Lijst van heersers van Rusland

Rusland wordt hier in ruime zin genomen, te beginnen bij Rurik, de stamvader van de dynastie der Ruriken (of Rurikiden), wiens opvolgers het Kievse Rijk stichtten, dat wordt gezien als de eerste Slavische staat en het begin van Rusland, Wit-Rusland en Oekraïne. Tussen 1054 en 1224 ontstonden uit dit rijk 64 soms zeer kortstondige vorstendommen, met 293 prinsen die de opvolging opeisten, waarbij 83 burgeroorlogen ontstonden. Het Rijk deed uiteindelijk drie nationaliteiten ontstaan; de Oekraïners in het zuidoosten en zuidwesten, de Wit-Russen in het noordwesten en de Russen in het noorden en noordoosten. De belangrijkste rijken die hieruit ontstonden waren de Republiek Novgorod, de eerste democratische Slavische staat in het noorden, Vladimir-Soezdal in het noordoosten, dat wordt gezien als de Russische opvolger en in het zuidwesten ontstond Galicië, dat begin 14e eeuw Galicië-Wolynië werd genoemd en zich zag als de opvolger van het Kievse Rijk. In de tweede helft van de 14e eeuw raakte het echter in verval en Galicië en Wolynië werden respectievelijk onderdeel van Polen en Litouwen, waarbij de laatste het Roethenië noemde.

Joeri Dolgoroeki liet zijn zoon Andrej Bogoljoebski kronen tot eerste vorst van Vladimir-Soezdal in 1157. Dit rijk was in de 12e eeuw het machtigste rijk onder de Oost-Slavische staten. In 1223 volgde echter de Mongoolse invasie in Rusland (zoals de voorvaders van de Russen, Wit-Russen en Oekraïners werden genoemd), die, na de Slag aan de Kalka onder leiding van Batu Khan het hele gebied (behalve de republiek Novgorod), inclusief de buren Wolga-Bulgarije, Kiptsjaken en Alanen, onder controle brachten van de kans in Sarai, de hoofdstad van de Gouden Horde, de westelijke opvolger van het Mongoolse Rijk. Alexander Nevski van Novgorod en Vladimir wist de westelijke opmars van de Zweden en de Duitse Orde tot staan te brengen bij respectievelijk de Slag aan de Neva in 1240 en de Slag op het IJs in 1242 en zijn jongste zoon Daniël werd de eerste prins van Moskovië.

Vanuit Sarai werden de gebieden van de kan's feitelijk bestuurd, maar de Slaven mochten hun eigen heersers behouden. Hiervan wist met name het Grootvorstendom Moskou sterk te profiteren, vooral onder Ivan I die de belangrijkste belastingophaler werd voor de kan's en daarmee Moskovië zeer rijk maakte. Zijn kleinzoon Dmitri Donskoi wist de Mongolen in de Slag op het Koelikovo-veld voor het eerst te verslaan en bij de Confrontatie bij de Oegra werd onder leiding van Ivan III een keerpunt gebracht in de heerschappij van de Mongolen en werd Moskou de dominante staat, die langzamerhand alle andere vorstendommen opslokte en onder Ivan IV de hoofdstad Kazan van het kanaat Kazan innam in 1552, waarmee de weg openviel voor de kolonisatie van Siberië. Vanaf Ivan IV wordt het rijk vaak gezien als Rusland.

De heersers van het Kievse Rijk en Moskovië lieten zich veliki knjaz (grootvorst) noemen. In 1547, bij de kroning van Ivan IV werd de benaming officieel tsaar, hoewel Ivans voorganger Ivan III zich ook al tsaar liet noemen. De dynastie van de Ruriken eindigde bij Vasili IV in de Tijd der Troebelen. In 1613 komt de Romanov-dynastie op de troon. Peter I van Rusland voerde in 1721 de titel keizer imperator in, maar hield daarnaast de titel van tsaar aan voor gebieden binnen zijn rijk, dat vanaf die tijd wordt aangeduid als het Russische Rijk (of Keizerlijk Rusland). In 1917 komt door de Februarirevolutie de monarchie ten val. Nicolaas II wordt gezien als laatste tsaar. Deze droeg het leiderschap over op zijn broer als Michaël II, deze weigerde dit te aanvaarden, waarmee de laatste dynastie, Romanov-Huis Holstein-Gottorf, officieel ophield te bestaan. De tsaar werd met zijn familie vermoord in het Ipatiev-huis te Jekaterinenburg en het Rijk werd effectief opgevolgd door de Sovjet-Unie.