Sergej Adamovitsj Kovaljov

Op een leeftijd van twee jaar vertrok zijn gezin in 1932 naar Moskou. In 1954 voltooide Kovaljov zijn studie aan de biologische faculteit van de Staatsuniversiteit van Moskou; hij promoveerde vervolgens in 1964.

Tot 1970 bleef hij verbonden aan de universiteit als onderzoeker op het gebied van de biologie en de biofysica. Hij bracht bij elkaar zestig wetenschappelijke publicaties voort.

Kovaljov was tijdens en na zijn studie als dissident betrokken bij verschillende activiteiten.

• In 1956: protesteerde hij samen met vrienden op het Moskovietse Poesjkin-plein tegen de Sovjetinterventie in Hongarije.
• In 1962: was hij deelnemer aan de wetenschappelijke oppositie tegen de Stalinistische bioloog Trofim Lysenko.
• In 1966: was hij getuige voor de verdediging in het politieke proces tegen de Russische schrijvers Andrej Sinjavski en Joeli Daniël.
• In 1968: verzamelde hij in zijn instituut handtekeningen tegen de gevangenneming van dissidenten die tijdens de Praagse Lente hadden geprotesteerd en trad hij op als getuige tijdens hun politieke processen.
• In 1969: sloot Kovaljov zich aan bij het initiatief 'Groep voor de Bescherming van de Mensenrechten in de Sovjet Unie'.
• In 1971: was hij mede-uitgever van de samizdat Chronika tekuschtschich sobyti (Kroniek van de lopende gebeurtenissen), die de mensenrechtenschendingen in de Sovjet-Unie aan de kaak stelde.

Kovaljov sloot vriendschap met Andrej Sacharov en stelde petities samen voor de Verenigde Naties. In 1974 werd hij lid van de Sovjetse afdeling van Amnesty International. Zijn zoon en schoondochter ondersteunden hem in zijn activiteiten.

In 1974 werd hij vastgezet en het jaar erop werd hij in Vilnius, Litouwen, veroordeeld tot zeven jaar werkkamp en drie jaar verbanning, vanwege anti-Sovjetse activiteiten en propaganda. Zijn straf in het werkkamp bracht hij door in Perm en zijn gevangenisstraf in Tsjistopol. Daarna werd hij verbannen naar het dorp Matrossowo aan de Kolyma. Na zijn termijn daar uitgezeten te hebben, vertrok hij naar de stad Kalinin (tegenwoordig Tver).

Zijn zoon en schoondochter troffen een vergelijkbaar lot. Na afloop, in 1987, kregen ze toestemming te emigreren naar de Verenigde Staten; Kovaljov mocht toen weer terugkeren naar Moskou. Daar kreeg hij werk aan het Instituut voor 'Problemen met Informatieoverdracht' van de Academie van Wetenschappen van de Sovjet-Unie

In 1987 richtten hij en andere mensenrechtenverdedigers de persclub Glasnost op. In 1988 werd hij leider voor de projectgroep voor mensenrechten van de internationale stichting 'Voor het Overleven en de Ontwikkeling van de Mensheid'.

In 1989 kandideerde hij op aanmoediging van Sacharov voor de Russische mensenrechtenorganisatie Memorial met succes voor de Opperste Sovjet van de Russische Federatie. Van 1990 tot 1993 was hij voorzitter van het Comité voor de Mensenrechten van het parlement (Doema). Tegelijkertijd werd hij leider van de Russische delegatie bij de Mensenrechtencommissie van de Verenigde Naties in Genève.

In 1993 werd hij voor het radicaaldemocratische verbond 'Keuze van Rusland' opnieuw gekozen in het Russische parlement. Opnieuw werd hij ook weer benoemd tot voorzitter van de parlementaire mensenrechtencommissie. Boris Jeltsin benoemde hem datzelfde jaar tot voorzitter van de mensenrechtencommissie in het kabinet van de president. Hij ging op inspectiereizen naar Siberische strafkampen, naar Grozny in Tsjetsjenië en maakte wetsontwerpen voor de humanisering van het Russische strafsysteem.

In ca. 1995 bracht hij een kortdurende wapenstilstand in Tsjetsjenië tot stand. Nadat hij scherpe kritiek had geuit tegen de misstanden van het Russische leger in de Eerste Tsjetsjeense Oorlog, werd hij met een meerderheid van 240 tegen 75 stemmen weggestemd als voorzitter van de parlementaire mensenrechtencommissie. In hetzelfde jaar trad hij uit protest tegen de Tsjetsjeniëpolitiek uit het kabinet van Jeltsin en beschuldigde hij de president verantwoordelijk te zijn voor de escalatie van het conflict.

In 1995 en 1999 werd hij als liberaal afgevaardigde van de Russische Doema herkozen. Van 1996 tot 2003 was hij lid van de Russische delegatie in de parlementaire vergadering van de Raad van Europa.

Kovaljov ontving internationaal erkenning voor zijn inzet voor de mensenrechten. Hij ontving onder meer de volgende onderscheidingen:

• 1988: Geuzenpenning, samen met vier anderen
• 1995: Europese Mensenrechtenprijs, samen met Raoul Wallenberg
• 1995: Internationale Neurenbergse Mensenrechtenprijs
• 1996: Internationale federatie voor de mensenrechten
• 1996: Helsinki Comité voor Mensenrechten
• 2004: Olof Palme-prijs, samen met twee anderen