Fokker D.XXI

Bij het begin van de Winteroorlog had Finland 36 toestellen gebouwd en in dienst, alle met Mercury VIII motor.[3] Naast de verouderde Bristol Bulldog tweedekkers, waren dit op dat moment de enige Finse jachtvliegtuigen. De D.XXI voldeed uitstekend bij de inzet tegen bommenwerpers maar had moeite met de wendbare I-15, I-153 en I-16 jagers. De Finse luchtmacht legde zich daarom toe op het bestrijden van bommenwerpers. En met succes, want de D.XXI haalde 119 overwinningen tegen slechts enkele verliezen. Vanaf februari 1940, vlak voor het einde van de Winteroorlog, begonnen andere jachtvliegtuigen te arriveren en werd de Fokker als belangrijkste jachtvliegtuig afgelost. Wel was inmiddels begonnen met de bouw van een nieuwe serie van 50 toestellen met een Twin Wasp Junior motor. Deze was in principe even krachtig als de Mercury, maar had een hoger gewicht en voldeed mede daardoor minder goed. Bij de hervatting van de oorlog in 1941 werd de Fokker voornamelijk nog ingezet bij grondaanvallen. Exemplaren die de oorlog overleefden vlogen nog tot 1948. De D.XXI vormt nadien in Finland een icoon voor de ongelijke overlevingsstrijd van 1939-1940.

Op 9 april 1940 werd Denemarken in één dag bezet door nazi Duitsland. De Deense luchtmacht werd op de luchtmachtbasis van Værløse goeddeels op de grond vernield door Bf 110 jagers en bood verder geen weerstand meer.[4] De D.XXI werd dus niet ingezet. Bijna alle toestellen werden door de Deense luchtmacht hersteld. De Deense strijdkrachten bleven formeel bestaan alhoewel ze niet meer mochten opereren. In 1942 werden de uitrustingsstukken alsnog door Duitsland in beslag genomen en de toestellen die in Duitse handen vielen werden door de Luftwaffe ingezet als doelsleper.

Op 10 mei 1940 werd Nederland overvallen. Bij de LVA werden patrouilles vaak met drie toestellen gevlogen. Alleen de patrouilleleider had een radio aan boord, en wanneer hij orders van de grond ontving moest hij zijn vleugelmannen met handsignalen instrueren.
Door de geringe snelheid, in belangrijke mate door het vaste onderstel en het geringe motorvermogen veroorzaakt, was de D.XXI in het nadeel tegenover de Messerschmitt Bf 109. Het toestel had wel grotere wendbaarheid en een kleinere draaicirkel. Een boordkanon was een gemis in de bewapening.

In zijn boek Oorlogsvlieger van Oranje (1980) beschreef Bob van der Stok zijn ervaringen met de D.XXI gedurende 10 tot 14 mei 1940. Hoewel de Fokker D.XXI het samen met het andere operationele type, de Fokker G.I, redelijk deed tegenover de moderne jagers en bommenwerpers van de Duitse Luftwaffe, gaven het kwantitatieve en het kwalitatieve overwicht van de vijand uiteindelijk de doorslag.

Enkele exemplaren van de D.XXI werden door de Duitsers buitgemaakt. Eén ervan werd in het Beuteflugzeuge Museum in Berlijn tentoongesteld, tot dit museum in 1942 in een bombardement vernietigd werd.

Het prototype van de D.XXI, registratie FD-322, werd gebouwd voor de Militaire Luchtvaart van het Koninklijk Nederlandsch-Indisch Leger (ML-KNIL). Uiteindelijk is het prototype daar ook terechtgekomen, hoewel ML-KNIL geen bestelling voor de D.XXI plaatste.[5] Volgens ooggetuigen was het in juli 1940 een van de gevechtsvliegtuigen van de ML-KNIL die voorzien werden van het nieuwe camouflagepatroon. Het toestel zou tot maart 1942 geregistreerd zijn en is waarschijnlijk op de grond vernield op het vliegveld Andir. Gevechtsacties zijn niet bekend.[6]