Tweelingentrilogie

Er zijn veel autobiografische verwijzingen. In interviews en in haar autobiografische boek "De analfabete" vertelt Ágota Kristóf over haar leven. Veel daarvan kan herkend worden in de Tweelingentrilogie:

• De hoofdpersoon Claus had 30 oktober zijn verjaardag, die hij vierde in de kroeg.
  Ágota Kristóf is geboren op 30 oktober 1935 in Csikvánd, Hongarije. Ze had dus precies dezelfde leeftijd als de hoofdpersoon van haar romans.
• De kleine stad K. is de achtergrond waartegen het verhaal van de Tweelingentrilogie zich afspeelt.
  Met een leeftijd van 4 jaar, aan het begin van de oorlog, verhuisde Ágota Kristóf met haar familie naar Kőszeg. Hier bracht ze met haar broers haar jeugd door.
• Het vluchten van de eerste buitenlandse soldaten en het binnentrekken van de 'andere' buitenlandse soldaten, gepaard gaande met veel gruweldaden, wordt ook genoemd in "Het dikke schrift".
  In 1944 "bevrijdde" het Rode Leger Hongarije van de bezettende Wehrmacht. Veel Hongaren, vooral Donau-Zwaben, maar ook willekeurige mannen, vrouwen en kinderen en zelfs Joden uit het ghetto in Boedapest, werden gedwongen te werk gesteld als dwangarbeider in Oekraïne en Rusland, vaak onder het mom van het binnenhalen van de oogst (Malenkij robot).
• De scheiding van de 'tweeling' valt in 1950.
  In 1950 werd Ágota met 14 jaar naar een internaat gestuurd en raakte daardoor ze gescheiden van haar lievelingsbroer en andere familieleden. Ze had erge heimwee.
• Om te kunnen overleven moest de tweeling zelf geld verdienen met uitvoeringen in de kroeg en op straat.
  Ágota Kristofs vader zat om politieke redenen in de gevangenis, waardoor er geen geld in huis was. In het internaat verdiende Ágota wat geld met het uitvoeren van toneelstukjes.
• Ágota Kristóf vluchtte in 1956 tijdens de Hongaarse Opstand met haar man en baby en kwam via Oostenrijk uiteindelijk terecht in Neuchâtel, Zwitserland, waar ze ook door haar gebrek aan kennis van de Franse taal weer geïsoleerd raakte. Eerst met haar kinderen en later met een beurs van de stad Neuchâtel leerde ze Frans.
• De volgende werkwijze schrijft Ágota Kristóf toe aan de hoofdfiguren van de romans: "Ik maak gewoon aantekeningen. Met de jaren groeit het aan. Toch haal ik er veel weer uit. Ik houd alleen over wat absoluut noodzakelijk is."
  De werkwijze van de auteur bestond ook uit het maken van losse autobiografische aantekeningen, die ze maakte voor haar kinderen. Ze moest daarbij veelvuldig gebruikmaken van woordenboeken. De aantekeningen verzamelde ze, ze selecteerde en bewerkte deze en vulde deze aan tot een geheel. Deze aantekeningen werden de bronteksten voor haar trilogie.

Andere autobiografische verwijzingen vormen verder de beschrijving van de oorlogsomstandigheden, de bombardementen en de schuilkelders, het gebrek aan geld, de honger, het moeten leven van de opbrengst van de moestuin en van de huisdieren.

Historische verwijzingen zijn er ook vele te vinden.

• Het verhaal begint enkele jaren na het begin van de oorlog (1943), na de bombardementen op de hoofdstad (Boedapest).
• Veel kinderen uit Boedapest worden bij vreemden ondergebracht, zoals in Kőszeg, waar ze hard moeten werken en slecht worden behandeld.
• De Wehrmacht bezet het land. Er doet een gerucht de ronde over een wonderwapen om de oorlog te winnen.
• Het Rode Leger bevrijdt en bezet het land, wat gepaard gaat met plunderingen, brandstichting en verkrachtingen.
• Er is een doorgangskamp met de verbrandingsovens en de stapels verkoolde lijken van volwassenen en kinderen.
• Het geld wordt waardeloos, alleen ruilhandel is nu nog mogelijk.
• Na de oorlog worden krijgsgevangenen en anderen weggevoerd, die als dwangarbeider moeten gaan werken in een land ver weg en zullen het niet overleven.
• De kleine, levendige grensstad Kőszeg raakt ontvolkt en de grens wordt volledig gesloten.
• Boeken die op de lijst staan moeten worden vernietigd; de bibliothecaresse moet ze aan de hand van een lijst de boeken uit de collectie halen.
• Mensen worden geëxecuteerd wegens hoogverraad, maar later worden ze gerehabiliteerd.
• Er zijn mensen geëxecuteerd wegens het bezit van textielfabrieken.
• Er is censuur in de kranten.
• Er wordt geciteerd uit de eerste couplet van het Hongaarse volkslied[1], dat geldt als verboden lied.
• Er is een opstand onder de bevolking, maar het buitenlandse leger heeft "de regering geholpen" tegen de "vijanden van het volk" en de "revolutie gewonnen".

Geografische verwijzingen zijn wat meer verborgen. Plaatsnamen worden niet gegeven of zijn vervangen door letters:

• De kleine stad of grensstad K. verwijst naar Kőszeg, de grensstad waar de auteur haar jeugd heeft doorgebracht
• De grote stad of hoofdstad B. verwijst naar Boedapest
• stad S. verwijst naar Szombathely, waar de auteur na haar 14^de de middelbare school in een internaat heeft doorgebracht
• Aan de rand van de kleine stad is op de plaats van grootmoeders huis nu een sportterrein.

De fictie binnen de fictie speelt in de romans een belangrijke rol. Door het overvloedig voorkomen van isotopieën worden veel motieven gesuggereerd, die voor een groot deel autobiografisch zijn. Hoewel er steeds verwijzingen zijn naar de (externe) realiteit, is het nauwelijks vast te stellen wat de verhaalwerkelijkheid is. Besprekingen (met name door Enikő Darabos)[2] geven aan dat het verhaal de lezer steeds weer misleidt, en dat het 'echte' verhaal moeilijk is te achterhalen.

De eerste twee boeken van De Tweelingentrilogie van Ágota Kristóf draaien de lezer met een ongelooflijke vindingrijkheid een rad voor ogen, waarna, bij een onverwachte wending omstreeks het midden van het laatste hoofdstuk van het boek[3], het zich bij hem opdringt het tot dan gelezene geheel te heroverwegen, en een geheel ander verhaal te construeren. ... Het komt niet bij je op deze geminimaliseerde, literaire communicatievorm ervan te gaan verdenken, dat dit het middel is voor één of andere grote, ingewikkelde narratieve misleiding. En dat is juist wat de Tweelingentrilogie doet: na Het dikke schrift en Het bewijs zal De derde leugen de "waarheid" openbaren, voor zover dit woord binnen de trilogie nog betekenis heeft na de verteltechnische misleidende trucs van de verteller(s)[2].

Agota Kristof Schema Tweelingentrilogie.

Een mogelijke reconstructie van het onderliggende ware verhaal is de volgende:

De geboortedatum van de hoofdpersoon valt op 30 oktober 1935- dit is ook de geboortedatum van de auteur.

Centraal staat een familiedrama ("de toestand" genoemd) in het begin van de oorlog, waarbij de vader die een buitenechtelijke relatie en een buitenechtelijke dochter heeft, door de moeder wordt doodgeschoten. Daarbij raakt haar zoontje gewond aan de ruggengraat.

De moeder wordt opgesloten in een psychiatrische inrichting. Het kind gaat een jaar naar het ziekenhuis en daarna nog enkele jaren wegens zijn verwondingen naar een revalidatiecentrum, waar het kind naar school gaat en waar hij zeer pijnlijke behandeling ondergaat. Het was in de grote stad B. (Boedapest) wegens de bombardementen te gevaarlijk geworden. Het kind wordt door een non van het revalidatiecentrum naar buiten de stad gebracht. De trein wordt gebombardeerd en velen komen om. In deze periode spreekt het kind ook niet. Hij blijft zijn leven lang invalide.

Het kind komt terecht aan de rand van de kleine stad (Kőszeg) bij een oude vrouw, die hij "Grootmoeder" moet noemen. Het kind moet hard werken voor levensonderhoud, het lijdt honger, wordt mishandeld en maakt traumatische oorlogservaringen mee, zoals de afvoer van gevangenen uit het getto, de vlucht van de Wehrmacht-soldaten, het binnentrekken van het Rode Leger, gepaard gaande met beschietingen en bombardementen, verkrachtingen, plunderingen en brandstichting.

Om de eenzaamheid en de pijn te kunnen verdragen stelt het kind zich een tweelingbroer voor, met wie hij alles samen doet. Alles wat hij meemaakt (ze meemaken) wordt opgeschreven in een dik schrift en beoordeeld. De beschrijvingen van gevoelens en beoordelingen worden vermeden - deze zijn 'fout'. Hij vult het schrift met leugens: als de geschiedenis te pijnlijk wordt, schrijft hij niet op wat er gebeurd is, maar past hij het verhaal aan zoals het had moeten zijn. Hij wil later nooit meer in een inrichting komen.

Op oudere leeftijd wordt de invalide hoofdpersoon "Lucas" een alcoholist en een zware roker. Daarnaast heeft hij last van nachtmerries en van toevallen. Als hij 50 jaar oud is gaat hij (als "Claus") terug naar de plaats waar hij zijn jeugd heeft doorgebracht, de kleine grensstad Kőszeg. Hij probeert zich hier rekenschap te geven van zijn jeugd, maar de herinneringen zijn te pijnlijk. Hij komt terecht op een politiebureau en op een "ambassade", die de trekken vertoont van een inrichting.

Hij reconstrueert nog een keer een levensgeschiedenis die waar had kunnen zijn, en waarin hij als "Klaus" een succesvol auteur zou zijn geweest. Hij wordt verliefd of zijn halfzuster, maar ook deze relatie beëindigt hij. Uiteindelijk neemt hij zich voor zelfmoord te plegen door voor de trein te springen.