Oudenbosch

Oorspronkelijk heette de plaats Oud Baerlebosch, naar de nabijgelegen kreek Barlaecke. Later werd dit: Oudenbosch.

In 1275 schonken Arnoud van Leuven en zijn echtgenote Elisabeth, heer en vrouwe van Breda, het Baerlebosch en tweehonderd bunder moeras aan de Sint-Bernardusabdij te Hemiksem. De monniken lieten het gebied ontginnen, en omstreeks 1300 werd door hen een kanaal gegraven, de huidige Oudenbossche Haven (Oost-Vaardeke en West-Vaardeke). Aan het havenhoofd werd het Oude Baerlebosch gesticht. Aan de verbinding tussen de Dintel en de Mark, de Barlaecke, werd het Nieuwe Baerlebosch gesticht, bestaande uit een aantal huisjes en bedrijfjes. Oudenbosch groeide uit tot een dorp. Het haventje werd gebruikt om de turf die uit het zuiden kwam op grotere schepen over te slaan en via het West-Vaardeke en het Oost-Vaardeke naar de Dintel en zo naar Dordrecht te vervoeren.

Oudenbosch behoorde vanaf 1287 tot de heerlijkheid Bergen op Zoom (vanaf 1533 markiezaat Bergen op Zoom), en was de hoofdplaats van het oostelijk deel daarvan (Oostkwartier, een van de districten waarin het Markiezaat was verdeeld) en de zetel van een drossaard en een rentmeester. Van de heren van Bergen op Zoom ontving Oudenbosch verschillende voorrechten, o.a. het recht van een vrije weekmarkt, waardoor het dorp zich gunstig ontwikkelde.

Ook de veerdienst, die van hier op de handelsstad Dordrecht werd ingesteld, kwam Oudenbosch ten goede. Het werd een pleisterplaats en een verkeersknooppunt, vanwaar handelswegen voerden naar Antwerpen en Bergen op Zoom. Na de Sint-Elisabethsvloed kwamen grote delen van het gebied ten noorden van Oudenbosch onder water te staan, en legden de schepen uit Dordrecht in Oudenbosch aan op de plaats, die nog heden ‘de Haven’ heet, en waarvan de reizigers per diligence verder naar Antwerpen reden. Eind 16e eeuw werd de veerdienst verlegd naar Zevenbergen.

In de 16de eeuw kwamen er in het grote water langzamerhand zandbanken op, waarvan de eerste, vóór Oudenbosch gelegen, aanvankelijk ‘'t Sand daer buyten’ heette, wat naderhand, toen al het water weg en de uitdrukking dus onverstaanbaar was, tot Standdaarbuiten werd vergemakkelijkt. Al het tussenliggende land werd nu echter niet door de Brabanders, maar door de boeren der Hollandsche eilanden ingepolderd en bevolkt.

Aan het begin van de Tachtigjarige Oorlog werd Oudenbosch geplunderd door de watergeuzen. In 1604-1605 stierf de bevolking vrijwel uit als gevolg van de pest, en in 1625 volgde een tweede pestepidemie. Op 3 maart 1649 moesten de katholieken hun kerk afstaan aan de protestanten; in 1684 kregen ze toestemming een schuurkerk te bouwen. Door de Franse bezetters werd de oorspronkelijke kerk op 5 juli 1799 weer aan de katholieken toegewezen, op basis van het aantal parochianen.

Rond 1825 begon de plaatselijke economie te groeien. Oudenbosch ligt op de overgang tussen zand en zeeklei, en de bodem bleek gunstig voor boomkwekerijen.

De opleving op geestelijk gebied manifesteerde zich ook in de bouw van een indrukwekkende nieuwe parochiekerk met een koepel naar het voorbeeld van de Sint-Pietersbasiliek in Rome, en een voorgevel zoals de Sint-Jan van Lateranen. In 1865 werd met de bouw begonnen en zestien jaar later kon de kerk in gebruik genomen worden. Op initiatief van pastoor Willem Hellemons werd deze basiliek tussen 1865 en 1892 gebouwd, evenals het jongensinternaat Instituut Saint-Louis.

Oudenbosch diende als verzameldepot voor de katholieken die meevochten in de in 1861 opgerichte garde der Pauselijke Zoeaven aan de kant van de Paus Pius IX, en tegen de roodhemden van Giuseppe Garibaldi en de troepen van Victor Emanuel II tijdens de Risorgimento. Zij werden opgevangen in Instituut Saint-Louis en ontvingen in Oudenbosch hun eerste training, voordat ze vanuit het station Oudenbosch per trein verder reisden. Ter herinnering aan hen is bij de kerk een monument opgericht. De namen van de wijken (voorheen landerijen) Velletri en Albano verwijzen naar legerplaatsen van de Pauselijke Zoeaven nabij Rome.

Het was in de tijd tussen de beide wereldoorlogen, dat Oudenbosch met de ernstige gevolgen van de algemene economische crisis werd geconfronteerd. Ook in andere opzichten was van groei nauwelijks sprake. Tijdens de Tweede Wereldoorlog bleef de gemeente voor grote rampen gespaard. Zonder bloedvergieten en zonder verwoestingen werd zij op 30 oktober 1944 door de Amerikaanse Timberwolf Divisie bevrijd.

Evenals in andere gemeenten eiste ook in Oudenbosch de oplossing van de woningnood grote aandacht. De eerste uitbreiding na de oorlog had plaats ten noorden van de oude kern in het Oudland. Daarna volgden de wijken Pagnevaart en Velletri in het oosten, een tweede uitbreiding in noordelijke richting en de wijk Het Spui in het westen. Ten zuiden van de spoorlijn is het bestemmingsplan Albano gerealiseerd. Het Streekplan West-Brabant, dat in 1970 door het provinciaal bestuur werd vastgesteld, kende aan Oudenbosch een belangrijke woonfunctie toe.

Kerkelijk

Instituut Saint-Louis

Hervormde kerk

Oudenbosch kent een groot aantal gebouwen van katholieke oorsprong. De laatgotische Sint-Agathakerk bevond ter plaatse van het huidige kerkhof aan de Sint-Bernaartstraat. Deze uit 1513 stammende kerk ging in 1648 in protestantse handen over en werd in 1799 aan de rooms-katholieken gegeven , die haar in 1801 in gebruik namen. De Sint-Agathakerk werd gesloopt in 1882, wegens bouwvalligheid en het gereedkomen van de nieuwe Basiliek van de H.H. Agatha en Barbara.

De Franciscanessen van Oudenbosch vestigden zich in 1832. Ze verzorgden de bewaarschool, de naaischool en de lagere school voor meisjes. Later verzorgden ze ook de wijkverpleging en ze deden missiewerk. In 1994 werd de congregatie opgeheven.

Van grote invloed op de geschiedenis van Oudenbosch was de Congregatie der Broeders van Oudenbosch die in 1840 werd opgericht en in 1866 het Instituut Saint-Louis in gebruik nam. Dit was een jongensinternaat. De hierbij behorende Kapel van Saint Louis bood ruimte aan honderden jongens, en vormt de tweede koepel die boven Oudenbosch uitsteekt.

Buren van deze kloosterorde werden de paters Jezuïeten, die zich hier rond dezelfde tijd vestigden. Zij stichtten een seminarie, het Collegium Berchmanianum. De zusters van Charitas vestigden zich in 1873 in het juist voltooide St. Elisabethsgesticht, het latere Sint-Elisabethziekenhuis. Zij waren hier verantwoordelijk voor de zorgtaken. Een modernistisch kerkgebouw is de Pauluskerk, gebouwd in de wijk Pagnevaart in de jaren 1960.

De protestanten kregen in 1819 weer een eigen kerk in de Fenkelstraat. Als pastorie doet een gebouw naast de kerk dienst dat dateert van 1562 en daarmee het oudste monument in Oudenbosch is.

De economische bedrijvigheid werd na 1860 sterk bevorderd door de opbloei van de suikerindustrie in West-Brabant. In Oudenbosch werden drie suikerfabrieken opgericht, die aan velen werk verschaften. In het begin van de twintigste eeuw werden deze weer gesloten. Het betrof de NV Nederlandsche Beetwortelsuikerfabriek (1862-1902), Amunda (1866-1916) en Marie Cateau (1872-1917). Hier werkten in totaal 690 mensen. Ook afgeleide werkgelegenheid ontstond, zoals het bedrijf van Soethoudt, dat de messen van de bietensnijmolens sleep. Er legden in de 2e helft van de 19e eeuw wel 3000 schepen per jaar in de haven aan.

De Oudenbossche bierbrouwerijen, zoals Fortuijn en Den Anker, profiteerden van het drukke reizigersverkeer, waardoor bovendien dankzij de bieraccijnzen de gemeentekas werd gevuld. In 1948 werd echter de laatste brouwerij gesloten.

Ook de levendige handel in rijshout en granen verschafte velen een bestaan.

Na de Tweede Wereldoorlog kon het grote probleem van het structurele tekort aan werkgelegenheid aangepakt worden. Dankzij de politiek van de overheid, die op regionale spreiding van de arbeidsplaatsen was gericht, kon het gemeentebestuur een actief beleid voeren.

Er werden bedrijventerreinen aangelegd en bedrijfshallen gebouwd, waardoor diverse bedrijven werden aangetrokken. In de jaren 1953-1956 kon Oudenbosch profiteren van de extra faciliteiten, die van rijkswege werden verleend om de industrialisatie te stimuleren. Tevens kwamen voorzieningen tot verbetering van het leefklimaat tot stand, zoals accommodaties in de sociaal-culturele sector.

Al ging het welvaartspeil van Oudenbosch omhoog, het bleef niet voor tegenslagen gespaard. Het begin van de twintigste eeuw bracht de ondergang van de suikerfabrieken, die het slachtoffer werden van de centralisering in deze industrie. De boomkwekerijen leden ernstige verliezen in de Eerste Wereldoorlog, toen de export naar verschillende afzetgebieden stagneerde. Veel grond werd toen in gebruik genomen voor de tuinbouw, een bedrijfstak die zich sindsdien in de agrarische sector een belangrijke plaats heeft verworven.

Zie: Lijst van burgemeesters van Oudenbosch

Rond 1850 begon men met het verbeteren van de wegen. Verkeersgeografisch kwam Oudenbosch gunstig te liggen door de aanleg van een verharde weg over Bosschenhoofd naar de nieuwe rijksweg Breda - Roosendaal in 1841. In de volgende jaren werden de verbindingen met de omliggende plaatsen verbeterd door de uitbreiding van het provinciale wegennet. Ook de aansluiting op het spoorwegnet in 1854 was van belang, toen kreeg Oudenbosch een spoorwegverbinding met Roosendaal. Oudenbosch heeft nog steeds een spoorwegstation: station Oudenbosch. Oudenbosch is bereikbaar via de rijksweg A17. In 2015 begonnen de uitvoeringswerkzaamheden van het project Zuidelijke Omlegging Oudenbosch (ZOO) om de verkeersdrukte op de doorgaande weg door Oudenbosch te verminderen. Deze rondweg heeft een lengte van circa 5,8 km en loopt van de N641 (Kralen) tot aan de aansluiting met de N640 (Bosschendijk). In september 2016 is de rondweg opengesteld.

In de eerste helft van de negentiende eeuw werd ook de grondslag gelegd voor de uitgroei van Oudenbosch tot onderwijscentrum. In 1830 werd een instituut opgericht voor middelbare en gymnasiale studies. Dit "College", later kleinseminarie van het bisdom Breda, bleef tot 1878 in Oudenbosch gevestigd. Van nog meer betekenis voor de verdere ontwikkeling was de stichting van het "Pensionaat Sint Anna" en het "Instituut Saint Louis" van de Broeders van Saint-Louis van omstreeks 1840. Deze instellingen, die hun ontstaan dankten aan de activiteit van een zuster en een broedercongregatie, groeiden uit tot een uitgebreid en veelsoortig scholencomplex voor interne en externe leerlingen.

Tijdens carnaval wordt Oudenbosch hernoemd tot 'Puitenol'.

• Atletiek: AVO '83
• Basketbal: BC Vossenberg
• Bowls: EHBV
• Darts: DV 't Schuitje
• Handbal: HV De Beuk
• Hockey: MHC Oudenbosch
• Squash: Top Shot
• Tafeltennis: Vice Versa '51
• Tennis: OTC '34 en Top Shot
• Voetbal: VV Victoria '03
• Volleybal: VV De Zebra's
• (Wedstrijd)zwemmen: Daphnia Streekzwemclub
• Handboogschieten: Handboogvereniging Concordia Florebith
• Danssport vereniging: DSV Old Forest
• Petanque vereniging: D.O.B.

• Petrus Josephus Cuypers (1763-1844), politicus en bestuurder
• Cornelis Andries Backer (1874-1963), botanicus
• Jac. van Ginneken (1877-1945), taalkundige, hoogleraar, rector magnificus en jezuïet
• Marinus Jan Granpré Molière (1883-1972), architect en stedenbouwer
• Alphons Mulders (1893-1981), theoloog, hoogleraar en priester
• Gaby Dirne (1931-2018), musicus en componist
• George Korsmit (1953), kunstschilder
• Constant Smits van Waesberghe (1968), golfer
• Jarle Gerrits (2001), schaatser

• Officiële site van de Gemeente Halderberge met informatie over Oudenbosch

• Oudenbosch in beeld 1
• Oudenbosch in beeld 2

Zie de categorie Oudenbosch van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.

	Plaatsen in de gemeente Halderberge
Dorpen: Bosschenhoofd · Hoeven · Oud Gastel · Oudenbosch · Stampersgat Buurtschappen: Gastelsveer · Kruisstraat · Kuivezand · Schans · Stoof Noord-Brabant: Steden en dorpen      Nederland: Provincies · Gemeenten