Doctrine
Doctrine (Lat. doctrina) betekent leer of verzameling leerstellingen.
Met religieuze of militaire doctrines wordt een verzameling leerstellingen of dogma's bedoeld die niet ter discussie staan. Vanwege die associatie met dogmatisch en de strikte naleving ervan heeft 'doctrine' een negatieve connotatie gekregen; vergelijk bijvoorbeeld het werkwoord indoctrineren, dat vrijwel gelijk wordt gesteld met hersenspoelen. Iemand die doctrinair is, houdt zich zeer streng aan een eenmaal vastgestelde leer of aan een vaststaand stelsel.
Doctrines vormen vaak samenhangende en afgeronde verzamelingen van ideeën over de samenleving (zie ideologie). Dit hoeft niet alleen op religieus of militair gebied te zijn, maar speelt bijvoorbeeld ook een belangrijke rol binnen het recht.
Als een bepaalde opvatting door meerdere auteurs gedeeld wordt, wordt de aanname dat deze opvatting juist is steeds groter. Hiermee wordt de doctrine sterker, zonder dat er sprake hoeft te zijn van een wetenschappelijke of empirische onderbouwing. Het empirisme is overigens op zichzelf ook een doctrine.
Recht
Binnen het recht wordt doctrine gebruikt in tegenstelling tot rechtspraak en jurisprudentie. Er wordt bijvoorbeeld van een doctrine gesproken als door middel van een bepaalde uitspraak door een rechter of jurisprudentie iemand in een artikel of boek bepaalde conclusies trekt aan de hand van die uitspraak. De auteur kan zich echter ook baseren op andere artikelen. Een doctrine kan vervolgens weer de basis zijn voor rechtspraak. In het recht wordt de doctrine ook wel rechtsleer genoemd.
Internationaal recht
Doctrine (binnen het internationale recht) wordt genoemd als subsidiaire rechtsbron in artikel 38 van het Statuut van het Internationaal Gerechtshof. Doctrine wordt hier beschreven als 'de opvattingen van de meest bevoegde schrijvers der verschillende naties.' Strikt genomen bindt de doctrine rechtssubjecten in het internationale recht niet. Echter, wanneer een gezaghebbend orgaan (zoals het Internationaal Gerechtshof) een rechtsregel in een bepaalde zin uitlegt en daarbij gebruikmaakt van een specifieke doctrine, zal het effect niet beperkt blijven tot die partijen. Overige staten zullen namelijk de neiging hebben zich overeenkomstig de gegeven uitleg (door bijvoorbeeld het Internationaal Gerechtshof) te gedragen.
Een doctrine is in het internationaal recht een in de literatuur beschreven leerstuk of uitleg, waarop vervolgens een beroep wordt gedaan door een partij in een geschil. De diverse publicaties van de Commissie voor Internationaal Recht worden doorgaans gezien als een voorbeeld van doctrine in het internationaal recht.
Militair
Ook binnen het leger wordt de term doctrine gebruikt. Volgens de meeste (Westerse) militaire doctrines moet de vijand weliswaar vernietigd worden, maar niet vernederd.
Ook enkele beschrijvingen die Niccolò Machiavelli in De Heerser (Il Principe) geeft, kunnen de facto als militaire doctrines beschouwd worden, omdat deze bijvoorbeeld door Napoleon en Stalin in de praktijk zijn gebracht.
Russische buitenland-politiek gedurende de Koude Oorlog
Amerikaanse buitenland-politiek
In de Verenigde Staten heeft de term doctrine weer een heel andere betekenis gekregen door de presidentiële doctrines die zijn uitgeschreven voor de buitenland-politiek:
- Monroedoctrine - Amerika moet vrij zijn van toekomstige Europese inmenging
- Trumandoctrine
- Eisenhowerdoctrine
- Kennedydoctrine - De VS zijn tegen iedere Latijns-Amerikaanse communistische regering
- Johnsondoctrine
- Nixondoctrine
- Sinatradoctrine (zie ook Michail Gorbatsjov)
- Carterdoctrine
- Reagandoctrine
- Clintondoctrine - De beste manier om stabiliteit te handhaven in grote gebieden met Amerikaanse belangen, is instabiliteit in kleine gebieden tegen te gaan, voordat de conflicten zich uitbreiden
- Bushdoctrine (George W.) - Als er bewijzen zijn die suggereren dat een land of terroristische organisatie Amerikaanse eigendommen zal gaan aanvallen, heeft de VS het recht tot een pre-emptive first strike.