De Zaporozje-Kozakken schrijven de Turkse sultan een brief

De Zaporozje-Kozakken schrijven de Turkse sultan een brief verbeeldt een historisch tafereel uit 1676. Op het betreffende moment hebben de Zaporozje-Kozakken net een overwinning behaald tijdens de Russisch-Turkse Oorlog. De Osmaanse sultan Mehmet IV sommeert hen desalniettemin bij brief zich per direct aan hem te onderwerpen. De Kozakken reageren op dit ultimatum met een ironische en beledigende brief waarin ze het ultimatum uiteraard resoluut afwezen.

De originele briefwisseling is niet bewaard gebleven, maar in de jaren 1870 werd een kopie ervan teruggevonden, welke uiteindelijk werd overgedragen aan de historicus Dmitro Javornitski (1855-1940), een vriend van Repin.

De brief van Mehmet IV luidde:

Ik de sultan, heer van de hoge poort, zoon van Mohammed, broer van de zon en de maan, kleinzoon van de stadhouder van God, heerser van de koninkrijken van Macedonië, Babylon, Jeruzalem, Groot- en Klein-Egypte, keizer der keizers, koning der koningen, buitengewoon ridder, nooit verslagen, standvastige bewaker van het graf van Jezus Christus, vertrouweling van God zelve, hoop en troost der Moslims, de schrik en grote beschermheer der Christenen - ik beveel u, Zaporozje-Kozakken, u vrijwillig en zonder tegenstand aan mij te onderwerpen, en op te houden met mij lastig te vallen met uw aanvallen.

Het antwoord van de Kozakken was:

Jij Turkse duivel, broer, kameraad van de vervloekte duivel en compagnon van Lucifer zelf. Wat voor een ridder ben jij, voor de duivel, als je met je blote kont niet eens een egel kunt doden. Wat de duivel schijt eet je leger op. Jij klootzak, jij zult geen Christenzonen aan je onderwerpen. Wij zijn niet bang van je leger, we zullen je bevechten te land en ter zee, jij hoerenjong. Jij Babylonische keukenjongen, raddraaier van Macedonië, varkenshoeder van Groot- en Klein-Egypte, bierbrouwer van Jeruzalem, zwijn van Armenië, Tartaarse bok, dief van Podolië, beul van Kamjanets, nar van de hele wereld en de onderwereld en daarbij de domkop van God, neef van de vleesgeworden satan en angel in onze penis. Varkenskop, paardenkont, slagershond, ongedoopte wenkbrauw, neuk je moeder. Aldus verklaren wij, Zaporozje-Kozakken, jij gladjanus. Je bent niet eens in staat de varkens van de Christenen te hoeden. Nu gaan we ophouden. De datum kennen we niet want we hebben geen kalender. De maan staat aan de hemel, het jaar is des heren en we leven op dezelfde dag als jij. Kus onze reet.

Repin kiest voor de weergave van het moment waarop de brief door de Zaporozje-Kozakken wordt geschreven. Zijn weergave sluit aan bij de grote bewondering en populariteit die de Kozakken in zijn tijd genoten, waarbij ze gezien werden als een toonbeeld van dapperheid, authenticiteit en onderlinge verbondenheid. Zelf zei hij daar eens over: "Alles wat Gogol over ze schreef is waar! Een heilig volk! Bij niemand in de wereld is gelijkheid, vrijheid en broederschap zo voelbaar".

Repin geeft het tafereel weer in de hem kenmerkende realistische stijl, in krachtige kleuren met opvallende roodaccenten. De hem karakteriserende snel en pasteus-vettig aangebrachte verfstreken verlenen het werk een bijzondere levendigheid. Repin beeldt de meeste figuren af in volle verrukking van het plezier dat ze hebben in de vulgariteiten die aan het papier worden toevertrouwd, alsof ze er niet genoeg van kunnen krijgen. Anderen, zoals de schrijver, tonen een ironisch lachje. Hun vrolijkheid werkt bijna aanstekelijk. De overvloed aan details en de talloze karakteristieke figuren nodigen uit tot langdurige bestudering.

• 
  Briesende Kozak
• 
  De schrijver, met een ironisch lachje
• 
  Ivan Sirko, hoofdman van de Kozakken en ondertekenaar van de brief, rokend bij de schrijftafel
• 
  Lachende Kozak met witte schapenmuts, voor wie schrijver-journalist Vladimir Giljarovski model stond

Via Javornitski hoorde Repin in eerst 1878 over de anekdotische briefwisseling tussen de Zaporozje-Kozakken en de Turkse sultan. Datzelfde jaar nog maakte hij met potlood een compositorische schets voor een schilderij. Vervolgens deed hij uitgebreid onderzoek naar de gebeurtenis en ondernam daartoe in 1880 zelfs een reis naar de Dnjepr, waar hij de lokale klederdracht en wapens bestudeerde en daarvan diverse schetsen maakte. Na terugkomst van deze reis maakte hij eerst een klein-formaat schilderij (67 x 87 centimeter), bij wijze van vingeroefening, en begon vervolgens direct aan zijn definitieve versie, welke hij uiteindelijk pas in 1891 definitief zou voltooien. In 1889 begon hij nog een tweede versie op groot formaat, welke nooit werd voltooid en waaraan hij het werken in 1893 staakte.

• 
  Schets uit 1878, thans in de collectie van de Tretjakovgalerij.
• 
  Klein-formaat versie uit 1880, thans in de collectie van de Tretjakovgalerij.
• 
  De onvoltooide versie, thans in het kunstmuseum te Charkov.

• Ingo F. Walther (redactie): Masterpieces of Western Art II. Taschen, Keulen 2005, blz. 542. ISBN 3-8228-4746-1

• (en) Artikel: The Legendary Cossacks: Anarchy and Nationalism in the Conceptions of Ilya Repin and Nikolai Gogol
• (en) Informatie over het schilderij en schetsen uit 1880

Zie de categorie Reply of the Zaporozhian Cossacks (Russian museum) van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.