Cultuur

Cultureel erfgoed laat zien waar we vandaan komen en scherpt aldus de blik op de toekomst. Onder cultureel erfgoed valt onder andere monumenten en ook immateriële zaken zoals sommige tradities.

Het woord 'cultuur' wordt ook wel gebruikt om gewoonten aan te duiden; zo kan men spreken van een bedrijfscultuur in een organisatie of een overlegcultuur op een kantoor. Volksgewoonten (tradities) zoals volksmuziek, volksdansen, klederdracht, traditionele bouwkunst, religieuze rituelen zijn onderwerp van cultureel erfgoed.

In de archeologie en geschiedenis betekent cultuur ook wel 'beschaving', in de zin van bijvoorbeeld de 'Trechterbekercultuur', waarvan we bijzonder weinig weten, alleen dat een aantal mensen een bepaald voortbrengsel gemeen had: aardewerk met een trechtervorm. En wellicht onderscheidden die mensen zich dan ook in andere opzichten.

De media bieden informatie en inzichten en bieden daarmee de mogelijkheid tot meningsvorming. Onder media vallen pers en omroep; onder letteren vallen auteurs en podia (zoals festivals, maar ook uitgaven); onder bibliotheken vallen zowel de openbare bibliotheken als openbaar toegankelijke private collecties.

Kunst prikkelt vooral de verbeelding en schept ongekende vergezichten die mensen kunnen inspireren en uitzicht bieden op de zin van het bestaan. Onder kunsten vallen organisaties - zoals theaters, musea en festivals - en artiesten in onder andere beeldende kunsten (voorbeelden van disciplines: mode, vormgeving, nieuwe media, traditionele kunst zoals grafiek, schilderen, tekenen), muziek (voorbeelden van disciplines zijn: pop, jazz, wereldmuziek, klassiek), theater (voorbeelden van disciplines zijn: solotoneel, teksttoneel, mime, bewegingstheater, straattheater).

In de hedendaagse samenleving wordt vaak de engere definitie van het begrip cultuur gebruikt. Het directoraat generaal Cultuur en Media van het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap in Nederland houdt zich vooral met de vormen van cultuur bezig die onder deze definitie vallen, zoals musea, orkesten, theater, kunstmanifestaties en meer en meer ook met populaire cultuurvormen als popmuziek.

Het cultuurbeleid (en het onderwijs) was een van de eerste domeinen die geregionaliseerd werd bij de Staatshervorming in België.

Uiteraard is het bovenstaande een bijzonder brede definitie. Het geheel aan gedragingen omvat de normen en waarden van de cultuur, haar taal en kunstuitingen, religie, politiek, economie en technologie. En eveneens het leefbaar maken van het landschap door het in cultuur te brengen. In die zin is cultuur (door de mensen gecreëerd) het tegengestelde van natuur (wat al bestond voor menselijk ingrijpen). Door al deze gedragingen en werkwijzen ontstonden vrij snel plaatselijke verschillen, die kenmerkend waren voor de plaats of het volk. Nauw verwant is het begrip cultus dat te maken heeft met een gebruik van bepaalde rituelen bij religies en de kunstuitingen daarvan.

In de archeologie wordt daarom vaak de ene cultuur van de andere onderscheiden aan de hand van de stijl van de overblijfselen, bijvoorbeeld de motieven op het aardewerk of de vorm van de werktuigen

Een onderscheid dat internationaal in de sociale wetenschappen wordt gemaakt is dat tussen hoge of elitaire cultuur en lage of populaire cultuur. Onder het eerste vallen grofweg kunstuitingen als (klassieke) muziek, bellettrie of literatuur, beeldende kunst, bijzondere architectuur, serieus theater. Onder het tweede popmuziek, film, televisie-amusement. Binnen deze kunstdisciplines is er in de loop der jaren een verandering opgetreden: er wordt inmiddels per kunstdiscipline onderscheid gemaakt tussen high brow ("elitair") en low brow ("populair"). Artistiek elitarisme kan dus zowel binnen de popcultuur als binnen de klassieke muziek plaats hebben; dit onderscheid geldt ook voor artistiek populisme. Hierbij gaat het om onderscheid naar typeringen als vernieuwing en inhoud. Sommige popmuziek is bijvoorbeeld zeer kunstzinnig en sommige klassieke muziek is sterk gepopulariseerd (bijvoorbeeld André Rieu). Deze indeling loopt op met de kijk op de maatschappij, zoals deze bijvoorbeeld uiteengezet is aan de hand van het levensstijlonderzoek Mentality van onderzoeksbureau Motivaction.

Culturen zijn veranderlijk en beïnvloeden elkaar zodra de dragers van een cultuur in contact komen met dragers van een andere cultuur. Het is daarom gevaarlijk om de grenzen van de ene cultuur en de andere te absoluut te zien. Een goed voorbeeld daarvan is de cultuur van de mensen die uit Afrika als slaven naar Noord-Amerika gebracht werden. Afgaande op het aardewerk dat zij achterlieten in nederzettingen op de Amerikaanse kust zou men gemakkelijk de gevolgtrekking maken dat zij iets met China te maken hadden. Zij gebruikten namelijk het aardewerk van hun slavenhouders. Toch is het waarschijnlijk dat zij aan een deel van hun Afrikaanse erfdeel vasthielden. Dit voorbeeld maakt ook duidelijk dat er zeker sprake is van samensmeltingen van culturen die de definiëringen weer bemoeilijken.