Engelenburcht

De Engelenburcht ontleent zijn naam aan een legende. Op kerstdag 590 hield paus Gregorius I een grote plechtige kerkelijke optocht om God te smeken een einde te maken aan de pestepidemie. Boven op het mausoleum verscheen de aartsengel Michaël. De engel stak zijn zwaard in de schede, wat betekende dat Gregorius' bede was verhoord en de strijd tegen de pestepidemie voorbij was. Paus Pius II liet op de plaats waar de aartsengel zou zijn verschenen een kapel bouwen. Het beeld uit 1752 van de aartsengel Michaël dat boven op het gebouw staat is van de hand van Pieter Antoon Verschaffelt.

De burcht is het oorspronkelijke Moles Hadriani ("het gevaarte van Hadrianus"), het grote mausoleum van keizer Hadrianus, dat werd gebouwd tussen 123 en 139 n.Chr. onder leiding van de architect Decrianus.

Het mausoleum was in de late oudheid al getransformeerd in een burcht. Vanaf 280 omringde de Aureliaanse Muur het grootste deel van de oude stad, maar het Vaticaan viel daar buiten. Door de opkomst van het christendom trokken steeds meer pelgrims naar de oude Sint-Pietersbasiliek, die met zijn kunstschatten vrijwel onverdedigd buiten de stad lag. Het mausoleum lag op een zeer strategische positie tussen het Vaticaan en de brug over de Tiber en werd daarom in de verdedigingswerken van de stad opgenomen.

De beelden die op de rand van het mausoleum stonden, zijn eens gebruikt om de Goten te verjagen. Nadat de Goten weg waren streden de pausen en de adel om de burcht. Zij lieten de Engelenburcht verbouwen tot een sterke vesting die de Kerkelijke Staat moest beschermen tegen invallers, maar ook tegen de middeleeuwse Romeinse adel en burgerij.

Voor de veiligheid liet paus Nicolaas III in 1277 de Passetto (doorgang) bouwen, ook wel de Corridoio (corridor) genoemd. Dat was een muur tussen het Apostolisch paleis en de veilige burcht die uitkwam op de Aureliaanse Muur. Nu kon de paus, wanneer er gevaar dreigde, zich verschansen achter de dikke muren van de Engelenburcht.

Na de plundering van Rome door Spaanse en Duitse troepen in 1527 werd paus Clemens VII verplicht de burcht open te stellen voor de troepen van Karel V. Deze laatste legerde zijn troepen in de burcht en verwierf zo een grotere controle over Rome.

Later werd de burcht ook als pauselijke schatkamer gebruikt. Tot en met de 16e eeuw werden de verdedigingswerken verbeterd en de zalen steeds mooier versierd. Zo liet paus Paulus III de burcht comfortabeler inrichten voor het geval een van de pausen voor langere tijd in de burcht zou moeten verblijven.

Nog in 1814 werd de burcht belegerd. Het was op dat moment bezet door een garnizoen dat trouw was gebleven aan Napoleon, en werd omsingeld door een korps uit Napels, het koninkrijk van Napoleons zwager, de vorst Joachim Murat.

Pas na september 1870, toen het Vaticaan de Engelenburcht overdroeg aan het Italiaanse leger, kreeg het voormalig mausoleum een rustige functie. In de burcht werd een museum ingericht dat in 58 zalen de geschiedenis van de burcht laat zien. In de zaal van Perseo zijn een aantal Vlaamse wandtapijten uit de 17e eeuw te zien. Het schilderij De opvoeding van Bacchus van een leerling van Rubens, in de zaal van Hadrianus, wordt toegewezen aan Jacob Jordaens. De laatste jaren is er veel aan gedaan om de burcht een beter aanzien te geven. Een deel van het vestingwerk is nu hersteld en een park geworden.

De Engelenburcht wordt met de andere oever van de Tiber verbonden door de Ponte Sant' Angelo (de Engelenbrug), de oorspronkelijke Pons Aelius (vernoemd naar keizer Hadrianus, wiens volledige naam Publius Aelius Hadrianus was), die gelijktijdig met het mausoleum is gebouwd. Ook de brug kreeg zijn huidige naam in de 15e eeuw.

Wanneer men de Engelenbrug oversteekt ziet men aan weerskanten vijf engelen, die er in 1669 bij de restauratie van de brug op zijn gezet. De engelen, gemaakt door leerlingen van Gian Lorenzo Bernini, dragen elk een van de wapenen van Christus, voorwerpen die te maken hebben met de passie van Jezus.

• De laatste akte van de opera Tosca van Puccini speelt zich af op de Engelenburcht. Tosca, de heldin, pleegt hier zelfmoord.
• De Engelenburcht heeft een belangrijke rol in het boek en de film Het Bernini Mysterie van Dan Brown, als schuilplaats voor de Illuminati.
• De Engelenburcht figureert in vele schilderijen en prenten, waaronder:
  • Rome, de Tiber met Castel Sant'Angelo ofwel de Engelenburcht en de Sint Pieter te Rome, een tekening door Sebastiaen Vrancx, circa 1600
  • Gezicht op de Engelenburcht te Rome, een schilderij van Pierre Antoine Demachy, tweede helft 18e eeuw
  • De Engelenburcht te Rome, een schilderij van Isaac Israëls, omstreeks 1925
  • De Engelenburcht te Rome, een schilderij van J. Sluijters, tussen 1950 en 1955

• (nl) Engelenburcht op www.geschiedenisvoorkinderen.nl
• (en) Castel Sant'Angelo Virtual 360° panorama
• (en) Hadrians Tomb

Mediabestanden die bij dit onderwerp horen, zijn te vinden op de pagina Mausoleum of Hadrian op Wikimedia Commons.