Lettertype

De Vox-classificatie is ontworpen door de Franse typograaf Maximilien Vox.[1][2]

Een groot voordeel van de Vox-classificatie is dat daarin kunstmatige termen gebruikt worden, die niet historisch belast zijn met andere typografische namen en betekenissen, die gemakkelijk tot misverstanden kunnen leiden. Wel spelen die termen in op meer bekende typografische termen en namen, zodat de hoofdkenmerken van de letter toch duidelijk wordt weergegeven. Voordeel is ook dat de terminologie internationaal gebruikt kan worden.

De Vox-classificatie werkt op basis van de volgende indeling:

De letters uit deze groep ontstonden aan het eind van de 15e eeuw, toen het humanisme hoogtij vierde. Venetië was destijds het belangrijkste centrum van drukkunst in Europa. Het beeld van deze letters is zonder veel nuance, met weinig onderscheid tussen dik en dun.

Voorbeeld (hoewel van veel later datum): Hollandse Mediæval (1912) van S.H. de Roos.

De term "Garalden" is een samentrekking van de namen "Aldus Manutius" (~1500) en "Claude Garamond" (~1540). Deze letters zijn slanker met meer vloeiende overgangen dan de letters die hieraan voorafgingen.

Voorbeelden: Garamond, Lectura

Deze soort drukletters ontstond in het midden van de 18e eeuw. In die tijd regeerden de laatste absolute monarchen in Frankrijk. Het woord "Realen" is een samentrekking van "reëel" en "royaal". De letters hebben een gelijkmatige dik-dun-verdeling, de basisvorm valt weinig op. De as van de letter staat verticaal; de overgang van de letter naar de schreven verloopt vloeiend, zonder veel welving.

Voorbeelden: Baskerville, Columbia

Het basistype van deze letters stamt uit de tijd van vlak vóór en enkele tientallen jaren na de Franse Revolutie. Belangrijke letterontwerpers uit die tijd zijn: Giambattista Bodoni in Italië, en diverse leden van het Franse drukkers- en lettersnijders geslacht Didot. Hun letters zijn gekenmerkt door streng rechte verticalen, grote contrasten, en zeer dunne en rechte schreven.

Voorbeeld: Bodoni

met een liniaal en passer getekende letters[1]

Voorbeelden: Nobel, Gill Sans, Univers, Mercator

Deze letters zijn afgeleid van de letters die worden gebruikt door steenhouwers, of graveurs. Deze letters vallen op door hun kracht, ingehouden rust en eenvoudige vormen. Ze lijken als het ware gemaakt voor de eeuwigheid. De schreven ontbreken vrijwel geheel; meestal is er alleen een kleine aanduiding van over. Incisen bevinden zich tussen schreefletters en schreefloze letters; de schreven zijn een soort verbreding van de stam.

Voorbeeld: Pascal, Albertus, Optima

Scripten of geschreven letters zijn een nabootsing van schrijfletters, van handschrift (zoals de kalligrafie).

Voorbeelden: Rondo, Amazone, Exelcior, Reiner Script, Cholo

Manuaren vallen op door hun getekend karakter. Manus is Latijn voor "hand". Voor lange teksten zijn deze letters niet erg geschikt, ze worden echter veel toegepast voor reclamedoeleinden.

Voorbeelden: Comic Sans, Studio, Flambard, Polka, en de Libra van S.H. de Roos

Deze letters stammen af van de met de riet-pen geschreven letters waarin veel middeleeuwse manuscripten zijn geschreven. Deze letters werden gebruikt door Johannes Gutenberg voor zijn bijbel-uitgaven. Vooral in Duitsland waren deze letters lang in gebruik.

Voorbeeld: Oud Hollands

Dit is een grote groep: Arabische, runen, Grieks, Javaans, Japans, Chinees, Koreaans, Thai, Sanskriet, Urdu, hiërogliefen.

Een vereenvoudigde classificatie onderscheidt:

• Schreefletters (serif)
  • Renaissanceletters
  • Overgangletters
  • Monnikentypes
  • Classicistische letters
  • Egyptiennes
• Schreefloze letters (sans serif)
• Fantasieletters

Lettertypen worden ook onderscheiden in typen met variabele en met vaste breedte. Men spreekt van proportioneel en 'niet-proportioneel' (monospace) lettertype. Bij een proportioneel lettertype zijn niet alle letters even breed. Zo neemt de 'l' minder ruimte in beslag dan de 'm'. Bij een lettertype met vaste breedte nemen alle letters evenveel ruimte in.

Historisch gezien werden niet-proportionele lettertypes gebruikt op schrijfmachines. In de oertijd van de computer waren alleen deze lettertypen met vaste breedte beschikbaar voor de lay-out van teksten op de computer. Tegenwoordig wordt vooral met lettertypen met variabele breedte gewerkt, omdat dit rustiger leest.

Courier New is een lettertype met vaste breedte dat op veel systemen aanwezig is.

Corps is de grootte van de letter, en ook de minimale afstand van regels tekst onderling. In vroeger tijden was dat de hoogte van het letterstaafje. Deze wordt gemeten in typografische punten. Gebruikelijke corpsen zijn: 5, 6, 8, 9, 10, 12, 14, 16, 18, 20, 24, 36, 48, 60, 72 punten.

Binnen een lettertype wordt onderscheid gemaakt tussen: kapitalen of hoofdletters, "onderkast" of kleine letters. Daarnaast bestaan er nog de "kleine kapitalen" die als tekst-letters werden gebruikt.

De onderkast of kleine letters kunnen worden ingedeeld in

• "stok"-letters: b, d, f, h, k, l
• "staart"-letters: g, j, p, q, y
• "x-hoogte"-letters: a, c, e, m, n, o, r, s, u, v, w, x, z
• Overige letters: i, t

De verhouding tussen de lengte van de stokken, de lengte van de staarten en de "x-hoogte", dat alles is in hoge mate bepalend voor het uiterlijk van een letter.

De Times New Roman is bekend vanwege de vrij korte staartletters. Er moest zo veel mogelijk tekst op de krantenpagina. Door de staartletters kort te maken, kon de regelafstand worden verkleind, terwijl toch het letterbeeld vrij groot bleef. Dat wordt voor een groot deel bepaald door de "x-hoogte".

De Monotype Corporation in Engeland was bovendien zeer wel in staat om verlengde staartletters of "descenders" te leveren. Een tekst gegoten met dergelijke matrijzen, levert een pagina, die heel anders van "kleur" is. Nog een term die onder drukkers gebruikt wordt om het uiterlijk van een tekst-pagina met een bepaalde letter te karakteriseren.

Een andere letter die juist opvalt door zijn lange stokletters is de Egmont, getekend door S.H. de Roos, een Nederlands letter-ontwerper in de 20e eeuw. (1877 - 1962)

De stokletters zijn belangrijker voor de herkenbaarheid en de leesbaarheid van het letterontwerp, vergeleken met de staartletters: Het volgende experiment maakt dat snel duidelijk:

• 1) Dek de regel voor de helft af, zodat de halve x-hoogte aan de onderzijde is afgedekt.
• 2) nu is de betekenis van de woorden gemakkelijk te achterhalen
• 3) doe hetzelfde, maar dek nu de bovenkant van de regel af:
• 4) probeer nu de regel nog eens te lezen

Als de bovenzijde van de letter is afgedekt, is het bijzonder moeilijk de regel nog te lezen, eigenlijk kan er slechts naar worden geraden.

romein 

de gewone rechtopstaande letter

cursief 

schuinstaande letters, soms is het handgeschreven karakter erg duidelijk, vaker niet. Daarbij kan ook de "scheef"-stand van de letter in het letterbeeld van grote invloed zijn:

Van de letter Bembo, uitgebracht door Monotype-Engeland, bestaan twee cursieven. Serie 270 omvat een romein en een cursief, die vrij schuin staat. Daarnaast is er een alternatieve cursief, die bijna rechtop staat: series 294.

breed 

de normale lettervorm uitgerekt in de breedte

smal 

de normale lettervorm versmald

verlengd 

de letter is nu uitgerekt in de hoogte

een letter kan mager zijn, normaal, boek, half-vet, driekwart vet, vet of ultra-vet, op die manier wordt een letterfamilie gevormd.

Schreef is de term voor het dwarsstreepje aan de uiteinden van de rechte en soms ook ronde vormen (bolschreef) van de letter.

Letters uit deze familie hebben aan de uiteinden geen dwarsstrepen: zonder schreef.

Bij deze letters zijn de schreven even dik (of soms zelfs dikker) als de delen van de letters. De delen zijn recht en overal vrijwel even dik. Deze letters kwamen in zwang in de tijd van de veldtocht van Napoleon Bonaparte in Egypte. De chocoladeletters op het Sinterklaasfeest behoren tot deze groep.

Sommige lettertypen bestaan geheel uit kleinkapitalen. Deze worden voornamelijk gebruikt voor briefhoofden, familiedrukwerk en naamkaartjes. Voorbeelden: Visite en Juno.

Het lettertype Times New Roman

Een proportioneel lettertype (boven, niet alle tekens zijn even breed) en een niet-proportioneel lettertype (onder, met gelijke tekenbreedte)

Lettertypen als Times New Roman, Arial en Helvetica zijn populair omdat ze makkelijk leesbaar zijn vanaf papier. Deze lettertypen zijn echter niet ontworpen voor een computerscherm. Vandaar dat Microsoft speciaal twee lettertypen heeft laten ontwerpen door Monotype die ergonomisch geschikt zijn om van een beeldscherm gelezen te worden. Dit zijn Verdana (schreefloos) en Georgia (met schreef).

Het gebruik van veel verschillende lettertypen door elkaar geeft een storend effect. Om dezelfde reden is het af te raden om grote delen van een tekst vet of cursief weer te geven. Wel kan het verhelderend zijn om speciale stukken tekst, zoals citaten of voorbeelden, consequent een ander lettertype te geven. Men dient dit echter met mate toe te passen.

In drukwerk, zoals in kranten, worden voor de koppen soms andere lettertypen gebruikt dan in de lopende tekst.

Er zijn ook speciale lettertypen voor bepaalde toepassingen, zoals voor telefoonboeken. Voor stripboeken worden speciale individuele fonts ontworpen naar het handschrift van de tekenaar of diens tekenstijl.

De correcte Engelse vertaling voor 'lettertype' is typestyle of typeface family. Onder invloed van de personal computers wordt dit echter steeds vaker font genoemd. Officieel is dit echter incorrect, en is een font een combinatie van grootte en typeface. Een typeface is een normale, cursieve of vette variant van een lettertype.

Bijvoorbeeld: Times New Roman is een typestyle, Times New Roman Italic is een typeface en Times New Roman Italic 9pt is een font.

In het Nederlands is dit onderscheid minder duidelijk en noemen we dit alles gewoon lettertype. Nederland heeft een rijke traditie in het ontwikkelen van lettertypes. Letterontwerpen wordt aan de Haagse Koninklijke Academie van Beeldende Kunsten als vak onderwezen.

Veel computers hebben een beperkt aantal lettertypen waardoor ze talen als het Khmer, Thai, Georgisch, Russisch of het Cherokee niet kunnen afbeelden. Het vinden van geschikte lettertypen is vaak een tijdrovende bezigheid. Het Alphabetum is een font dat veel oude geschriften als runen en sanskriet ondersteunt. Het Titus tracht alle Unicode glyphs in een font te verenigen.