Broederschap

Broederschappen zijn meestal lokaal actief en meestal verbonden aan een kerk of kapel. In de meeste (oudere) parochies zijn of waren broederschappen actief. Broederschappen onderscheiden zich door hun engagement nadrukkelijk van veel andere katholieke verenigingen, die minder nadruk leggen op katholieke doctrine en persoonlijk geloof en devotie.

Voor broederschappen in Spanje (hermandades) zijn in het verleden de volgende doelstellingen gedefinieerd:[2]

• De broederschap moet behoren tot de Rooms-Katholieke Kerk en zich onderwerpen aan de kerkelijke hiërarchie.
• Leden moeten het katholieke geloof belijden en ervan getuigen.
• De broederschap moet in eenheid zijn met de bisschoppen en de bisschop van Rome (de paus).
• De broederschap moet een meerwaarde creëren voor de plaatselijke parochie, op spiritueel en cultureel gebied.
• De broederschap moet deelnemen aan het apostolisch doel van de Kerk, delen in liefde en caritas.
• De broederschap is verantwoordelijk voor de vorming van haar leden, zowel op humaan en spiritueel gebied als in kerkelijke doctrine.

Leden van een broederschap hoeven geen geloften af te leggen en zijn niet onderworpen aan het kerkelijk recht. De facto is een broederschap een private vereniging, waarbinnen de confraters zelf kunnen bepalen hoe lang ze lid blijven. Leden van de broederschap hoeven niet altijd te zijn verbonden aan die parochie, maar moeten wel aan bepaalde voorwaarden voldoen. Vaak werken actieve broederschappen nauw samen met de plaatselijke parochiale overheid. Broederschappen kenmerken zich door hun traditie, devotie en zijn hiërarchisch van opbouw. Sommige broederschappen bestaan uit een tiental leden, maar andere hebben duizenden leden.

Niet iedereen kan zomaar lid worden van een broederschap, sommige broederschappen stellen bepaalde voorwaarden. Deze voorwaarden staan nauwkeurig beschreven in de statuten. Eens de statuten zijn erkend door de plaatselijke bisschop, moeten alle leden deze statuten respecteren. Bijna alle broederschappen vragen aan hun leden om jaarlijks lidgeld te betalen voor de interne werking. De controle wordt uitgeoefend door een bestuur, dat vaak democratisch is verkozen zonder tussenkomst van de kerkelijke overheid. De meeste broederschappeen hebben een nauwkeurige ledenlijst, die vaak honderden jaren teruggaat in de tijd. De leden van een broederschap hebben het recht hun naam te plaatsen in de cataloog (naamlijst) die in de kerk wordt gehangen. In de meeste kerken bevatten deze sierlijke meubels nog de namen van de laatste confraters. Het bestuur van een broederschap wordt waargenomen door een hoofdman, een griffier en een proost, vaak de plaatselijke pastoor. Andere broederschappen stelden soms bijzondere eisen aan hun medebroeders. Dit kon bijvoorbeeld inhouden dat men een bedevaart naar een ver oord had volbracht. Broeders van het Kostbaar Bloed moesten van adel zijn, iets wat anno 2015 geen voorwaarde meer is. Uit broederschappen die aan een bepaalde beroepsgroep gebonden waren zijn de gilden voortgekomen die weliswaar in eerste instantie een profaan doel dienden, namelijk de bescherming en instandhouding van hun beroep, maar tevens religieuze doelstellingen nastreefden.

Broederschappen worden ingedeeld in broederschappen van Boete (penetentie) en broederschappen van Devotie. Oorspronkelijk worden ook flagelanten beschouwd als een vorm van broederschapswezen. Deze middeleeuwse boetepraktijk bestaat nog steeds, alhoewel boetebroederschappen enkel in Spanje nog zeer verspreid zijn. In België bestaan hoofdzakelijk broederschappen van devotie en naastenliefde. Zij promoten een bepaalde cultus of devotie tot een heilige of bedevaart.

De eerste broederschappen zijn in de Middeleeuwen ontstaan in parochies en wijdverbreid verschijnsel, aanvankelijk in de Katholieke Kerk, waarbij leken zich aaneensloten om een godvruchtig doel te dienen. Ze hadden maatschappelijk aanzien en vormden een sterke gemeenschap van leken. Vele broederschappen hadden privileges die ze in hun titelkerk konden afdwingen. In de late middeleeuwen groeide de devotie tot het H. Sacrament, dankzij Juliana van Cornillon. In de 19de eeuw ontstonden veel Heilig Hartbroederschappen na de afkondiging van het H. Hart als kerkelijk hoogfeest.

De meeste broederschappen onder het ancien régime hadden een aantal bezittingen en rechten. Hierdoor waren bepaalde broederschappen soms zeer invloedrijk. In de 19de eeuw werden de oude broederschappen beschouwd als erfenis uit de barok. Desalniettemin groeide het ultramontanisme en de volksdevotie enorm in de 19de eeuw waardoor het broederschapswezen een nieuwe adem kreeg.[3] De oude reglementen met strenge voorschriften en boetes werden vaak herzien, waardoor de meeste broederschappen snel een lokale bloei kenden. Het is niet ongewoon om te zien dat hele families van vader op zoon lid werden van dewelfde broederschap. Dit lidmaatschap bracht een sociale status mee.

De oprichting van een broederschap moet kerkelijk worden goedgekeurd, volgens canon 299 paragraaf 3 en canon 322 paragrafen 1 en 2. Hiertoe moet de plaatselijke bisschop de statuten goedkeuren en de oprichting toestaan. De Kerk heeft steeds een invloed op de broederschap en is gewoonlijk toegewijd aan een bepaalde heilige. Vroeger bestonden er bepaalde broederschappen voor mannen en vrouwen afzonderlijk. De medebroeders hielpen elkaar en verrichtten vaak ook werken van naastenliefde. De broederschappen hadden vaak een altaar in de kerk. Ook liepen zij mee in processies met het beeld van hun patroonheilige. Broederschappen beschikten ook over -vaak uitvoerige- reglementen die de hiërarchie vastleggen en nauwkeurig plechtige ceremoniën vastleggen bij overlijdens en feesten.

In 2013 nodigde paus Franciscus verschillende actieve broederschappen uit in Rome, waarbij hij ze aanmoedigde de volksdevotie te versterken. In zijn homilie sprak hij over "herontdekking en hervernieuwing in de Kerk".[6] De Kerk blijft dus actief de vele broederschappen ondersteunen bij hun werking. De meeste oude broederschappen die in de huidige tijd nog bestaan, houden veelal hun oude tradities in ere. De meeste overleefden de beide wereldoorlogen en de Franse revolutie. Maar na het Tweede Vaticaans Concilie, verminderde de volksvroomheid.

In België is de oudste broederschap de Broederschap van Onze-Lieve-Vrouw Virga Jesse[7] is gevolgd door de broederschap van het kostbaar bloed uit Brugge. Ook in Antwerpen bestaan nog verschillende broederschappen met een lange geschiedenis. Deze oude verenigingen hebben vaak een groot kunstpatrimonium en ook een oud archief. Andere oude broederschappen verdwenen zoals de Broederschap van Onze-Lieve-Vrouwe van den drogen boom.

Broederschap van het Heilig Kruis met de Zwarte Christus van Wyck in de Heiligdomsvaart van Maastricht

Ook in Nederland bestaan nog diverse broederschappen. In Maastricht zijn enkele broederschappen actief rondom de zogenaamde 'stadsdevoties': de Sterre der Zee, de Zwarte Christus van Wyck, het borstbeeld van Sint-Servaas en dat van Sint-Lambertus. Deze broederschappen zien het als hun taak, naast het bevorderen van de devotie, om het betreffende beeld tijdens processies op een processiebaar mee te dragen en te begeleiden. Ook de Noodkist van Sint-Servaas heeft zijn eigen broederschap. In 's-Hertogenbosch is de Illustre Lieve Vrouwe Broederschap al vele eeuwen actief.

Veel broederschappen vieren nog steeds een octaaf of noveen van hun patroonheilige, met vaak een processie. De meeste actieve broederschappen worden erkend als immaterieel erfgoed, ze zijn waardevol door hun geschiedenis en cultuur.

Het begrip broederschap is veel breder dan alleen genootschappen verbonden aan de Rooms-Katholieke Kerk. De term wordt bijvoorbeeld ook gebruikt door sommige protestantse kerkgenootschappen, zoals de Remonstrantse Broederschap. Ook de vrijmetselarij wordt beschouwd als een broederschap. De term werd ook gebezigd voor beroepsorganisaties, zoals de Kon. Ned. Notariële Broederschap. Sinds de toetreding van vrouwen werd het woord "Broederschap" vervangen door "Beroepsorganisatie", zodat de afkorting hetzelfde bleef.

• Aartsbroederschap
• Genootschap
• Hermandad in Spanje.

Zie de categorie Catholic confraternities van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.

Zoek broederschap op in het WikiWoordenboek.