bevat ongeveer 1 600 schilden; te consulteren in de Koninklijke Bibliotheek van België te Brussel.
- Rietstap J.B., Armorial général précédé d'un dictionnaire des termes du blason, 2 dln., Gouda, 1884-1887. Het bevat een verzameling van 116.000 geblazoeneerde wapens.[2][noot 1]
- Siebmachers wapenboek 130.000 wapens in 119 volumes.
- Armorial général de France van 1696 tot 1700, opgesteld door Charles René d'Hozier, wapenrechter van Frankrijk in dienst van koning Lodewijk XIV. Het is om fiscale redenen samengesteld en omvat 115.000 afbeeldingen van wapens met vermelding van degene die hier fiscaal voor verantwoordelijk gesteld werd.[3] Vele van deze wapens zijn echter nooit gevoerd.[4] Dit wapenboek had de bedoeling het dragen van wapens te verankeren in het burgerlijk recht en te koppelen aan een toegesneden belasting.
Soorten wapenboeken
Gelegenheidswapenboeken
_-_KB79K21_-_folios_003v_(left)_and_004r_(right).jpg)
Deze rekent men tot de oudste van de wapenboeken. Dit zijn:
- Armorial Bellenville
- Armorial Le Breton
- Wapenboek van Wijnbergen
- Wapenboek Beyeren
Men noemt ze gelegenheidswapenboeken omdat ze werden vervaardigd naar aanleiding van een bijzonder evenement zoals een toernooi, een huwelijk of het sluiten van een verdrag. Men maakte alzo een inventaris op van de aanwezigen via een nauwgezette beschrijving met afbeelding van hun wapens.
Illustratieve wapenboeken
Dit zijn handschriften waarin veel wapenafbeeldingen voorkomen om een gebeurtenis te illustreren. De auteurs van dergelijke handschriften, meestal geen herauten, schreven een verhaal of een kroniek en voegden daar wapens als verwijzing aan toe.
Institutionele wapenboeken
Het betreft hier een verzameling van geschilderde wapens van stichtingen of religieuze ordes die over een lange periode werden aangelegd zoals de Duitse Orde.
Bijzondere wapenboeken
Zo bestaat er een Armoriaal van Oranje-Nassau. Dit is een verzameling van 100 afbeeldingen, in prent en in tekening, van de 17e, 18e en 19e eeuw, van de wapens gevoerd door de verschillende leden van het huis van Nassau, van het wapen der Republiek en dat van het Koninkrijk der Nederlanden.[5]
Literatuur
- Paul Adam-Even, L'Armorial universel du héraut Gelre: 1370-1395 (1971)
- Paul Adam-Even et Léon Jéquier, Un armorial français du milieu du XIIIe siècle : L'armorial Wijnbergen, Archives Héraldiques Suisses, 1951, p. 49-62, 101-110, 1952, p. 28-36, 103-111.
- Joaquín Yarza Luaces, La ilustración en el códice de la Cofradía del Santísimo y de Santiago, en Burgos, LOCVS AMOENVS, 1, 1995 p. 7 - 32.
- Pama, Cornelius, Heraldiek. Geschiedenis der familiewapens van de middeleeuwen tot heden, Uitg. Het Spectrum, 1958.[noot 2]
Folio 80r uit het Wapenboek Gelre.jpg)
Hertog Jan V van Bretagne, afgebeeld in het Wapenboek van de ridders van het Gulden Vlies
Ridder Pedro Ruiz de Villegas uit het Armorial de la Cofradia di Santiago
Blad 5 uit het Armorial Le Breton
Een blad uit het Armorial Bellenville
Een bladzijde uit l' Armorial général de France door d'Hozier
Folium uit het Wapenboek Nassau-Vianden (ca. 1490)
Bron
|