Hilversum 3

Hilversum 3 was een Nederlandse publieke radiozender tussen 11 oktober 1965 en 30 november 1985. Na de zenderkleuring op 1 april 1979 werd het station uiteindelijk per zondag 1 december 1985 omgedoopt in Radio 3, dat in 1994 verder is gegaan onder Radio 3FM en vanaf 2003 als 3FM. Sinds 2014 heet het station NPO 3FM.

Hilversum 3
Lancering11 oktober 1965
Uitzendgebied
LandNederland
UitzendgebiedLandelijk
Frequenties (FM)Ultra kortegolf (FM)
Middengolf (AM) 240 m, 1250 kHz (1965-1975)
445 m, 674 kHz (1975-1978)
444 m, 675 kHz (vanaf 1978)
Portaal    Media

Zenders
De hoofdingang van het NOS Audiocentrum (voorheen Muziekpaviljoen), waar de studio's van Hilversum 3 waren gehuisvest

De officiële opening van de zender vond plaats op maandag 11 oktober 1965 omstreeks negen uur 's ochtends door minister Vrolijk van Cultuur onder het motto "Lichte muziek ter begeleiding van uw dagelijkse bezigheden uitgezonden tijdens de werkuren". Hilversum 3 was de eerste zender met een specifiek doel, populaire muziek. De zender werd opgericht als antwoord op de populaire zeezender Radio Veronica.[1] De uitzendingen van Hilversum 3 waren in eerste instantie alle dagen van de week te horen van 9.00 tot 18.00 uur. De 63 uren zendtijd werden verdeeld onder de omroepverenigingen AVRO, KRO, NCRV en VARA.

In Noord-, Oost- en Zuid-Nederland zond de zender uit via de FM-kanalen van de regionale omroepen, in West-Nederland via nieuwe FM-kanalen (o.a. zender Lopik 98,9 MHz).

In de wintermaanden zond men vanaf 28 december 1965 ook uit via de middengolfzender Jaarsveld op 240 meter (1250 kHz, 10 kilowatt) tot 15.30 uur, in het voor- en najaar tot 17.00 uur, en in de zomermaanden tot 18.00 uur. Dit was om storing aan zenders in Ierland en Hongarije, die deze frequentie ook gebruikten, te voorkomen. Hilversum 3 was op de middengolf niet in het gehele land te ontvangen. Vanaf 1975 kreeg Hilversum 2 een beter FM-net, waardoor de regionale AM-steunzenders werden ingezet voor Hilversum 3.

Later werd de middengolfzender Lopik op 674 kHz, 445 m, 20 kilowatt ingezet voor Hilversum 3. Deze sterke frequentie is ook vaak in een TROS jingle op de donderdag te horen geweest: "...and now, more music on The Big Four-Four-Five", wat sloeg op de golflengte 445 m. Deze golflengte kwam overeen met de frequentie 674 kHz. In 1978 werd de frequentie gewijzigd naar 675 kHz, waardoor de golflengte veranderde naar 444 m.[2] Door een herindeling van het zenderpark in 1980 kon het vermogen van de middengolfzender omhoog naar 120 kW.

Om via de FM-uitzending in stereo te kunnen uitzenden, was een nieuwe dj-tafel nodig, omdat de oude tafel nog mono was. Deze stereo NOS dj-tafel werd op woensdag 3 september 1975 tussen 18 en 19 uur tijdens het NOS programma Joost mag niet eten door DJ Joost den Draaijer in gebruik genomen.

Uitzending

Fanfare Rock van Horst Fischer was de eerste plaat die op Hilversum 3 werd gedraaid.

De KRO was de eerste omroep die op Hilversum 3 uitzond. Onder meer Henk Terlingen, Henk Bongaarts (thans bekend onder zijn alias Henk van Dorp), Ted de Braak, Bob Bouber, Johnny Hoes, Donald de Marcas en Henk Bouwman maakten programma's voor de KRO op Hilversum 3. Terlingen had onder meer het typetje Hullekie Dullekie dat verzoekplaten draaide. Meta de Vries, Cees van Zijtveld, Theo Stokkink, Krijn Torringa en vanaf medio 1976 Hans van der Togt presenteerden voor de AVRO op Hilversum 3. Muziek Mozaïek van Willem Duys verhuisde van Hilversum 2 naar Hilversum 3. Namens de VARA presenteerden Herman Stok en Felix Meurders.

In het begin werd er alleen overdag uitgezonden. Later zond men ook in de avonduren uit. Vanaf 1972 werd er tot 1 uur in de nacht uitgezonden en vanaf 1973 24 uur per dag.

Toen op zondag 1 april 1979 de zenderkleuring werd ingevoerd gingen de nachtuitzendingen naar Hilversum 1 en werd er uitgezonden van 7.00 uur (zondag 8.00 uur) tot 0.00 uur.

Tot 6.55 uur was de zender uit de lucht behalve om 6.30 uur wanneer de waterstanden werden voorgelezen[3] en vanaf 6.55 uur (zondag 7.55 uur) klonk, zoals op veel zenders gebruikelijk in die tijd, het pauzeteken; voor Hilversum 3 was dat een synthesizer die de eerste tonen van het Wilhelmus speelde, met daarna de woorden "Hilversum 3", ingesproken door Henk Mouwe.

Over de vraag in hoeverre Hilversum 3 een echt alternatief was liepen de meningen uiteen, omdat de zender gevuld werd door de bestaande omroepverenigingen die om toerbeurt een dag met een eigen muzikale inhoud mochten verzorgen. Daarmee ontstond het beeld dat de zender geen eigen gezicht had. De TROS kreeg vanaf donderdag 23 augustus 1973 zendtijd uitbreiding op Hilversum 3 en werd met DJ's als Tom Mulder, Hugo van Gelderen, Ad Roland, Gerard de Vries en Ron Brandsteder snel enorm populair.

Nadat de zeezender Radio Veronica per 31 augustus 1974 noodgedwongen moest stoppen, ging het marktaandeel van Hilversum 3 steeds meer omhoog. Al snel werd het de best beluisterde zender van Nederland, met vanaf 3 oktober 1974 mega luister cijfers met "de beste dag op 3": de TROS donderdag, dat vanaf die dag de Nederlandse Top 40 en de Soulshow ging uitzenden en vanaf Hemelvaartsdag 1976 de Europarade en de Polderpopparade.

Verticale programmering

Hilversum 3 maakte veelal gebruik van een zogenaamde verticale programmering. Iedere dag zond een andere omroep uit, waardoor iedere dag anders klonk. Zo was er sinds maandag 30 september 1974 de AVRO-maandag, VARA-dinsdag, KRO-woensdag, TROS-donderdag en NCRV-zaterdag. Op vrijdag zond de EO in de ochtend uit terwijl de NCRV in de late ochtend en begin van de middag uitzond en de NOS in de latere middag. Veronica had vanaf 28 mei 1976 tot en met maart 1979 1 uur zendtijd op de vrijdagavond tussen 19:00 en 20:00 uur, wat bij het bereiken van de C status vanaf 6 april 1979 naar de middag werd uitgebreid, terwijl de VPRO de rest van de avond uitzond. Op zondag zond de AVRO in de ochtend uit, de NOS in de middag en de KRO in de avond. In tegenstelling tot de vaste tv-avonden die jaarlijks wisselden op 1 oktober bleven de vaste radiodagen ongewijzigd.

Enkele radioprogramma's van de NOS werden wel al jarenlang horizontaal geprogrammeerd uitgezonden, onder meer Joost mag niet eten met Joost den Draaijer, NOS Maal met Joost den Draaijer, Felix Meurders en Frits Spits en De Avondspits van Frits Spits. (Echter niet op zondag omdat er dan pas om 8 uur werd begonnen in plaats van 7 uur).

Zeer populaire dagen waren vanaf 3 oktober 1974 de TROS-donderdag, De beste dag op 3, met diskjockeys zoals Ad Roland, Tom Mulder, Ferry Maat, Hugo van Gelderen en Gerard de Vries en vanaf mei 1982 de vrijdag uitzendingen van Veronica, vooral sinds het de hele dag lang op de volle vrijdag uitzond sinds 1 december 1985 (invoering zender profilering en hernoeming stationsnaam naar Radio 3), met diskjockeys als Lex Harding, Erik de Zwart, Bart van Leeuwen, Peter Teekamp, Adam Curry en Jeroen van Inkel.

De omroepen hadden ook vaste slogans. Zo was er bijvoorbeeld AVRO's maandag muziekdag, de opwindende VARA dinsdag, de TROS donderdag: de beste dag op 3, de volle Veronica vrijdag enzovoort.

De KRO ondervond vanaf mei 1982 op woensdag veel concurrentie van Veronica op Hilversum 1. Veronica bood op die dag een alternatief aan met programma's met populaire muziek zoals Muziek terwijl u werkt en Nederland Muziekland. In oktober 1983 haalde die omroep dan ook Peter Koelewijn als Hilversum 3 dj binnen in de hoop luisteraars van Veronica terug te winnen wat maar gedeeltelijk lukte. Daarom verplaatste de KRO vanaf oktober 1984 zijn vaste uitzenddag woensdag naar de zondag.

De EO die al op vrijdagochtend uitzending had kreeg nu ook op woensdagochtend uitzending zodat er op 2 ochtenden in de week geen popmuziek werd uitgezonden maar country, gospel en op vrijdagmorgen zelfs geestelijke liederen en psalmen. De VPRO kreeg op de woensdagmiddag en avond zendtijd en zond alternatieve popmuziek uit. Alleen van 16.00-19.00 uur was er toen echte popmuziek te beluisteren op Hilversum 3 met de NOS met de Nationale Hitparade en de Avondspits. De woensdag en de vrijdagochtend waren zodoende de minder goed beluisterde uren, omdat de omroepen van die dag een programmering voorschotelde die minder aansprak en men op woensdag met Veronica op Hilversum 1 een alternatief had.

Per zondag 1 december 1985 kreeg Veronica wegens het behalen van de A-status en de herprofilering van alle publieke zenders en de naamswijziging naar Radio 3, de volle vrijdag toebedeeld en verdween de EO op die ochtend maar bleef op de woensdagochtend.

Programma's

Op Hilversum 3 (en vanaf 1 december 1985 Radio 3) werden programma's uitgezonden die naam maakten in het Nederlandse radiolandschap. Enkele voorbeelden:

Hit Schijven

In de jaren zeventig hadden de omroepen de koppen bij elkaar gestoken en gezamenlijk de Troetelschijf omarmd, in antwoord op de Alarmschijf van zeezender Radio Veronica. Maar toen Veronica als Aspirant omroep vanaf 28 mei 1976 de Alarmschijf weer neer ging zetten in haar zendtijd op Hilversum 3, wilde elke omroep een eigen hittip hebben, waarbij doublures zeker niet waren uitgesloten.

De schijven:

Vervolgens verkoos Frits Spits van de NOS in De Avondspits een Steunplaat te hebben en tijdens de Nationale Hitparade een Nationale Toekomst (1982-1983).

Hitparades

Al snel werden er pogingen ondernomen om een zekere harmonie in de zender aan te brengen. Zo adopteerde men in mei 1969 een eigen hitparade: de Hilversum 3 Top 30 die vanaf 1971 de Daverende Dertig werd en vanaf eind juni 1974 verderging als de Nationale Hitparade (nog steeds een top 30) met gezamenlijk verkozen Tip 30 en Troetelschijf. Per 1 juni 1978 kwam de TROS met haar eigen TROS Top 50; dit duurde voort tot en met donderdag 28 november 1985.

Tegelijkertijd met de Nationale Hitparade begon de TROS vanaf 3 oktober 1974 onverwacht met het uitzenden van de Nederlandse Top 40 (de opvolger van de Radio Veronica Top 40) , de hitlijst die de TROS ala A-omroep naar Hilversum 3 haalde, totdat Veronica als aspirant-omroep per Hemelvaartsdag 1976 dat zelf op zich wilde nemen en de hitlijst terug kreeg. Daarop startte de TROS met de Europarade en de Polderpopparade. Op 1 juni 1978 werd de TROS Top 50 gestart, die echter op 28 november 1985 weer opzijgeschoven werd door de invoering van de zenderprofilering en naamswijziging naar Radio 3 per 1 december 1985.

De AVRO zat ook niet stil en in 1978 dook de Toppop 30 op, een opinie-hitlijst waar fanclubs grote invloed op konden uitoefenen. In 1982 stopte de lijst omdat die invloed te groot werd geacht.

Om het aantal hitlijstjes nog verder op te voeren, hanteerden de VARA en de VPRO respectievelijk ook nog de Verrukkelijke 15 en De Moordlijst.

Veranderingen

Op zondag 1 april 1979 werd de zenderkleuring ingevoerd, zodat elke publieke zender een eigen profiel kreeg. Hilversum 3 werd het station met voornamelijk popmuziek, waardoor praat- en sportprogramma's moesten verdwijnen. NCRV zaterdagsport bleef wel, omdat hierin ook popmuziek werd gedraaid. Een afwijkend programma dat wel mocht blijven was De Muzikale Fruitmand met geestelijke liederen en psalmen van de EO. Door de lezers van de Hitkrant werd nog een actie gevoerd om het programma van Hilversum 3 te weren, omdat deze muziek niet erg door de lezers van de Hitkrant werd gewaardeerd en men popmuziek wenste te horen. Een alternatieve zender was er toen nog niet. Ook Ronflonflon met Jacques Plafond was afwijkend en was meer een hoorspel, maar tussendoor werd wel muziek gedraaid. Ronflonflon was echter wel het best beluisterde VPRO-programma. Ook Ko de Boswachtershow van de AVRO op zondagmorgen was geen popprogramma maar een kinderprogramma. Voorts zond de EO gospel en countrymuziek uit terwijl de VPRO veelal (onbekende) alternatieve popmuziek uitzond. Daarom hadden deze programma's een relatieve lage luisterdichtheid mede omdat op woensdag het publieke Veronica op Hilversum 1 populaire programma's uitzond.

Bij het bereiken van de C-status van Veronica in 1979 kreeg deze omroep meer zendtijd op de vrijdagmiddag waarbij de NOS moest inleveren en de NOS met de Nationale Hitparade naar de zondagmiddag verhuisde. Op zondag verdween de NOS met Langs de Lijn per 1 april 1979 naar Hilversum 2 welk programma in het kader van de zenderkleuring niet op Hilversum 3 zou thuis horen en kregen VARA en TROS zendtijd op de late zondagochtend en de middag.

Op 24 maart 1982 bereikte Veronica de zogenaamde B-status (na eerder de TROS), waardoor de omroep vanaf 8 oktober 1982 op vrijdag nog meer zendtijd kreeg op Hilversum 3 ten koste van de EO, NCRV en VPRO terwijl de AVRO, VARA, TROS en KRO op zondag zendtijd moesten af staan aan de NOS.

Per oktober 1984 verhuisde de KRO van de woensdag naar de zondag omdat het op woensdag veel concurrentie ondervond van Veronica op Hilversum 1. Op de woensdag kwamen toen EO (ochtend), VPRO (vroege middag en avond) en de NOS (met de Nationale Hitparade) in de late middag. Uiteindelijk kreeg Veronica vanaf 6 december 1985 de gehele vrijdag ter beschikking na het behalen van de A-status.

Af en toe werd er nog weleens een wijziging in de dagen doorgevoerd, maar Hilversum 3 heeft jarenlang deze verticale programmering weten te handhaven.

Op zondag 1 december 1985 wordt een nieuw schema en de zender profilering voor de Nederlandse radio ingevoerd. Tevens doen de zenders afstand van de historische naam 'Hilversum' en worden ze omgedoopt in 'Radio'. Radio 1 wordt de nieuws- en actualiteitenzender, Radio 2 de lichte muziekzender, Radio 3 de nationale popzender, Radio 4 de klassieke muziekzender en Radio 5 de zender voor o.a. minderheden en gesproken woord. De NOS verloor veel zendtijd op Radio 3, de Nationale Hitparade werd vanaf dat moment uitgezonden door de TROS, die met de TROS Top 50 was gestopt. De NOS behield alleen nog de horizontale uren (De Avondspits) van maandag t/m zaterdag tussen 18.00 en 19.00. Ook werden diverse FM-frequenties van de zenders aangepast.

Per maandag 5 oktober 1992, toen de nationale popzender de hete adem van de commerciëlen in zijn nek voelde, begon men een horizontale programmering in te voeren onder een zogenaamde sandwichformule, waarbij onbekende nummers tussen nieuwe hits en gouwe ouwe waren te horen. Zie voor het verdere verloop en uitleg over deze nieuwe manier van uitzenden in het artikel NPO 3FM.

Trivia
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.