Jules Schelvis

Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd de 22-jarige Schelvis in Amsterdam door de Duitse bezetter opgepakt, tegelijk met zijn vrouw Rachel Borzykowski[2] en een groot deel van zijn familie. Met uitzondering van zijn zuster en moeder werden al deze familieleden en zijn vrouw door de nazi's omgebracht.

Op 1 juni 1943 werd Schelvis met ruim drieduizend andere Joden op transport gezet vanuit Kamp Westerbork naar vernietigingskamp Sobibór. Hij gaf zich daar op voor wat hij dacht dat de ordedienst van Sobibór was, maar werd te werk gesteld in Kamp Dorohucza. Zijn vrouw en haar ouders werden in Sobibór vergast. Schelvis' martelgang door zeven nazikampen duurde twee jaar. Uiteindelijk werd hij op 8 april 1945 in Kamp Vaihingen door Franse troepen bevrijd. Schelvis had toen vlektyfus en woog nog slechts veertig kilo. De daaropvolgende opname van twee maanden in het ziekenhuis zette hem aan tot het schrijven van wat hij had meegemaakt. Dit deed hij op ziekenhuisformulieren, om later niet het verwijt te krijgen dat alles was verzonnen. Op 30 juni 1945 was hij terug in Amsterdam.

Schelvis, van origine graficus en drukker, werkte tot aan zijn pensioen als hoofd algemene zaken in Amsterdam en Rotterdam voor respectievelijk De Arbeiderspers en dagblad Het Vrije Volk. Na lang stilzwijgen, ook voor zijn directe collega's en op aandrang van enkele redacteuren van laatstgenoemde krant die hij in vertrouwen had genomen, durfde Schelvis pas na zijn pensionering in 1982 zijn ervaringen op papier te zetten.

Hij schreef enkele boeken, waaronder Binnen de poorten en Vernietigingskamp Sobibor. In Sobibór, vlak bij de grens met Oekraïne, werden in ruim een jaar tijd ten minste 169.800[3][4] mensen, voornamelijk Joden, vermoord. Van hen waren er 34.295 afkomstig uit Nederland. Schelvis was een van de slechts achttien Nederlandse overlevenden.

Zijn boek Binnen de Poorten werd ook bewerkt tot een theatervoorstelling: in 1995 werd dit stuk ter gelegenheid van vijftig jaar bevrijding door zo'n zestig spelers en musici opgevoerd in Geldermalsen, waar Schelvis toen woonde. In 2000 vormden het boek en de eerdere voorstelling de basis voor een gelijknamige solo-voorstelling van verhalenverteller Eric Borrias. Laatstgenoemde werd in 2007 onderscheiden met de Rachel Borzykowski-penning van Stichting Sobibor. Beide voorstellingen werden geschreven en geregisseerd door Gerard Evers, in nauwe samenwerking met Jules Schelvis.

Schelvis trad in Duitsland als burger-aanklager op tegen kampbeulen en ging lezingen houden, de laatste jaren vooral voor de Duitse jeugd. Hij trad op als gids in de vroegere kampen en was adviseur bij tal van initiatieven om de Holocaust als waarschuwing in de herinnering te houden. In het proces dat vanaf 30 november 2009 werd gevoerd tegen de van oorlogsmisdaden verdachte John Demjanjuk, die als kampbewaker van Sobibór verantwoordelijk zou zijn voor het vermoorden van Joodse gevangenen, trad hij op als zogenoemde mede-aanklager (Nebenkläger). Onder andere uit respect voor zijn humanistische ouders vroeg Schelvis op 13 april 2011 aan de rechtbank de schuld van de hoogbejaarde man (Schelvis was toen zelf al negentig jaar) vast te stellen, maar hem geen celstraf op te leggen.[5]

• Jules Schelvis ontving op 8 januari 2008 voor zijn historische speurwerk een eredoctoraat van de Universiteit van Amsterdam.[6] Eind 2011 gaf hij zijn werk voor de Stichting Sobibor, waarvan hij mede-oprichter en bestuurslid was, op. Hij ondersteunde nog wel de vervolging van Klaas Carel Faber.
• Op 7 februari 2007 werd Schelvis koninklijk onderscheiden en benoemd tot Officier in de Orde van Oranje-Nassau.[7]
• In 2011 ontving Schelvis de Annetje Fels-Kupferschmidt-onderscheiding van het Nederlands Auschwitz Comité.[8]
• Op 14 oktober 2013 werd hij in Sobibór – zeventig jaar na de opstand aldaar – door Polen onderscheiden en benoemd tot Officier in de Orde van Verdienste van de Republiek Polen.[9][10]

In Amstelveen komt er een Dr. Jules Schelvislaan in een wijk waarvan de bouw nog moet beginnen.[11]

• Binnen de poorten. 1982. Amsterdam: Bataafsche Leeuw. ISBN 978 90 6707 369 1
• Vernietigingskamp Sobibor. 1993. Amsterdam: Bataafsche Leeuw. ISBN 978 90 6707 629 6
• Sobibor. Transportlijsten. 2001. Amsterdam: Bataafsche Leeuw. ISBN 90 6707 516 7

• Jules Schelvis over Sobibor (interview)
• Stichting Sobibor
• Jules Schelvis over de zaak Demjanjuk^{[dode link]} (video), Spraakmakende zaken, 14 juli 2009
• Concerten
• Joods Cultureel Kwartier 2000 Getuigen Vertellen, 27 Nov 1995
• USC Shoah Foundation Institute Visual History Archive Interview Code 6399