Testosteron

Testosteron bezit talrijke functies in het lichaam:

• Bij de ontwikkeling van het embryo zorgt het voor de ontwikkeling van de mannelijke primaire geslachtskenmerken (onder andere externe geslachtsorganen); zonder testosteron ontwikkelt een embryo zich vrouwelijk, zie homologie (anatomie).
• Tijdens de puberteit zorgt het voor de ontwikkeling van de mannelijke secundaire geslachtskenmerken (onder andere stemhoogte, groei van penis, balzak, lichaamsbeharing en skeletspieren).
• Na de puberteit zorgt testosteron voor het in stand houden van het mannelijk voortplantingsapparaat, de mannelijke vormen en de productie van sperma.
• Bij mannen en vrouwen speelt het een rol bij de libido.
• Testosteron zorgt ook bij vrouwen voor de groei van schaamhaar tijdens de puberteit.
• Testosteron stimuleert de groei van skeletspieren.
• Onder invloed van testosteron verandert de talgproductie, een van de oorzaken van acne.
• Testosteron speelt een rol bij het verlies van hoofdhaar bij mannen.
• Testosteron heeft invloed op de lateralisatie van de hersenen.

Testosteron wordt geproduceerd in de bijnieren en (bij mannen) in de teelballen (testes), ongeveer 7 mg/dag bij mannen. Onderdeel van de testes zijn de leydigcellen, waar cholesterol omgezet wordt in testosteron.

Bij vrouwen wordt de testosteron in kleine hoeveelheden aangemaakt in de eierstokken en in de bijnieren. De hoeveelheid geproduceerde testosteron zou bij de vrouw tussen de 1-2 mg per dag liggen.

Testosteron (4) wordt in het glad endoplasmatisch reticulum gevormd uit progesteron (1), dat in een eerste stap wordt gehydroxyleerd door het enzym 17α-hydroxylase tot 17α-hydroxyprogesteron (2). De ingevoerde hydroxylgroep wordt door het 17,20-lyase geoxideerd tot een ketonfunctie en de acylgroep wordt geëlimineerd. De ontstane structuur is androsteendion (3). De laatste stap wordt uitgevoerd door het 17β-hydroxysteroïde-dehydrogenase en betreft de reductie van de ketonfunctie.

Biosynthese van testosteron

Testosteron kan verder reageren oestradiol.

De regulering van testosteron verloopt door middel van negatieve terugkoppeling:

Vanaf de puberteit begint de hypothalamus steeds meer gonadotrofinestimulerend hormoon (GnRH) af te geven aan de hypofyse. GnRH wordt periodiek afgescheiden met intervallen van ongeveer 90 minuten. De ontstane chemische prikkel wordt via het follikelstimulerend hormoon (FSH) en luteïniserend hormoon (LH) doorgegeven aan de teelballen. Bij mannen stimuleert het LH de testosteronsecretie door de leydigcellen. FSH in combinatie met hoge intratesticulaire testosteronconcentraties stimuleert de spermatogenese, het proces waarbij de mannelijke spermatogonia zich ontwikkelen tot volwassen zaadcellen. Dit wordt gereguleerd door de Sertoli-cellen. Op dit punt bestaat er een negatieve terugkoppeling van testosteron op de werking van het GnRH: indien de testosteronconcentratie te hoog is, geeft de hypothalamus minder GnRH af aan de hypofyse, zodat de productie van testosteron minder gestimuleerd wordt. De negatieve terugkoppeling bestaat ook rechtstreeks tussen testosteron en de hypofyse.

Testosteron wordt in de lever afgebroken tot androsteron.

De hoeveelheid testosteron in het bloed, de testosteronspiegel, wordt onder meer onderzocht bij

• vrouwen of meisjes met virilisering of hirsutisme
• jongens die te vroeg of te laat in de puberteit komen
• mannen met onvoldoende testisfunctie
• mannen met hypogonadisme
• vrouwen met hyperandrogenisme
• endocriene therapie bij prostaatcarcinoom
• substitutietherapie bij een testosterontekort

Testosteron is in het lichaam doorgaans gebonden aan sekshormoonbindend globuline (SHBG). Bij het vaststellen van de referentiewaarden wordt ervan uitgegaan dat er een normale hoeveelheid SHBG aanwezig is. Daar de SHBG-concentraties door oestrogenen gestimuleerd worden, wordt bij zwangerschap en bij het gebruik van oestrogeenbevattende anticonceptiemiddelen een relatief hoge testosteronconcentratie gemeten. Aan de andere kant kan er bij een lage SHBG-concentratie toch sprake zijn van een normale testosteronconcentratie.

Het biologische effect van testosteron wordt met name bepaald door 5-alfa-dihydrotestosteron (DHT). De volgende hormoonbepalingen worden vaak in combinatie met testosteron aangevraagd om tot een algemene uitspraak over het testosteronniveau te komen: LH, 17-hydroxyprogesteron en androsteendion.

Toediening gebeurt intramusculair, oraal, via de huid als gel of met een transdermale pleister, en middels implanteerbare korrels die onder de huid kunnen worden ingebracht.

Bij mannen is agressiviteit en antisociaal gedrag gerelateerd aan het testosteronniveau. Deze relatie is in verschillende studies vastgesteld.[4][5]

Daarnaast blijkt agressief gedrag van gevangenen, zoals het overtreden van gevangenisregels, de betrokkenheid in gevechten en dominantie in de groep aan de testosteronspiegel gerelateerd. Dit geldt voor zowel mannen[6] als vrouwen.[7] Eerder was in laboratoriumonderzoek al aangetoond dat een verhoogd testosteronniveau leidt tot meer onderlinge agressiviteit in vrouwtjesdieren. Het is echter nog onduidelijk of het hoge testosteronniveau daadwerkelijk de oorzaak is van het agressieve gedrag, immers de verworven dominantie in de groep kan juist de oorzaak van de stijging van de hormoonspiegel zijn.

Nieuw onderzoek uit 2010 suggereert echter dat een verhoogde testosteronspiegel ook gunstig is bij menselijk onderhandelingsgedrag.[8] Dit kan betekenen dat de rol van testosteron bij agressiviteit en antisociaal gedrag kleiner is dan voorheen gedacht en het vooral een rol speelt bij assertiviteit.

• (en) Gegevens van Testosteron in de GESTIS-stoffendatabank van het Duitse Institut für Arbeitsschutz der Deutschen Gesetzlichen Unfallversicherung (IFA) (JavaScript vereist)