Actaea (plant)

De volgende twee soorten zijn inheems in de oude wereld:

• Actaea spicata L., christoffelkruid, is een kalkminnende plant van zo’n 40 cm hoog die haar oorsprong vindt in de bergachtige bossen van Europa en Azië. Ze heeft twee- of drievoudig drietallige bladeren. De weinige spectaculaire lentebloei wordt gevolgd door een tros glanzende, zwarte bessen. Var. alba heeft witte bessen. De dwergvariant uit het Verre Oosten, Actaea asiatica H. Hara, heeft drietallige bladeren.
• Actaea erythrocarpa L. is een andere, gelijkaardige soort uit de oude wereld. Ze onderscheidt zich van de vorige door meer gedeelde bladeren en kleinere, rode bessen. 'Alba' is een selectie met witte bessen.

In Noord-Amerika zijn twee gelijkaardige soorten te vinden, met verschillende ondersoorten en variëteiten:

• Actaea pachypoda Elliott (synoniem: Actaea alba (L.) Mill.), een soort uit het oosten van Canada en de Verenigde Staten, die 80 cm hoog wordt. De plant heeft mooie witte bessen met een zwart uiteinde in de vorm van een poppenoog, op rode steeltjes. Actaea pachypoda f. rubrocarpa heeft rode bessen.
• Actaea rubra (Ait.) Willd., een soort die 40 cm hoog wordt, groeit in dezelfde streken. Ze heeft felrode bessen. In het westen van het continent wordt ze vervangen door Actaea rubra subsp. arguta, een meer robuuste ondersoort, die zo’n 90 cm wordt. Actaea rubra f. neglecta heeft witte bessen.

Actaea ×ludovici B.Boivin uit het noordoosten van de Verenigde Staten, is een natuurlijke hybride tussen die twee soorten.

Actaea europaea (Schipcz.) J.Compton (synoniem: Actaea cimicifuga), de enige Euraziatische soort, bloeit in juli. Ze heeft een onwelriekende bloeiwijze, weinig vertakt in losse, lichtgele kaarsjes. Ze wordt zelden als sierplant gekweekt maar wel als medicinale plant, vooral dan in China.

• Actaea racemosa L. vindt haar oorsprong in de vlakten van Noord-Amerika en is de meest gekweekte Amerikaanse soort. Deze soort bloeit in juli en heeft twee- of drievoudig drietallige bladeren. Haar onwelriekende, witte bloeiwijze, weinig vertakt en licht gebogen, kan tot 2 meter hoog worden. Deze soort, die het best de zomerdroogte verdraagt, werd door de Amerikaanse Indianen gebruikt om bevallingen te vergemakkelijken en menstruatiepijnen te verlichten. Recent werd aangetoond dat de plant een oestrogeenachtige stof bevat. Ze werd opgenomen in verschillende preparaten die de symptomen van menopauze behandelen.
• Actaea americana (Michx.) Prantl, een soort die er erg op lijkt, afkomstig uit dezelfde bergstreken, heeft een elegante, opstaande bloeiwijze, weinig vertakt en wit, die zo’n 1,5 meter wordt. Deze soort bloeit in augustus.
• Actaea rubifolia (Kearney) Kartesz, inheems van de bergen van Tennessee, bloeit eind augustus. Ze heeft een opstaande bloeiwijze, crème- tot amberkleurig. Haar minder gedeelde bladeren lijken op die van de braam (Rubus) of van de wilde wingerd.

De soorten afkomstig uit het westen van Noord-Amerika: Actaea elata (Nutt.) Prantl, Actaea laciniata (S. Wats.) J. Compton en Actaea arizonica (S.Wats.) J. Compton worden zelden gekweekt.

Actaea heracleifolia

De volgende soorten uit het Verre Oosten (oosten van China, Japan en Korea) worden vaker gekweekt.

• Actaea biternata (Siebold & Zucc.) Prantl (synoniem: A. acerina) bloeit van eind augustus tot september en heeft grote tweevoudig drietallige bladeren. De wit en roze reukloze bloeiwijze, opstaand en weinig vertakt, bereikt 1,2 m. ‘Compacta’ wordt niet groter dan 80 cm.
• Actaea dahurica (Turcz. ex Fisch. & C.A. Mey) Franch. bloeit in augustus. Deze soort is tweehuizig. De mannelijke planten hebben een zeer uitgespreide bloeiwijze, maagdelijk wit en geparfumeerd, tot 2 meter hoog en erg gelijkend op die van de geitenbaard (Aruncus dioicus). De vrouwelijke planten zijn minder spectaculair.
• Actaea heracleifolia (Kom.) J. Compton bloeit einde september. De opstaande, puur witte en weinig vertakte bloeiwijze kan tot 2,4 meter bereiken. De bladeren van var. bifida hebben over het algemeen slechts 3 blaadjes.
• Actaea japonica Thunb. is een dwergsoort die bloeit van augustus tot september.
• Actaea simplex (DC.) Prantl bloeit in september-oktober. De dichte, witte en geurende bloeiwijze is licht gebogen en wordt 1,4 m hoog.

De soorten uit Centraal China: Actaea mairei (H. Lév.) J. Compton, die tot 2,5 m (!) hoog kan worden, A. brachycarpa (P.K. Hsiao) J. Compton met gele bloemen, A. yunnanensis (P.K. Hsiao) J. Compton eveneens met gele bloemen, en A. purpurea (P.K. Hsiao) J. Compton met purperkleurige bloemen, worden zelden gekweekt

• Actaea rubifolia ‘Blickfang’ is een elegante cultivar.
• Actaea ramosa ‘Atropurpurea’ heeft purperkleurige bladeren, ‘Brunette’ eerder bruin-purperkleurig, ‘Pink Spike’ een lichtroze bloeiwijze en een bronzen gebladerte.
• Actaea simplex ‘Elstead’ heeft paarsachtige bloemknoppen. ‘White Pearl’, een cultivar met een late bloei, is groter en meer vertakt. ‘Pritchard Giant’ lijkt op de voorgaande, maar dan groter. ‘James Compton’ is een sterke cultivar met donkere bladeren en lange ‘kaarsen’. ‘Hillside Black Beauty’ heeft bladeren die neigen van purper tot zwart doorheen het ganse seizoen. ‘Frau Herms’ bloeit het laatst op het jaar.

• Leo Jellito & Wilhelm Schacht, Hardy Herbaceous Perennials, Timber Press 1995, ISBN 0-88192-159-9
• Daniel J. Hinkley, The Explorer’s Garden - Rare and Unusual Perennials, Timber Press 1999, ISBN 0-88192-426-1
• Réginald Hulhoven, Kaarsen voor De Heilige Christoffel – Zilverkaarsen: een terugkeer naar de bron, De Tuinen van Eden, 20: 50-57, 2004

• Actaea in de Flora of North America
• Actaea in de Flora of China
• Actaea in de Flora of Missouri
• ITIS Report – Actaea
• NCBI Taxonomy – Actaea
• NPGS-GRIN information – Actaeas

Wikibooks heeft meer over dit onderwerp: Ecologisch tuinieren – Actaea.

Geslachten van de familie Ranunculaceae (Ranonkelfamilie)
... · Aconitum (Monnikskap) · Actaea · Adonis · Aquilegia (Akelei) · Anemone (Anemoon) · Caltha (Dotterbloem) · Clematis · Consolida (Ridderspoor) · Delphinium (Ridderspoor) · Eranthis · Helleborus (Nieskruid) · Hepatica · Myosurus · Nigella (Nigelle) · Pulsatilla · Ranunculus (Boterbloem) · Thalictrum (Ruit) · Trollius · ...