Vrije kennis

Het concept van vrije kennis (open kennis, open inhoud, vrije inhoud, open content, vrije content) houdt in dat werken onder een vrije licentie worden gepubliceerd. Met kennis of inhoud kunnen teksten, afbeeldingen, geluid of video, of een combinatie van deze en andere vormen zijn bedoeld. Vrij betekent hier dat de licentie (een juridische tekst) het kopiƫren van die informatie en (afhankelijk van de gekozen licentie) ook het bewerken, onderzoeken, en verspreiden expliciet toestaat. Wel zijn er normaliter nog enkele voorwaarden aan verbonden, zoals het vermelden van de auteur van het werk.

Een vrije afbeelding. Ze staat onder de licentie CC BY-SA 3.0, dat betekent dat hergebruik toegestaan is mits de auteur en de licentie worden vermeld: 'Luc Viatour, CC BY-SA 3.0'.

Volgens de Open Knowledge Definition is kennis open als iedereen er gratis gebruik van kan maken, het kan hergebruiken en kan verspreiden zonder juridische, sociale of technologische beperkingen.

Het idee om inhoud vrij ter beschikking te stellen komt oorspronkelijk uit de wereld van de vrije software uit de jaren tachtig. Later werd dat concept ook gebruikt voor andere werken. In 2001 werd de organisatie Creative Commons opgericht die vrije licenties aanbiedt om het publiceren van vrije kennis makkelijker te maken.

Vrije kennis staat tussen twee andere concepten in. Als er geen andere afspraak over een werk bestaat dan gelden de gebruikelijke afspraken van klassiek auteursrecht. Gebruik van dat werk mag dan alleen met explicite toestemming van de auteur. Aan de andere kant is er het concept van het publiek domein (vaak rechtenvrij genoemd): een werk in het publiek domein kan door iedereen zonder voorwaarden worden gebruikt. Vrije kennis staat ertussenin omdat vrije inhoud mag worden gebruikt zonder de auteur te expliciet hierom te vragen, maar wel onder de strike voorwaarden zoals door de auteur of de rechtshebber werden beschreven. Naamsvermelding en het vermelden van de licentie blijven absoluut verplicht.

Open Knowledge kan beschouwd worden als een superset van open data, open inhoud en open access om de raakvlakken hiertussen te verduidelijken. Het concept is ook nauw verbonden met open source en vele begrippen en processen die direct ontleend zijn aan eerder werk op een open source (de Open Knowledge Definition is bijvoorbeeld direct afgeleid van de Open Source Definition).


Naam

In plaats van vrij en kennis worden vaak andere termen gebruikt, zoals open en inhoud. De term open komt in eerste instantie uit de software-wereld: in het Engels denken de mensen bij het woord free vooral aan 'gratis', wat het succes van het concept in het bedrijfsleven belemmerde. Met de uitdrukking open source software kwam de nadruk te liggen op de openbaarheid van de brontekst van software.

De uitdrukking vrij en ook open kunnen tot misverstanden leiden. Zo is bijvoorbeeld free software niet hetzelfde als freeware. De eerste kan vrij worden gebruikt, veranderd en verspreid, maar bij de laatste betekent free- alleen 'gratis'. De gebruiker hoeft dus niet betalen voor het gebruik, maar hij mag de software bijvoorbeeld niet veranderen.

Geschiedenis

Open Knowledge is vergelijkbaar met andere 'open' begrippen als open data en open inhoud. Het begrip is al oud: een van de eerste overgeleverde gedrukte teksten van de boeddhist Diamond sutra uit China rond het jaar 868 beval al een algemene gratis verspreiding aan.

Vrije kennis, publiek domein en auteursrecht

Kennis en inhoud zijn vrij wanneer ze of onder een vrije licentie staan of bij het publiek domein horen. Bij de vrije licentie heeft de auteur van het werk bewust ervoor gekozen om het vrij te geven (onder bepaalde voorwaarden).

Een werk kan tot het publiek domein horen, dus rechtenvrij zijn, omdat:

  • de auteur dat zo heeft bepaald;
  • de rechten van de auteur zijn afgelopen, normaliter 70 jaar na zijn dood;
  • indien de auteur minder lang is overleden, de erfgenamen of andere rechtshebbers
  • andere bepalingen ervoor zorgen dat het werk bij het publiek domein hoort. Zo bevinden zich werken van de Amerikaanse overheid automatisch onder publiek domein, omdat de belastingbetaler voor deze werken al heeft betaald.

De aanhangers van vrije kennis bevelen het niet aan om werken publiek domein te maken. Ze zien het gevaar van misbruik. Bijvoorbeeld kan iemand een verzameling van rechtenvrije beelden samenstellen en beweren dat hij de rechten daaraan zou hebben en geld voor het gebruik van de beelden eisen (zij zijn immers niet door auteursrecht beschermd). Of iemand neemt rechtenvrije beelden en maakt daarvan een collage. De collage is dan een nieuwe schepping en de persoon kan dan auteursrecht op de collage eisen. Vrije kennis daarentegen bevordert een systeem van geven en nemen.

Vrije kennis richt zich niet tegen het auteursrecht op zich. Haar aanhangers willen dan ook het auteursrecht niet afschaffen. Auteursrecht beschermt vrije kennis, want het is de wil van de auteur geweest om een werk onder een vrije licentie te publiceren. Vrije licenties worden daarom ook door de rechtspraak erkend. Het is dus niet correct dat inhoud met een vrije licentie niet onder auteursrecht zou staan.

Organisaties

Wat er voor OpenCola nodig is

Er zijn meerdere non-profit-organisaties die de verspreiding van vrije kennis of open inhoud bevorderen, bijvoorbeeld door het concept bekend te maken. Op het gebied van vrije software is de Free Software Foundation van 1985 pionier geweest.

Creative Commons (CC) is een organisatie met als doel meer creatieve werken vrijelijk beschikbaar te laten zijn, zodat anderen er verder aan kunnen werken. Het project biedt zes verschillende vrije licenties, een afstandsveklaring van auteursrecht en aanverwante rechten, en een markering voor publieke domein werken aan. Deze juridische gereedschappen kunnen worden gebruikt door auteursrechthebbenden om bij het verspreiden van inhoud problemen te voorkomen die door de huidige wetgeving van auteursrecht kunnen optreden. Hoofdoprichter in 2001 was de hoogleraar rechten Lawrence Lessig. Anders dan veel mensen denken is Creative Commons zelf geen licentie, en de bewering dat een bestand 'onder Creative Commons staat' maakt nog niet duidelijk wat de hergebruiker echt ermee mag doen.

De Wikimedia-beweging ondersteunt vrije kennis, onder meer door Wikipedia. De wiki-website Wikipedia bestaat sinds 2001. In 2003 werd de Wikimedia Foundation opgericht die eigenaar van websites en merken is. De inhoud echter staat onder een vrije licentie of is rechtenvrij. In enkele landen zijn er landelijke verenigingen, zoals in Nederland de vereniging Wikimedia Nederland. Hun taak is het ondersteunen van de vrijwilligers die Wikipedia en andere Wikimedia-websites bewerken, en het bevorderen van vrije kennis in het algemeen.

Er zijn ook grappig bedoelde initiatieven zoals OpenCola en Free Beer, waarbij het recept onder een vrije licentie staat. Het doel is het om het concept van vrije inhoud duidelijk te maken.

Organisaties die Open Knowledge uitdragen

Licenties

Er zijn verschillende licenties die voor vrije kennis worden gebruikt. De licenties voor software zijn vaak wezenlijk anders dan licenties voor andere vormen van informatie. In het geval van software is er ook al jarenlange ervaring met de GNU General Public License (GPL) en vergelijkbare licenties die het vrijelijk verspreiden van informatie vergemakkelijken.

Open content projecten

Nederlandstalig (geheel of gedeeltelijk)

Engelstalig

Zie ook

Zie de categorie Open content van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.