Ilja Repin

Repin werd geboren in Tsjoegoejev, een dorpje bij Charkov in het huidige Oekraïne, uit Russische ouders. Zijn vader, Efim Vasiljevitsj, was lijfeigene en boer. Na 20 jaar in het leger mocht hij een vrij beroep kiezen en werd hij paardenhandelaar; een grootse carrière voor een lijfeigene. Het welzijn en de status van het gezin stegen daardoor aanzienlijk.[1]

Zijn moeder, Tatjana Stepanovna, leerde zich lezen en organiseerde voor eigen kinderen, en voor kinderen uit de buurt, lessen, gegeven door plaatselijke leraren. Er bestond in die tijd geen georganiseerd schoolsysteem op het platteland. Ilja had minstens 1 zus, Ustia, die overleed toen hij 13 was, en 1 broer, Vasili, die later fluitist werd in het orkest van het Mariinskitheater. Zijn moeder stond vrijwel alleen voor de opvoeding van de kinderen aangezien Ilja's vader veel van huis was. Ilja mocht niet omgaan met kinderen van 'lagere stand'. Kunst stond in het gezin in groot aanzien.

In 1857 wordt Ilja opgeleid in de iconenwerkplaats van Ivan Boenakov in zijn geboorteplaats en later werkt hij aan verschillende iconostasen in omliggende dorpen. Ook werkt hij in het topografisch atelier van de legernederzetting.

In 1863 gaat hij naar Sint-Petersburg en wordt, na eerst te zijn afgewezen, in 1864 toegelaten tot de Keizerlijke Kunstacademie. Gedurende de eerste jaren op de academie woont Ilja in bij het gezin van architect Sjevtsov, wiens dochter, Vera, hij na zijn afstuderen trouwt.

In 1865 mag hij zijn werk presenteren op de jaarlijkse tentoonstelling van de Academie. In 1871 voltooit hij zijn eindexamenstuk De opwekking van de dochter van Jairus; opgemerkt door de beroemde kunstcriticus Vladimir Stasov en genoemd in zijn kritiek op deze tentoonstelling.[2] Later dat jaar ontmoet hij Vladimir Stasov. Zij worden vrienden en Stasov stelt Repin voor aan bevriende componisten, o.a. Modest Moessorgski en Nikolaj Rimski-Korsakov. In datzelfde jaar ontvangt hij voor de eerste versie van De Wolgaslepers (Russisch: Бурлаки на Волге, Boerlaki na Volge, NL: Boottrekkers van de Wolga) de eerste prijs van de Maatschappij ter bevordering van de kunst. Dit schilderij bevindt zich nu in de Tretjakovgalerij in Moskou.

In 1872 trouwt Repin met Vera Sjevtsova. Uit dit huwelijk worden 3 kinderen geboren: dochter Vera in 1872, zoon Joeri in 1877 en later dochter Nadya.[1]

In 1873 exposeert hij de definitieve versie van De Wolgaslepers op de Academie en op de wereldtentoonstelling in Wenen en ontvangt daarvoor een bronzen medaille voor meesterschap. Hij wordt hiermee op slag beroemd; het schilderij trekt veel bijkijks. Zelfs Fjodor Dostojevski, die geen liefhebber was van kritisch realisme, gaf enthousiaste kritieken in kranten over dit werkstuk van Repin.

Repin gaat met een beurs van de Academie naar Wenen, Rome en Napels en gaat wonen in Parijs. In 1875 ziet hij in Londen werk van Rembrandt dat grote indruk op hem maakt. In 1876 keert hij terug naar Sint-Petersburg, waar in 1877 zijn zoon Joeri wordt geboren. Kort daarop verhuist hij naar Moskou. In 1878 wordt hij lid van de Peredvizjniki (De Trekkers). Repin raakt, met andere schilders, onder de indruk van kunsthistorische schatten in kloosters rondom Moskou. Tijdens zijn verblijf op het landgoed Abramtsevo maakt mecenas Mamontov Repin enthousiast voor Oud-Russische kunst.

Rustpauze; portret van de vrouw van de kunstenaar, zijn eerste vrouw Vera, 1882

In 1882 organiseert Repin tekenavonden in zijn atelier in Moskou. Hij heeft veel contact met schrijver Lev Tolstoj. Datzelfde jaar verhuist hij naar hoofdstad Sint-Petersburg. Door zijn schilderssessies is hij de leermeester van Valentin Serov en Michail Vroebel. In 1883 bezoekt Repin met Stasov Duitsland, Nederland, Frankrijk, Spanje en Italië. Over de schilderijen van Rembrandt, in het in aanbouw zijnde Rijksmuseum, in Amsterdam krijgen zij ruzie: Stasov vindt het meesterwerken, terwijl Repin de werken in de Hermitage veel mooier vindt. Wel bewondert Repin de werken van Frans Hals in Haarlem. In Spanje kopieert Repin werken van Velazquez en Titiaan. Rond deze tijd leefde hij gescheiden van Vera, maar hij zag de kinderen vaak en hij bemoeide zich actief met hun opvoeding.

In 1887 bezoekt Repin Rome, Venetië en Florence en verblijft hij op het landgoed van Tolstoj. In 1889 bezoekt hij de wereldtentoonstelling in Parijs en gaat hij naar Londen, Zurich en München. In 1891 zegt hij het lidmaatschap van de Peredvizjniki op, omdat hij het niet eens is met de nieuwe regels. Hij gaat naar Moskou en Abramtsevo en heeft, samen met landschapsschilder Ivan Sjisjkin, een grote tentoonstelling in de Keizerlijke Kunstacademie.

Van 1893 tot 1907 is Repin hoogleraar in de historieschilderkunst aan de Academie te Sint-Petersburg. In de memoires van zijn leerling Dmitri Kardovski staat daaroverː

De invloed van Repin op de leerlingen van de Kunstacademe was enorm. Allen streefden ernaar in zijn klas te komen maar weinigen was dit gegund. Wie aangenomen werd ging meteen door voor een groot talent.[3]

In 1894 reist Ilja met zijn zoon Joeri door Europa. Hij bezoekt o.a. Parijs en Napels. In Napels schildert hij een portret van Joeri. Waar dit schilderij is gebleven is niet bekend. Joeri wilde ook kunstenaar worden, maar dit is hem niet gelukt. Hij stierf in 1945, zeer verarmd, in Helsinki.

Tussen 1894 en 1900 konden Repin en zijn mecenas Stasov niet door één deur omdat Repin zich bezig hield met impressionisme en symbolisme, dat hij in Parijs en omstreken had gezien.

In 1898 leert Ilja zijn nieuwe levenspartner kennen: Natalia Borísovna Nordman-Severova. Natalja was in het bezit van een van de nieuwste technische snufjes: een draagbare Kodakcamera. Dit heeft een duidelijke weerslag op de werkwijze van Repin.

Penati - het door Repin zelf ontworpen en gebouwde huis

Ilja Repin (1909)

Rond 1900 koopt Repin in het Finse dorp Kuokkala, 30 km. buiten Sint-Petersburg, een landgoed. Op dit landgoed ontwierp en bouwde hij zelf zijn eigen huis en atelier, dat Penati wordt genoemd (naar het Latijnse woord penates dat beschermgoden betekent). Het huis is speciaal ingericht met veel glazen daken, zodat hij op alle momenten van de dag over een goede lichtinval kon beschikken.

Penati lag in Finland, dat tot het keizerrijk Rusland behoorde maar een 'status aparte' genoot en waar dus veel liberalere wetten golden. Het was dan ook een toevluchtsoord voor critici van het tsaristisch bewind. Maxim Gorki was in die tijd de meest populaire schrijver van Rusland; geliefder dan Anton Tsjechov en Lev Tolstoj. Gorki, die regelmatig in Rusland problemen had het bewind en met het publiceren van zijn geschriften, kwam vaak op Penati om zijn 'verboden' werk voor te dragen. Zo ook werden er op Penati, dat een toevluchtsoord was voor critici van het tsaristische regime, voor Rusland controversiële, toneelstukken en gedichten voorgedragen en romans uitgebracht.

In 1903 krijgt Repin last van artrose in zijn rechterhand. Vanaf 1907 gaat hij met zijn linkerhand schilderen, wel ten koste van de kwaliteit. Later ontwerpt hij een palet dat hij om zijn middel kan dragen.

Vanaf 1918 is hij Fins staatsburger, omdat het plaatsje aan de Finse Golf waar hij een landgoed had gekocht tot Finland ging behoren. Hij overlijdt er op 29 september 1930; de stoffelijke resten zijn op het landgoed begraven.

In de oorlog is het huis tot de grond toe afgebrand, maar men heeft het huis gereconstrueerd en herbouwd. Nu doet het dienst als museum.

Het plaatsje is onder Sovjetbewind naar hem genoemd: Repino.

Zijn schilderij De Wolgaslepers (1873) geeft de beste uitbeelding van de schrijnende werkelijkheid in die tijd; Stasov beschrijft dit schilderij uitvoerig en enthousiast in een artikel aan de redactie van St Pertersburg News.[4] Kenmerkend in dit schilderij is dat elk gezicht zijn eigen karakter heeft.

Repin verwoordt met dit schilderij zijn eigen overtuigingen:[5]

• een krachtig geloof in de waardigheid van ieder menselijk individu; elk van de slepers heeft dan ook zijn eigen karakter
• een verachting van elke vorm van onderdrukking
• een overgave aan de kunst
• kunst moet voor een breed publiek toegankelijk en begrijpelijk zijn

Processie in het Gouvernement Koersk, 1881-1883

Het gevolg van de hervormingen, o.a. afschaffing van het lijfeigenschap, en de modernisering van de Russische maatschappij in de jaren 70 van de 19e eeuw, was dat steeds meer talentvolle jonge mensen in staat waren zich te ontwikkelen en zich in de grote steden vestigden. Zij kregen echter, vanwege hun achtergrond, weinig of geen aansluiting bij de stedelijke elite. Een deel van deze nieuwe Russische intelligentia radicaliseerde en was van mening dat de toekomst van Rusland beter in handen was van het volk (наро́д)[6] dan van de heersende aristocratische cultuur. Het gewone volk zou, als zij zich bewust werd van hun mogelijkheden, een niet te stuiten kracht zijn, die eerst Rusland, en daarna de hele wereld, zou gaan leiden.[5] Teneinde deze naród weer te geven besloot Repin een typisch Russische processie te schilderen. In 1879 doet hij dit in Processie in het eikenbos en in 1881-1883 in Processie in het Gouvernement Koersk. Op beide schilderijen is een oprukkende volksmassa uitgebeeld, die niet is te stuiten en op beide schilderijen eist het volk de afschaffing van de lijfeigenschap en emancipatie van de massa.

Onverwacht

Na zijn terugkeer uit Parijs in 1876 werd Repin getrokken door revolutionairen, die door hun propagandistische activiteiten meer en meer het intellectuele debat gingen beheersen. Er kwamen steeds meer aanslagen op hoogwaardigheidsbekleders. In 1881 resulteerde dit in een moordaanslag van de militante organisatie Narodnaja Volja op tsaar Alexander II, die op 13 maart door een bom onder zijn koets gedood werd. Repin was zelf geen revolutionair, maar maakte wel een aantal schilderijen rond het thema revolutie, o.a.:

• Arrestatie van een propagandist (1878); de arrestatie van een jonge man, die naar een dorp is gekomen om revolutionaire literatuur te verspreiden. Democratisch gezinde intellectuelen trokken van de stad naar het platteland en wilden de bevolking overhalen de tsaristische regering te bestrijden.
• De weigering van de biecht (1789-1885); een ter dood veroordeelde revolutionair weigert de biecht en de bijbehorende zegen en blijft daardoor trouw aan zijn principes.
• De samenkomst (1883); jonge mensen discussiëren over het voeren van revolutionaire strijd in een gespannen sfeer, waarbij iemand een hartstochtelijk betoog houdt
• Onverwacht (1888); een revolutionair keert terug uit ballingschap, stapt onverwacht het huis van zijn gezin binnen en vraagt zich af of hij door zijn gezin geaccepteerd zal worden. Repin is hier een meester in het oproepen van sfeer, bijvoorbeeld lezen we de vermoeidheid van de man, zien we het ongeloof van zijn moeder, de aarzeling van de dienstbode, de blijde herkenning door de zoon, het dochtertje dat zich afvraagt wie dit is en de vrouw, die hem niet herkent als haar echtgenoot.

Ook het schilderij Jaarlijkse herdenkingsbijeenkomst bij de muur van de Communards op Père-Lachaise in Parijs (1883), die Repin schilderde tijdens een grote reis met Stasov door Europa, kan tot dit thema worden gerekend. Hierop staat een enorme mensenmassa, die vele sprekers uit het volk aanhoorden en de redevoeringen onderstreepten met het luidkeels uitgeroepen: Vive la révolution sociale !.[7]

Ivan de Verschrikkelijke bij het lijk van zijn zoon

Naast commentaren op sociale gebeurtenissen schildert hij ook:

• gebeurtenissen van historische betekenis, o.a.:
  • De kroning van Nicolaas II en grootvorstin Alexandra Fedorovna (1894)
• historiestukken, o.a.:
  • Prinses Sofia Aleksejevna op de dag van de voltrekking van de doodstraf van de Streltsy en de marteling van al haar bedienden in 1698, een jaar na haar opsluiting in het Novodevitsjiklooster (1879)
  • De Zaporozje-Kozakken schrijven de Turkse sultan een brief (1880-1891)
  • Ivan de Verschrikkelijke bij het lijk van zijn zoon (1885) werd voor het eerst tentoongesteld in de Salon in Parijs. Verschillende vrouwen vielen daarbij flauw[8][9]; niet zozeer door de intensiteit van het werk, maar vooral door hun extreem ingesnoerde taille, die mode was in die tijd.

Repins werk werd, juist door zijn sociaal-kritische werk, door de Sovjetautoriteiten, na 1928, bestempeld tot voorbeeld van de Sovjet-schilderkunst, het socialistisch realisme. Andersoortig werk was niet toegestaan. Daarom werd zijn werk in de Sovjet-Unie enigszins controversieel; enerzijds werd hij als groot (zo niet de grootste) kunstschilder vereerd, anderzijds werd hij, vanwege de door de Communistische Partij opgelegde plicht om in de trant van Repin te schilderen, ook verfoeid.