Sfinx van Gizeh

Er wordt vaak gedacht dat er ruimtes binnen of onder de sfinx bestaan. Dit komt doordat oude teksten uit Egypte, de Westcarpapyrus, een beschrijving geven van een geheime kamer, de tempel van Thoth, waar de kennis van de oudheid in bewaard zou zijn. Deze tekst dateert echter zo'n duizend jaar na de 4e dynastie van Egypte. Het gerucht bleef hardnekkig, want ook de Romeinen en de Arabieren geloofden dat er geheime ruimtes waren onder het beeld. Tijdens de laatste opgraving werd er ook nog een tunnel ontdekt in het noorden, maar deze kwam uit op een lege holte. Er zijn nog geen aanwijzingen dat de zaal der archieven niet tot de legenden behoort.

De sfinx had in de oudheid een belangrijke cultus, maar dat kon toch niet verhinderen dat hij al reeds in het Oude Egypte onder het zand bedekt raakte. Thoetmosis IV zou de sfinx opnieuw uitgraven. Op de zogenoemde droomstele van Thoetmosis IV is te lezen hoe hij nog als prins in slaap viel onder de schaduw van de sfinx en de god Harmachis verscheen. Deze beloofde hem de troon als hij de sfinx opnieuw zou uitgraven. Thoetmosis IV werd farao en hield zich aan zijn belofte. De sfinx werd uitgegraven en Thoetmosis liet een stele aan de voet van de sfinx neerplanten om dit te herdenken. Ramses II voerde opnieuw herstellingswerken uit, maar na hem werd de sfinx opnieuw onder het zand bedolven. Mogelijk was hij amper meer zichtbaar, want toen Herodotos in de 5e eeuw v.Chr. het complex van Gizeh bezocht had, maakte hij geen melding van de sfinx. Onder de Romeinse keizers Marcus Aurelius en Septimius Severus werd de sfinx nogmaals gerestaureerd, maar daarna verdween hij weer onder het zand.

Grote delen van het beeld bleven zichtbaar en alle reizigers die het plateau bezochten waren onder de indruk van het beeld. Een eerste goede beschrijving krijgen we in 1555 van de Fransman Pierre Belon. In 1798 werd het beeld weer helemaal uitgegraven door de Expeditie van Napoleon naar Egypte en zo werd de stele van Thoetmosis IV herontdekt. In 1816 voerde Giovanni Battista Caviglia nieuwe opgravingen uit en zo ontdekte hij de valse baard, die verscheept werd naar het British Museum. Professionelere opgravingen werden uitgevoerd door Auguste Mariette en Gaston Maspero. In de 20e eeuw werden vooral restauraties uitgevoerd. De eerste was tussen 1926 en 1936 door de Franse ingenieur Emile Barzaine. Nieuwe restauratiewerken werden uitgevoerd in de jaren 80, maar het bleek dat deze de sfinx meer schade toebrachten en er werd besloten de steenlaag die voor de restauratie was aangebracht weer te verwijderen. Nu wordt er nagedacht over een nieuwe, betere manier om de sfinx van verval te vrijwaren.

In de steigers anno 2006

De sfinx is steeds het onderwerp geweest van wilde verhalen die tot de meest fantastische theorieën leiden. De grootste oorzaak is het ontbreken van hard wetenschappelijk bewijs omdat een koolstofdatering niet mogelijk is op beelden. Een hardnekkige hypothese stelt dat de sfinx gebouwd was voor de piramides en in de vierde dynastie verbouwd werd. Ook de egyptoloog Gaston Maspero was hiervan overtuigd, maar recent hebben John Anthony West en Robert M. Schoch de sfinx rond 10 500 v.Chr. geplaatst op basis van tekenen van regenerosie.

Het lichaam van de leeuw vertoont horizontale en verticale goten. Volgens aanhangers van deze theorie zijn deze goten tekenen van erosie door langdurige en hevige regenval, wat het beeld dus minstens zou dateren tot een periode van langdurige hevige regenval, die voor het laatst rond 10 000 v.Chr. zou hebben plaatsgevonden. Rond die tijd zou de sfinx volgens de theorie een leeuw zijn, die was gericht op het punt waar een deel van het jaar zijn evenbeeld aan de sterrenhemel 's morgens opkomt. In de tijd van de farao's zou uit de leeuwenkop een mensenhoofd zijn gehouwen, wat het veel te kleine hoofd van de sfinx in verhouding tot het lichaam zou verklaren. De van oorsprong Belgische ingenieur Robert Bauval heeft samen met Graham Hancock deze theorie voor een breder publiek toegankelijk gemaakt.[1]

Het grootste deel van de egyptologen verwerpt deze theorie en verklaart de erosie door andere natuurfenomenen, namelijk de verschillende soorten van hardheid in het gesteente zelf. Van hevige regenval is geen sprake, het regenwater van het Gizehplateau verzamelde zich in de steengroeven waaruit de grote piramide werd gebouwd. Dit water stroomde naar de sfinx toe, waardoor er sporen van watererosie zijn.[2]

Ook onder egyptologen leeft onenigheid. Er is grote onzekerheid of de sfinx onder Choefoe (Cheops), Djedefre of Chefren (Chafre) werd uitgehouwen. De meeste egyptologen kiezen voor de klassieke theorie dat Chefren de sfinx heeft laten uithouwen. Hun belangrijkste argumenten zijn de nabijheid van de daltempel van Chefren en de stele van Thoetmosis IV die Chefren als bouwer ziet. Ook Zahi Hawass steunt deze theorieën, mede omdat hij gelooft dat de sfinx, Horus en Chefren aan elkaar kunnen worden gekoppeld. Horus was de zoon van Ra en Chefren de zoon van Chufu. De sfinx wordt echter ook toegeschreven aan Djedefre die tussen Chufu en Chefren regeerde. Hij heeft immers niets nagelaten op het plateau van Gizeh en er zou ook een gelijkenis zijn met zijn gezichtskenmerken. De identificatie met Chufu is ook daarop gebaseerd. Het hoofd van de sfinx, dat hoogstwaarschijnlijk de farao die hem bouwde afbeeldt, heeft weinig gelijkenis met Chefren, maar lijkt wel goed op het gezicht van Chufu. Ook staat de piramide van Chufu vlak bij de sfinx.

Een van de huidige hypotheses is dat de sfinx van Gizeh door farao Chefren gebouwd zou zijn om de bouwdatum van zijn piramide voor eeuwig vast te leggen. Deze datum zou vastgelegd zijn met de positie van de sterren Sirius en Procyon (in de sterrenbeelden Grote en Kleine Hond) in combinatie met het sterrenbeeld Leeuw. Met de bouw van de piramide van farao Chefren werd op grond van deze hypothese in 2448 v.Chr. gestart.