Microkrediet

Het concept van het microkrediet – in vroegere versies ook volkskrediet genoemd – werd bedacht door de 18e-eeuwse Ierse dominee en schrijver Jonathan Swift.[1] Hij wilde de armoede na een hongersnood in zijn land bestrijden. Volgens zijn theorie zouden kleine leningen veel mensen in moeilijkheden kunnen helpen. In 1721 richtte hij het Irish Loan Fund op. Met 500 pond, een kapitaal in die tijd, betaalde hij de eerste leningen, die verschilden van vijf tot tien pond. Dit geld moest in termijnen terugbetaald worden; wekelijks twee tot vier shilling, zonder rente. Het fonds groeide vlug en al snel ontstonden er meer van deze fondsen. Binnen de kortste keren waren er meer dan 500.000 leningen afgesloten bij de verschillende fondsen. Na de hongersnood herstelde Ierland zich langzaam en daarmee daalde het aantal leningen bij de fondsen ook langzaam. Soms leefden de fondsen weer even op, maar halverwege de 20e eeuw waren alle fondsen verdwenen.

Nog voor het einde van de Irish Loan Funds ontstond in Nederlands-Indië de Priyayi Bank, gesticht door Raden Wiriamaadya. Hij wilde zijn vrienden uit de schulden helpen. Hij had namelijk tijdens een feest ontdekt dat de organisator ervan een enorme lening bij een Chinees had moeten afsluiten om het te kunnen organiseren. Hij was daar zeer bedroefd over en besloot om zelf geld bij te dragen aan zulke feesten en stelde een leenfonds voor. Zijn idee werd later in praktijk gebracht door een zekere Sieburgh. Een jaar later werd een collega, De Wolff van Westerrode, benoemd tot directeur van de bank, die inmiddels Poerwokertosche Spaar- en Landbouwcredietbank heette. Het concept bleek perfect en er ontstonden duizenden dorpsbankjes in Nederlands-Indië. In 1912 werd als onderdeel van de ethische politiek de Nederlandsch-Indische volkscredietwezen opgericht met een overkoepelende Centrale Kas. Deze moest alle lokale banken controleren en hieronder vielen de 75 volkskredietbanken, 1336 dorpsbanken en 12.424 lumbung padi banken. Ook buiten Nederlands-Indië had men interesse in dorpsbankjes die microkredieten verschaften; in vele ontwikkelingslanden ontstonden dorpsbankjes, die soms niet meer waren dan een overdekte groep tafels met een groep mensen erachter.

Muhammad Yunus, oprichter van de Grameen Bank

Microkredieten werden pas populair bij de oprichting van de Grameen Bank van de Bengalees Muhammad Yunus in 1976. Yunus wilde de positie van de armen in zijn land verbeteren. Met dat idee richtte hij de Grameen Bank op, de 'bank van de armen’. Het vernieuwende was dat arme mensen, die bij de gangbare banken geen onderpand konden overleggen en dus geen lening konden krijgen om zich uit hun armoede omhoog te werken, bij deze bank wel een kleine lening konden krijgen. Met onderlinge hulp en de sociale controle binnen de vrouwengroepen werden deze leningen, tegen alle verwachtingen in, terugbetaald. Het werd een groot succes en vandaag de dag is de Grameen Bank een van de grootste microkredietinstellingen ter wereld. De Verenigde Naties riepen 2005 uit tot internationaal jaar van het microkrediet en de Zweedse Academie maakte op 13 oktober 2006 bekend dat de Nobelprijs voor de Vrede voor het jaar 2006 werd toegekend aan Yunus en de Grameen Bank.

In Nederland bestaat ruwweg een tweedeling tussen enerzijds partijen die nog niet kostendekkende MicroFinancierings Instituten (MFI's) ondersteunen in hun professionaliseringsslag (met name Cordaid en Oxfam Novib) en anderzijds een aantal sociaal-ethische beleggingsfondsen die met de toevertrouwde gelden kredieten verlenen aan (bijna) kostendekkende MFI's in ontwikkelingslanden. De oudste en grootste private verstrekker van microkredieten via deze MFI's is Oikocredit International, dat in Nederland het Oikocredit Nederland Fonds (ONF) aanbiedt. De ASN Bank, de Triodos Bank en de SNS Bank (SNS Institutional Microfinancefonds) zijn enkele jaren geleden ook gestart. Zo kunnen hun klanten vanuit maatschappelijk oogpunt investeren in microkredieten voor arme, maar ondernemende mensen.

Er zijn, in het kader van de millenniumdoelen, in diverse landen organisaties opgericht, die zich bezighouden met het verstrekken van microkredieten in ontwikkelingslanden. Investeren in microfinancieringsinstituten lijkt aantrekkelijk omdat het zowel financieel aantrekkelijk als humanitair nuttig is, de zogenoemde "double bottom line". Dit is al door zo veel mensen verzonnen dat er een overschot van aandelenkapitaal dreigt te ontstaan.

Microfinancieringsinstituten hebben in het algemeen als doelstelling geen verlies te maken, omdat ze duurzaamheid op de lange termijn nastreven. De rentepercentages op deze microleningen zijn een stuk hoger dan in het westen, ruwweg 15-50%. Dit wordt met name veroorzaakt door de kosten. Het verstrekken van een lening van 30-300 euro in Afrika kost veel meer tijd per euro, dan het verstrekken van een veel grotere lening in Europa. De periodieke afbetalingen (vaak wekelijks) worden efficiënt georganiseerd, maar kosten ook arbeidstijd. Toch vinden de lokale klanten de rentepercentages erg meevallen, omdat men het vergelijkt met het alternatief, de lokale woekeraars die vaak 10-50% per dag vragen.

Ongeveer 98% van de microkredieten wordt terugbetaald. Dit is beter dan leningen bij traditionele banken in westerse en in ontwikkelingslanden. Er zijn verschillende theorieën waarom dit zo is. De inzet van vrouwen om hun positie en dat van hun kinderen te verbeteren, gevoel van eigenwaarde en persoonlijke trots bij het bereiken van het resultaat, de ambitie om na deze lening een grotere lening te kunnen afsluiten, de structuur van de solidariteitsgroepen.

In uitzonderlijke humanitaire situaties hoeft microfinanciering niet kostendekkend te zijn, bijvoorbeeld wanneer men ex-kindsoldaten begeleidt naar geweldloze economische activiteiten.