Adriaen Koerbagh

Adriaen Koerbagh (Amsterdam, 1633 – aldaar, oktober 1669) was een Nederlands arts, jurist en filosoof.[1] Hij is het best bekend als de criticus van religie en moraal.

Radicaal

Koerbagh studeerde aan de universiteit van Utrecht en Leiden, werd doctor in de medicijnen en meester in de rechten. Hij was een van de radicaalste verlichters van zijn tijd: hij verwierp zowel de kerk als de staat als onbetrouwbare instituten, waarbij hij de vaak onbegrijpelijke woordenbrij aan de kaak stelde, waarmee theologen en juristen hun macht misbruikten om de bevolking zand in de ogen te strooien. Koerbagh stelde de autoriteit van de rede boven die van dogma's en kan dus als een echte vrijdenker worden gezien.

Koerbagh betoogde dat de Bijbel slechts mensenwerk was, en dat dogma's als de drie-eenheid en de goddelijke natuur van Christus eveneens door mensen waren bedacht. Ook stelde hij, in navolging van Baruch Spinoza, dat God gelijk is aan de natuur en dat er niets buiten de natuur bestaat. De ware theologie was volgens hem daarom de natuurwetenschap. Met zijn pleidooi voor de secularisatie van de Republiek der Nederlanden en beperking van de kerkelijke macht ging hij verder dan zijn vriend Baruch Spinoza. Koerbagh meende dat godsdienst irrationeel is en in stand wordt gehouden door bedrog en geweld.

"Kwetsend" woordenboek

Hij schreef in 1664 't Nieuw Woorden-Boeck der Regten, in 1668 gevolgd door Een Bloemhof van allerley lieflijkheyd, onder het pseudoniem Vreederijk Waarmond. Dit boekje was een verklaring van diverse uitheemse woorden, maar de uitleg daarvan was kwetsend in de ogen van onverdraagzame godsdienstigen. Hierdoor moest de schrijver naar Culemborg vluchten, dat juridisch autonoom was. Daarna dook hij onder in Leiden.

Adriaan Koerbagh richtte zich in 1668 met zijn derde werk, in het Nederlands, tot het gewone volk. Hij keerde zich fel tegen de Reformatorische leer. Dit boekwerk kreeg de titel Een Ligt schynende in duystere plaatsen, om te verligten de voornaamste saaken der Godsgeleerdtheyd en Godsdienst. Hij bevond zich toen in Leiden en werd verraden door zijn drukker, die de autoriteiten had ingelicht over de inhoud van zijn werk. Adriaan werd samen met zijn broer Johannes gearresteerd.

Rasphuis

Zijn overtuiging kostte hem uiteindelijk zijn leven. In 1668 werd hij tot 10 jaar Rasphuis in Amsterdam, verbanning en 6000 gulden boete veroordeeld. Hij stierf enkele maanden later, in 1669, in het Rasphuis te Amsterdam als gevolg van de zware omstandigheden aldaar. Zijn publicaties werden grotendeels vernietigd door de autoriteiten van de Republiek.

Zijn broer Johannes werd vrijgelaten omdat Adriaan alle verantwoordelijkheid op zich had genomen, doch heeft daarna nooit meer iets durven publiceren. Hij stierf drie jaar later, in 1672.

Het lot van Koerbagh toont aan dat de tolerantie binnen de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden weliswaar groot was vergeleken met die van andere Europese landen (en wellicht de rest van de wereld), maar zeker niet onbeperkt.

Bibliografie
Een Bloemhof van allerley lieflijkheyd sonder verdriet] (1668)

Van de hand van Adriaan Koerbagh verschenen:

Literatuur
  • Jonathan I. Israel, De Republiek 1477-1806 Van Wijnen, Franeker, 1996.
  • Jonathan I. Israel, Radicale verlichting Van Wijnen, Franeker, 2005.
  • Hannah Laurens: De rede: bron van geluk voor iedereen. Inleiding tot de filosofie van Adriaan Koerbagh 1633-1669. Nijmegen, Vantilt, 2019. ISBN 9789460044649
  • Bart Leeuwenburgh, Het noodlot van een ketter - Adriaan Koerbagh (1633-1669) Vantilt, Nijmegen, 2013.
  • Nelleke Noordervliet: "Helden van het vrije woord", NRC Handelsblad, 18 juni 2007.
  • Ewoud Sanders, Woorden van de duivel. Een bloemlezing uit het enige verboden Nederlandse woordenboek van Adriaan Koerbagh, De Bijenkorf, Amsterdam, 1993.
  • Hubert Vandenbossche, Adriaan Koerbagh en Spinoza Brill, Leiden, 1977.
  • P.H. van Moerkerken 'Adriaan Koerbagh, strijder voor het vrije denken' in de serie De Vrije Bladen, Van Oorschot, Amsterdam, 1948.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.