Etta Palm

Etta Aelders was de dochter van de handelaar in behangselpapier Jacob Aelders van Nieuwenhuys en Agatha Petronella de Sitter. Haar vader overleed toen zij zes jaar oud was, waarop haar moeder de onderneming op zich nam. Onderwijl kreeg ze voor een meisje dat geen aristocratische achtergrond had een uitstekende opleiding; ze sprak al op jonge leeftijd vloeiend Frans, Engels en Duits.

Op 19-jarige leeftijd trouwde ze met Christiaan Ferdinand Lodewijk Palm, een procureurszoon uit Arnhem. Het huwelijk was buitengewoon ongelukkig; na het vroegtijdig overlijden van hun dochter vertrok haar echtgenoot naar Nederlands Oost-Indië.

Na het vertrek van haar echtgenoot werd Palm een courtisane. Zo woonde ze lange tijd met Jan Munniks, een Groningse advocaat, in Amsterdam. Ze vertrokken samen toen hij benoemd werd als consul voor de Republiek der Nederlanden in Messina. Palm ontmoette echter Jonkheer Douwe Sirtema van Grovestins, een Friese hoveling aan het Hof van stadhouder Willem IV. Samen met hem vestigde ze zich in Brussel en vermaakte zich met de haute bourgeoisie van deze stad. In 1773 verliet ze Sirtema van Grovestins en vertrok Palm naar Parijs. Ze vestigde zich in de Rue Villedo, een achterbuurt in het huidige eerste arrondissement van Parijs, niet ver van het Palais-Royal, waar ook veel politiek invloedrijke personen verkeerden. Ze bouwde daar een bestaan op als courtisane van welgestelde heren, die haar goed betaalden.

Door haar activiteiten met de vele diplomaten en politici wekte ze al snel de belangstelling op van de Franse geheime dienst. Naar verluidt was het Jean-Frédéric Phélypeaux, comte de Maurepas, een van de belangrijkste adviseurs van Lodewijk XVI, die haar rekruteerde om als spionne voor het royalistische Frankrijk te werken. Ze werd door hem in 1778 naar Den Haag gestuurd voor een korte missie, waar ze haar oude minnaar Jan Munniks weer tegenkwam, die in de tussentijd eenzelfde betrekking had gevonden: hij was een spion in Britse dienst geworden.

De verworven weelde maakte het haar mogelijk intrek te nemen in een groter huis in de chiquere Rue Favart, gelegen in wat nu het 2e Arrondissement is. Omstreeks die tijd hernoemde ze zichzelf en ging voortaan door het leven als de barones Palm d'Aelders. Ze zette hier een salon op die bezocht werd door vele politiek invloedrijke personen. Onder de bezoekers waren veel Nederlanders, onder wie Gerard Brantsen (die in Fontainebleau voor de Republiek een vredesverdrag met Oostenrijk had onderhandeld) en Apollonius Jan Cornelis Lampsins, een vooraanstaand Patriot die in 1787 de wijk naar Frankrijk had genomen. Palm begon te werken voor de raadpensionaris Laurens Pieter van de Spiegel. Palms salon werd na de gebeurtenissen van 14 juli 1789 intensief bezocht door vooraanstaande revolutionairen onder wie Jean-Paul Marat, François Chabot en Claude Basire.

Kasteel te Woerden

Palm raakte zelf ook betrokken bij de revolutie en was vooral actief in feministische kringen, waaronder de Société fraternelle de l'un et l'autre sexe , de Société Patriotique des Amis de la Vérité , en de Société Patriotique et de Bienfaisance des Amies de la Vérité. Haar prominentie strekte zich zover uit dat ze zelfs de kans kreeg de Assemblée Nationale toe te spreken. Helaas vielen haar revolutionaire activiteiten niet in goede aarde bij Van de Spiegel; hij keerde zich van haar af en dus verloor zij haar inkomsten. Ze was toen gedwongen haar spionagediensten aan te bieden bij de revolutionaire Franse regering en wendde ze zich tot de minister van Buitenlandse Zaken Lebrun-Tondu die haar in november 1792 naar Den Haag stuurde, onder andere om in haar eigen land Franse emigranten zoals Beaumarchais en Dumouriez te bespioneren. Met het voortschrijden van de revolutie was ook deze positie onhoudbaar.

Zij wendde zich weer tot de Nederlanders, in casu tot stadhouder Willem V zelf. Dit was tevergeefs; na de inval van de Franse revolutionaire troepen de in oktober 1794 werd op 19 januari 1795 de Bataafse republiek uitgeroepen, Na de sluiting op 16 mei 1795 van het Verdrag van Den Haag werd Palm gezien als een verdachte, onder andere omdat ze gepoogd zou hebben de Franse onderhandelaars over te halen het recht van verovering te gebruiken - in dit geval dus verovering van de nieuwe Bataafse Republiek. In ieder geval bleek uit haar in beslag genomen correspondentie dat zij - ondanks haar ontkenningen - een dubbelagente - was geweest. Deze manipulaties - die ze uitvoerde met haar Jan Munnik - brachten haar onder de aandacht van het Haagse Comité van Waakzaamheid. Munniks werd veroordeeld tot ballingschap en Palm werd gevangengezet in het Kasteel van Woerden, waar ook haar voormalige opdrachtgever Van de Spiegel was ondergebracht. Eind 1798 werd ze vrijgelaten, maar haar gezondheid was door haar gevangenschap zozeer verslechterd, dat ze in maart 1799 overleed.

• (en) Sur l´injustice des Loix en faveur des Hommes, au dépens de Femmes, Engelse bewerking in The French Revolution and Human Rights: A Brief Documentary History, (Bedford/St. Martin's: Boston/New York), 1996, 122–23.
• (fr) Appel aux Francoises sur la régénération des moeurs, et nécessité de l'influence des femmes dans un gouvernement libre, L'imprimerie du Cercle Social, (probably) July, 1791. Facsimile in: Les femmes dans la révolution Française, T. 2, Paris, Edhis, 1982 and on Gallica

• In Hoofddorp, Arnhem, Purmerend, Leiden en Velserbroek zijn straten naar Etta Palm vernoemd
• "Het Zesde Bedrijf" van de schrijver P.F. Thomése is een op Etta's leven geïnspireerde roman.

• Instituut voor Nederlandse Geschiedenis (1905), Rijks geschiedkundige publicatiën. v.1 1789-1795, pp. XLVII-LII (Bl. 148 noot)

• (fr) Blanc, O. (1997) "Etta-Lubina-Johana d'Aëlders, Mme Palm", in Les Libertines, Plaisir et Liberté au temps des Lumières, Paris, Perrin, pp. 213–234; 256-258.
• Hardenberg, H. (1962) Etta Palm. Een Hollandse Parisienne 1743-1799, Assen
• Koppius, W.J. (1929) Etta Palm. Nederlands' eerste feministe, Zeist
• (en) Vega, J.A. (1989a) "Feminist Republicanism. Etta Palm-Aelders on justice, virtue and men", in: History of European Ideas, special issue on Women and the French Revolution (eds. R.M. Dekker and J.A. Vega), 10, 3, pp. 333–351
• (en) Vega, J.A. (1989b) "Luxury, necessity, or the morality of men. The republican discourse of Etta Palm-Aelders", in: Les Femmes et la Révolution Française, Actes du Colloque, I, Toulouse, Presses Universitaires du Mirail, pp. 363–370
• Vega, J.A. (1998) Inventing enlightenment's gender, The representation of modernity in dispute. (doctoral thesis), University of Leiden, pp. 96–116
• (fr) Villiers, M. de (1910) Histoire des Club des Femmes et des Légions d´Amazones, Paris, pp. 14– 41

• (fr) Gérald Arboit, « SOUVENT FEMME VARIE » UNE ESPIONNE HOLLANDAISE À PARIS... Dit artikel is de voornaamste bron die in de Nederlandse versie van dit artikel geconsulteerd is
• (en) Etta Palm D’Aelders, "Discourse on the Injustice of the Laws in Favor of Men, at the Expense of Women" (30 December 1790)