Congregatie (kloostergemeenschap)

Een congregatie is een Instituut van Godgewijd Leven. Dit is een vereniging van mannelijke of vrouwelijke religieuzen, die zich door geloften verbonden hebben aan een religieuze vereniging binnen de Katholieke Kerk.

Binnen de Katholieke Kerk wordt onderscheid gemaakt tussen orden en congregaties:

• een orde is een gemeenschap van kloosterlingen die geloften hebben afgelegd en gesticht werd vóór ongeveer 1550
• een congregatie is een dergelijke gemeenschap van kloosterlingen die geloften hebben afgelegd en gesticht werd na ongeveer 1550

Leden van een congregatie hebben in tegenstelling tot ordeleden een minder strenge clausuur en behouden de eigendom van hun bezittingen, maar niet het beheer en de vrije beschikking erover.

Als de meeste leden van een congregatie priester zijn, spreekt men over een klerikale congregatie, anders heet zij laïcaal. Behalve priestercongregraties zijn er ook broedercongregaties.

Ze kan van pontificaal recht zijn, wanneer ze door de Heilige Stoel is goedgekeurd of minstens een decreet van lof heeft ontvangen, of van episcopaal recht als dat niet het geval is.

Een congregatie heet exempt, als zij niet aan de rechtsmacht van een plaatselijke bisschop onderworpen is.

Ordes en congregaties onderscheiden zich van elkaar door een eigen spiritualiteit, een eigen regel, een geëigende activiteit en een eigen habijt, alhoewel in sommige congregaties en in sommige delen van de wereld, het habijt sinds de jaren 1960 in onbruik is geraakt. Vaak werden congregaties opgericht voor het opbouwwerk van scholen, ziekenhuizen, verpleeghuizen voor verstandelijk gehandicapten, voor de armenzorg, et cetera. De congregaties zijn in die zin erg belangrijk geweest voor de ontwikkeling van de katholieke streken. In de laatste helft van de twintigste eeuw namen leken of de overheid vaak vele taken over van de congregaties, maar verloor dit werk dan ook zijn caritatief karakter.