Spaanse Onafhankelijkheidsoorlog
De Spaanse Onafhankelijkheidsoorlog (Spaans: Guerra de la Independencia Española, Catalaans: Guerra del Francès) (1808 - 1814) was een gewapend conflict tussen de Spanjaarden, Portugezen en Britten aan de ene kant en de Fransen onder Napoleon aan de andere kant. Het woord "guerrilla" stamt van deze oorlog. Door de zwakte van Spanje tijdens deze periode werd het proces van onafhankelijkheid van Latijns-Amerika in gang gezet.
Spaanse Onafhankelijkheidsoorlog
| ||||
| Onderdeel van Napoleontische oorlogen | ||||
 | ||||
| Datum | 2 mei 1808 - 17 april 1814 | |||
| Locatie | Iberisch Schiereiland, Zuid-Frankrijk | |||
| Resultaat | Overwinning voor de geallieerden, restoratie van koning Ferdinand VII van Spanje | |||
| Verdrag | Verdrag van Valençay | |||
| Strijdende partijen | ||||
| ||||
| Leiders en commandanten | ||||
| ||||
.svg.png){kind=small}
Spaanse opstand, 1808 |
De oorlog hield het hele Iberisch Schiereiland in zijn greep en wordt in andere talen daarom ook wel de "oorlog van het schiereiland" genoemd (Engels: Peninsular War, Portugees: Guerra Peninsular). In het Catalaans wordt naar de oorlog verwezen met Guerra del Francès, de "Franse oorlog", terwijl men het in Frankrijk heeft over de Spaanse Campagne.
Een Frans leger trok in 1808 Spanje binnen met het excuus koninkrijk Portugal te willen bezetten. Dit bracht in heel Spanje veel verzet teweeg. De oorlog brak uit op 2 mei 1808 toen de burgemeester van Móstoles, Andrés Torrejón, een officieel bevel uitvaardigde om de Spaanse koning Ferdinand VII te helpen, die door Napoleon werd vastgehouden. Na hevige gevechten door heel Spanje werden de Franse troepen in 1813 uiteindelijk door Arthur Wellesley uit Spanje verdreven. Door de nederlagen in Spanje, de Slag bij Leipzig en later de slag om Parijs werd Napoleon gedwongen om troonsafstand te doen en werd hij verbannen naar Elba.
Aanloop naar de oorlog
Gedurende de laatste jaren van de 18e eeuw en de eerste jaren van de 19e eeuw was Napoleon Spanje al vaker binnengevallen, waartegen de Spaanse koningen en eerste ministers nauwelijks weerstand boden. Tegen het einde van het jaar 1807, besloot Napoleon dat de zwakke monarchie van Karel IV een mooie aanleiding vormde om van Spanje een satellietstaat te maken.
Napoleon Bonaparte had reeds Oostenrijk en Rusland verslagen in de Slag bij Austerlitz (1805). Groot-Brittannië had hij verzwakt door middel van het door hem uitgeroepen Continentaal Stelsel, een economische boycot op producten uit Groot-Brittannië. Doordat Portugal zich opstelde als een oude bondgenoot van Groot-Brittannië, tekende Napoleon met Manuel Godoy, de eerste minister onder Karel IV, op 27 oktober 1807 het Verdrag van Fontainebleau. Hierin werd vastgelegd dat de Franse legers Portugal via Spanje mochten aanvallen. Na de aanval zou het noorden van Portugal deel gaan uitmaken van een nieuwe Franse vazalstaat: het koninkrijk Noord-Lusitanië met Karel Lodewijk van Bourbon-Parma als heerser. Het centrale deel van Portugal zou gereserveerd worden als ruilmiddel tegen het door de Britten bezette Gibraltar en Trinidad en het zuiden zou aan Godoy toekomen om er een eigen prinsdom te vestigen.
Opstand tegen Napoleon
_02.jpg)
Op 9 februari 1808 staken de troepen van Napoleon de grens met Catalonië over en in de maanden hierna trok Napoleon de rest van het noorden van Spanje binnen en liet de Spaanse kroon in handen vallen van zijn broer Jozef Bonaparte. Op deze manier legde Napoleon het Spaanse overheidsstelsel aan de Franse ketting, en dwong hij de zuiderburen om met de Fransen samen te werken. Het Spaanse volk pikte deze overheersing niet en op 2 mei 1808 kwam het, gesteund door de oproep van de burgemeester van de bij Madrid gelegen stad Móstoles, in opstand in de straten van Madrid. Er werd strijd geleverd op het Puerta del Sol, het centrale plein van de Spaanse hoofdstad en bij de oude Puerta de Toledo (die toen nog niet stond op de plek van de huidige poort). Deze opstand werd door de inmiddels talrijke Franse soldaten hard neergeslagen en de Spaanse legeraanvoerder Pedro Velarde y Santillán kwam bij de hevige gevechten om het leven. Zowel van de opstand op 2 mei als van de massa-executie door de Fransen op 3 mei heeft Francisco Goya een beroemd schilderij gemaakt.
De opstand in Madrid veroorzaakte een kettingreactie door heel Spanje. De plaatselijke bevolking, maar ook de Spaanse legerdivisies kwamen in opstand tegen de Fransen en wisten algauw het bestuur in enkele belangrijke steden over te nemen. Er was de Fransen veel aan gelegen om deze steden weer in handen te krijgen, maar zowel bij Zaragoza als Valencia werden ze teruggedreven. Het hoogtepunt van het Spaanse verzet was de overwinning op de Fransen bij Bailén.
Portugal
In december 1807 werd het Koninkrijk Portugal door de Franse troepen van maarschalk Jean-Andoche Junot bezet. Toen het nieuws van de Spaanse opstand Portugal bereikte, ontstond er daar ook een opstand tegen de Fransen. Het kwam voor het eerst tot een militair gewapend treffen bij Évora. Het duurde niet lang voordat de Britten de plaatselijke opstandelingen te hulp schoten.
Hulp van de Britten
De Britse legermacht aan het begin van de 19e eeuw was verzwakt. De troepen die het Europese vasteland betraden leden veelal vernederende verliezen. Dit was de reden dat de Portugezen de Britse hulp in eerste instantie afhielden. Toch werden de Britse troepen die in augustus 1808 in Portugal landden verwelkomd en onder leiding van Arthur Wellesley werd het Portugese leger met Britse troepen versterkt.
De samenwerking tussen de Britten, Portugezen en Spanjaarden om de Fransen het Iberisch schiereiland uit te werken leidde tot vele veldslagen in heel Spanje en Portugal. Honderdduizenden manschappen zond Napoleon de Pyreneeën over om zijn broer Jozef te hulp te schieten in de strijd tegen de geallieerden. Bloedige gevechten leidden tot vele doden aan beide kanten, maar de Fransen werden het vaakst verslagen. Uiteindelijk lukte het de Britten en Portugezen om de Fransen van het Iberisch Schiereiland te verdrijven, met de Slag bij Toulouse op 10 april 1814, vier dagen na Napoleons aftreden, als laatste wapenfeit.
Guerrilla
Een aanzienlijk deel van de gevechten tijdens de Spaanse Onafhankelijkheidsoorlog werd gevoerd in de (nauwe) straten van steden. Dit bemoeilijkte de strijd van Napoleon die voorheen gewend was met grote overmacht hele steden gemakkelijk in te nemen. De nieuwe manier van oorlog voeren die Napoleons troepen in Spanje tegenkwamen, oorlogjes (guerrilla's) in de grote oorlog, hebben uiteindelijk bijgedragen aan de grote verliezen die Napoleon leed. Het woord guerrilla is zo in het Nederlands ingeburgerd geraakt en wordt gebruikt voor de oorlogsvoering op kleine schaal in steden, waarbij de oorspronkelijke bewoners gesteund door kennis van het terrein vaak overwinnen.
In het geval van de eerste guerrilla, tijdens de Spaanse Onafhankelijkheidsoorlog, waren de verliezen aan beide kanten groot. Ook de Spaanse partizanen, vaak arme straatvechters en anderen uit de lagere klassen van Spanje, werden flink gedecimeerd. De straatvechters die meenden grote overwinningen in de oorlog beloond te zien worden, waren niet gewend aan het verzet van stevig bewapende Franse troepen. Desondanks is de term in de eeuwen na deze oorlog vaker gebruikt en deze manier van oorlogsvoering voor de guerrilla's succesvol gebleken.
Veldslagen tijdens de Spaanse Onafhankelijkheidsoorlog
Slag bij El Bruc
4-6 en 14-15 juni 1808
El Bruc (in het Catalaans en Bruch in het Spaans) is een klein stadje in Catalonië, vlak bij de berg Montserrat, waar ook het wereldberoemde Benedictijner abdij Santa Maria de Montserrat ligt, op de weg van Barcelona tot Lleida.
Op 4 juni rukte een Franse legerkolonne van 3.800 man, onder het bevel van brigadegeneraal François-Xavier Schwarz, op vanuit Barcelona naar Manresa om er een opstand tegen het Franse bewind de kop in te drukken. Door de slechte weersomstandigheden werd de opmars vertraagd, wat aan de lokale Catalaanse milities van de omringende gebieden, en Zwitserse en Waalse soldaten van het garnizoen van Barcelona, allen onder leiding van General Antoni Franch i Estalella en van Joan de la Creu Baiget, de mogelijkheid gaf om een verdedigingslinie op te stellen op een bergpas in Bruch.
De weerstand van de Spanjaarden / Catalanen was een succes, en de Franse troepen werden teruggeslagen naar Barcelona, met als verliezen 360 doden, 800 gewonden, en 60 gevangenen, terwijl er ook een kanon werd buitgemaakt, evenals een Keizerlijke Standaard, hetgeen een vernedering betekende voor het Franse leger. Dit treffen wordt beschouwd als de eerste militaire actie die in Spanje plaatsvond in de oorlog met het Frankrijk van Napoleon.
Beleg van Zaragoza
Franse troepen onder leiding van generaal Lefebvre vielen de stad Zaragoza aan, maar werden tegengehouden en verdreven door een Spaanse eenheid op gezag van José Rebolledo de Palafox y Melzi.
Slag bij Medina de Rioseco
De eerste grote Franse overwinning in Spanje die de heerschappij over het noordoosten van het Iberisch Schiereiland in Napoleons handen bracht.
De slag bij Medina de Rioseco vond plaats op 14 juli 1808, tijdens de Napoleontische oorlogen. Hierin werd het enige Spaanse leger dat in staat was de Fransen tegen te houden bij Castilië verslagen. Het Spaanse leger was een stuk groter dan het Franse leger, maar desondanks wist het Franse leger te winnen. Het Spaanse leger stond onder leiding van Joaquin Blake en Gregorio de la Cuesta. Dit leger bestond eigenlijk uit twee onderdelen. Namelijk, het Spaanse gedeelte van generaal Cuesta, het leger van Castilië, die bij Cabezón de Pisuerga nog een hoop van zijn manschappen verloor tijdens een gevecht. En het leger van Galicië, dat onder leiding stond van Generaal Blake. Deze twee legers kwamen bij elkaar op 10 juli, waar Cuesta het gezag over zou nemen van het gehele samengevoegde leger. Het totale leger wordt geschat op 22.000 man, dat een stuk groter was dan het Franse leger. Het Franse leger werd geschat op 13.000 man en stond onder leiding van Jean-Baptiste Bessières.
Napoleon merkte dat de missie in Noord-Spanje niet opschoot. Dit kwam doordat het landschap van de noordelijke provincies voor de Spanjaarden ideaal was om de Fransen tegen te houden. Het was namelijk erg afgelegen en bergachtig, dus konden de Spanjaarden buiten het bereik van de Fransen blijven.
Cuesta vond een plek waar het leger zich kon stationeren. Deze plek bleek achteraf niet de juiste plek voor het Spaanse leger. Hij zorgde er namelijk voor dat het Spaanse leger werd opgesplitst op een heuvel, voor de stad Medina de Rioseco. In het zuidoosten was generaal Blake met een divisie van zijn Galicisch leger. Cuesta lag met zijn leger een stuk verder terug en dat zorgde ervoor dat de opgesplitste legers elkaar niet konden zien, daardoor waren ze erg kwetsbaar geworden.
Toen Bessières arriveerde, merkte hij al snel de zwakheden op van het Spaanse leger. Generaal Blake had een erg slechte positie ten opzichte van de Fransen. Zijn flanken waren niet gedekt en de weg om terug te trekken was niet veilig. Bessières zorgde ervoor dat zijn leger centraal tussen deze twee legers in zou komen te staan. Met een kleine eenheid kreeg hij het voor elkaar om Cuesta vast te zetten aan één kant. Op deze manier had hij de tijd om te bedenken, hoe hij het leger van Blake zou kunnen flanken met de rest van zijn leger. Doordat hij met ziijn leger, onder leiding van Generaal Merle, met succes het leger van Blake kon flanken zorgde Blake ervoor om snel weg te komen en werd daarbij geholpen door een klein bataljon, dat nog was blijven zitten.
Als Cuesta slim was geweest, had hij ervoor gezorgd om zich met zijn leger terug te trekken. In plaats van dat te doen, ging hij met een deel van zijn leger in de aanval op de heuvel.Daarvoor gebruikte hij niet zijn eigen leger, het leger van Castilië, maar het leger van Galicië. Dit was in het begin een succes door het veroveren van wat wapens, maar draaide uiteindelijk uit op grote verliezen. Uiteindelijk gebruikte Cuesta ook zijn eigen troepen wat hem genoeg tijd verschafte om weg te trekken.
Slag bij Bailén
.jpg)
Franse troepen (23.000 man sterk) werden aangevoerd door generaal Pierre Dupont en in de val gelokt door 30.000 Spanjaarden onder leiding van Francisco Castaños. Dit gebeurde in Bailén in de Andalusische provincie Jaén waar de Fransen zich uiteindelijk over gaven.
De slag bij Bailén vond plaats tussen 16 en 19 juli van het jaar 1808 en is onderdeel van de Spaanse Onafhankelijkheidsoorlog. De slag vond plaats nabij Bailén en de rivier Guadalquivir tussen de Spaanse troepen van Andalusië, onder leiding van generaal Francisco Castaños, en de Franse troepen onder leiding van generaal Pierre Dupont.
De slag volgt chronologisch direct op de door de Fransen gewonnen slag bij Medina de Rioseco. Maarschalk Bessières had de slag gewonnen met minder troepen dan die Dupont bij Bailén tot zijn beschikking had. Napoleon was er dan ook van overtuigd dat Dupont de Spaanse troepen met gemak zou verslaan. Hij zou hierover gezegd hebben:
“Als maarschalk Bessières het leger van Galicië met weinig verliezen en weinig moeite heeft verslagen, dan kan generaal Dupont ieder die hij tegenkomt onderwerpen aan zijn macht.”
Keizer Napoleon had Dupont in juni van hetzelfde jaar richting Andalusië gestuurd als onderdeel van zijn plan om een einde te maken aan de Spaanse tegenstand in het land. Dupont kreeg 20.000 soldaten mee en werd geacht door Andalusië te trekken om uiteindelijk in Cádiz aan te komen, waar hij de troepen van admiraal François Rosily kon versterken. Echter, Dupont stuitte op meer tegenstand dan hij en Napoleon verwacht hadden op het platteland van Andalusië. Zo erg zelfs dat Dupont de tocht naar Cádiz moest stoppen en zich terug moest trekken richting de bergen. Hier moest hij verblijven tot de versterkingen vanuit Zaragoza en Valencia zouden arriveren. Deze zijn echter nooit aangekomen omdat Zaragoza en Valencia zich nooit hebben overgegeven aan de Fransen.
In de tussentijd zaten de Spanjaarden niet stil. Generaal Castaños en generaal Theodor von Reding, een Zwitser in dienst van het Spaanse leger, hadden contact gelegd met de patriottistische beweging van Sevilla om de krachten te bundelen en zich gezamenlijk te richten tegen de Fransen.
Door geen actie te ondernemen, heeft Dupont zijn eigen ondergang ingeleid. Castaños had op 16 juli een schijnaanval geplaatst waar Dupont’s leger zich had opgesteld. Dupont had namelijk gerekend op een zware strijd om Andújar. Von Reding was echter wel tot een offensief overgegaan ten noorden van de positie van Dupont en de Gualdalquivir. Dupont wilde zijn troepen niet naar het noorden sturen, omdat hij ervoor wilde zorgen dat Castaños hem niet in de rug zou kunnen aanvallen. Von Reding kon op deze manier onder andere Bailén innemen en enkele andere dorpjes aan de rivier. Dit had wel tot gevolg dat Dupont nu gevangen zat tussen de twee Spaanse kampen.(?) De eerstvolgende dagen zou Dupont, in drie hopeloze pogingen om door de Spaanse linies te breken, meer dan 2,000 man verliezen in een reeks zeer bloedige confrontaties. De verliezen aan Spaanse kant waren minimaal. Met een tiende van zijn strijdkrachten dood of gewond zag Dupont in dat hij zich in een uitzichtloze situatie bevond.
Dupont riep op tot een wapenstilstand en zag zich gedwongen om het Verdrag van Andújar te ondertekenen, waarbij zijn troepenmacht van een kleine 18.000 man zich overgaf. Dit was een zware klap voor de Fransen in de strijd om Spanje en in het algemeen. De Fransen zouden zich na dit verlies massaal terugtrekken uit Centraal-Spanje richting de Ebro. Maar het was ook het eerste grote verlies van Napoleons Grande Armée. Tot dan toe werd het leger van Frankrijk onverslaanbaar geacht, maar deze gebeurtenis zou onder andere leven blazen in een nieuwe coalitieoorlog gericht tegen Frankrijk, de zogenaamde Vijfde Coalitieoorlog.
Slag bij Somosierra
De succesvolle strijd van Napoleon om Madrid in handen te krijgen; beroemd om het verzet onder Poolse leiding van Jan Kozietulski.
Slag bij Salamanca
Terwijl de Anglo-Portugese troepen zich terugtrokken naar Portugal, werden hun 48.000 soldaten aangevallen door 50.000 Fransen bij de stad Salamanca. De Britten hadden, in minder dan een uur tijd, de strijd bijna beslist. De Britten gingen in de tegenaanval tegen de Fransen; ze doodden 7.000 manschappen en namen er nog eens 7.000 gevangen. Doordat de Spaanse troepen de aftocht van de Fransen niet konden verhinderen, kon echter niet de gehele Franse eenheid ingesloten worden.
Slag bij Vitoria
De laatste belangrijke veldslag van de oorlog waarbij de Fransen compleet werden gedecimeerd en koning Jozef Bonaparte ternauwernood kon ontsnappen.
Na afloop
Het einde van de oorlog werd bepaald door het afsluiten van het Verdrag van Valençay, getekend door Ferdinand VII en Napoleon in de Franse stad Valençay, waar Ferdinand werd vastgehouden. Voor Spanje leek de overwinning in eerste instantie goed uit te pakken, maar de Spaanse koning herstelde het bewind over zijn land en er brak een tijd van absolute heerschappij aan, waarin diverse Spaanse groeperingen vervolgd werden en de economie van Spanje in het slop raakte. Ook in Portugal brak een tijd van neergang aan.
Door de oorlog werd bovendien de onafhankelijkheid van de Spaanse en Portugese koloniën in Latijns-Amerika in gang gezet. Tijdens de oorlog waren de Spaanse koloniën van het moederland afgesneden en werden ze geregeerd door plaatselijke junta's. Hiermee kregen koloniën de smaak van onafhankelijkheid te pakken en al snel brak een onafhankelijkheidsoorlog uit. Al in 1811 werd de onafhankelijke republiek Venezuela uitgeroepen en in 1819 volgde Groot-Colombia met Simón Bolívar als president. Brazilië werd onafhankelijk zonder bloedvergieten toen Johan VI van Portugal zichzelf in 1815 tot koning van Brazilië uitriep. In 1830 was héél Zuid-Amerika onafhankelijk, op Suriname, Brits-Guyana en Frans-Guyana na.
De Spaanse Onafhankelijkheidsoorlog in de kunst
Veel kunstenaars waren gefascineerd door de Spaanse onafhankelijkheidsoorlog. Er zijn dan ook tal van kunstwerken gemaakt waarin deze oorlog een rol speelt. Vooral de derde mei van het jaar 1808 is een veel terugkomende datum in een reeks kunstobjecten.
De felle burgeropstand in mei 1808 in Madrid werd op doek vastgelegd door de Spaanse schilder Francisco Goya. Goya hoopte dat de Fransen vrijheid zouden brengen en schilderde in 1814 uit teleurstelling het schilderij Tres de Mayo. Het was een aanklacht tegen deze mensonterende gebeurtenis. Het schilderij is te bezichtigen in het Museo del Prado in Madrid.
In het werk van Goya staan de Franse Keizerlijke Garde en de Spaanse vrijheidsstrijders rechtstreeks tegenover elkaar in een smalle ruimte. Goya geeft overduidelijk het verschil tussen deze twee groepen aan. De beulen hebben een voor een hun loop gericht op de slachtoffers en de slachtoffers smeken de beulen om niet te schieten. Opmerkelijk is dat de gebeurtenis zich in het donker afspeelt; Goya werpt licht op deze dramatische gebeurtenis door een lantaarn tussen de twee groepen te plaatsen. De centrale figuur in het kunstwerk is de prachtig verlichte man te midden van bebloede lijken van reeds geëxecuteerde mannen. Zijn armen zijn wijd opengeslagen, wat wijst op overgave. De kleding van de centrale figuur is goed uitgedacht, de kleding heeft namelijk dezelfde kleuren als die van de lantaarn. Aan zijn effen witte overhemd (wit, de kleur van onschuld) en zijn zongebruinde huid is te zien dat deze man waarschijnlijk afkomstig is uit de arbeidersklasse. Naast de centrale figuur is een monnik afgebeeld, die naar het katholieke verleden van Spanje verwijst. De veroordeelde monnik vouwt de handen dan ook in gebed.
Aan de rechterkant staat het vuurpeloton, zij staan in de schaduw en worden afgeschilderd als een monolithische eenheid. Het grootste deel van hun gezichten is onzichtbaar. Geweld is in oorlogen namelijk meestal anoniem, zo ook op dit schilderij. Op de achtergrond van het schilderij is in de nachtelijke verte een stadsgezicht met een kerktoren zichtbaar. In de verte zijn er nog meer mensen zichtbaar, ze dragen fakkels en lijken de gebeurtenis van een afstandje te aanschouwen. Al zou het ook kunnen zijn dat het nog meerdere soldaten en/of slachtoffers betreft. Goya is zelf niet bij gebeurtenis aanwezig geweest, maar stond bekend om zijn grondige onderzoeksmethodes en zijn voorstudies. Het realistische gehalte van de voorstelling is dan ook hoog.
Goya heeft een hele serie kunstwerken gewijd aan de tweede en derde mei van het jaar 1808. Hij heeft vier grote doeken geschilderd ter herdenking aan de opstand. De door Goya gemaakte serie noemde hij Los Desastres de la Guerra. Deze titel geeft aan dat Goya vooral de dramatiek van de oorlog wilde afbeelden.
De strijd van de Spanjaarden tegen de Fransen werd ook gebruikt als achtergrond voor de eerste versie van Carmen, waar Georges Bizet 60 jaar na de oorlog zijn beroemde opera op baseerde.
Zie ook
Externe links
- (es) Website gewijd aan de Spaanse Onafhankelijkheidsoorlog
- (en) The Peninsular War
- (en) The Cruel War in Spain
Bronnen, noten en/of referenties
|