Van Houten (chocoladefabriek)

Casparus van Houten sr. (1770-1858) was een chocoladefabrikant in Amsterdam. Hij opende in 1815 een chocoladefabriek aan de Prinsengracht in Amsterdam. In het pand was een tredmolen die door menskracht werd aangedreven. In die tijd werden cacaobonen nog vermalen tot een fijne massa, die vervolgens werd gemengd met melk om chocolademelk te maken, of die, met toevoeging van suiker, kaneel en vanille, als basis diende voor het maken van koekjes. Het hoge vetgehalte maakte de koekjes echter zwaar verteerbaar.

In 1828 patenteerde Casparus van Houten sr. een goedkope manier om het vet uit geroosterde cacaobonen te persen. Deze vinding wordt meestal toegeschreven aan zijn zoon Coenraad, maar onderzoek door de publicist Peter van Dam wijst er op dat zijn vader de uitvinder was van deze hydraulische cacaobonenpers.[1] De kern van de boon, beter bekend als de nib, bevat een gemiddeld percentage van 54 percent cacaoboter, voornamelijk bestaande uit natuurlijk vet. Van Houtens machine reduceerde het cacaobotergehalte in de ruwe cacaobrokken met ongeveer de helft. Die brokken konden eenvoudig worden verpulverd tot cacaopoeder, de basis voor alle chocoladeproducten.

Van Houten introduceerde een verdere ontwikkeling door bewerking van het poeder met alkalische zouten zoals kalium- en natriumcarbonaten, zodat het poeder makkelijker mengbaar werd met water (alkalisatie). Het eindproduct, een oorspronkelijk Nederlands procedé, heeft een donkere kleur en een milde smaak. Tegenwoordig wordt dit proces wereldwijd toegepast en wordt het ook wel Dutching genoemd. De introductie van cacaopoeder maakte het bereiden van chocoladedranken veel eenvoudiger, maar ook werd het mogelijk om chocolade te combineren met suiker en er daarna weer cacaoboter aan toe te voegen, zodat er bijvoorbeeld chocoladepasta van gemaakt kon worden.

In 1838 verliep het patent, zodat ook andere fabrikanten in navolging van Van Houten cacaopoeder konden produceren en er steeds meer chocoladeproducten op de markt kwamen.

Coenraad Johannes van Houten (Amsterdam, 15 maart 1801 – Weesp, 1887) was de zoon van Casparus van Houten sr. Hij volgde zijn vader op als eigenaar van de dan al wereldwijd bekende Nederlandse chocoladefabriek.

Coenraad van Houten trouwde in 1835 met een naamgenote, Hermina van Houten (geen familie), uit Groningen. In 1850 verplaatste hij zijn productie van een windmolen in Leiden naar een stoomfabriek in Weesp. Hij maakte de fabriek tot een internationaal bekende onderneming en exporteerde chocolade naar Engeland, Frankrijk en Duitsland.

De cacaofabrieken te Weesp met op de achtergrond Villa Casparus, 1920-1940

Casparus van Houten jr. (1844-1901), zoon van Coenraad, werkte voor de fabriek vanaf 1865. Hij had gevoel voor marketing en droeg daardoor bij aan de groei van het bedrijf. Hij werkte als een der eersten met reclame op trams in de grote steden van heel Europa en in de Verenigde Staten. In 1899 produceerde het Van Houtenconcern al een reclamefilm voor de bioscoop, waarin een vermoeide en slaperige kantoorklerk op miraculeuze wijze tot leven komt na het eten van chocolade. De fabriek in Weesp was een enorme opsteker voor het stadje: de bevolkingsgroei verdubbelde in de tweede helft van de 19e eeuw. Casparus jr. bouwde er een huis voor zichzelf, Villa Casparus, met 99 kamers. De bouw van dit door de Amsterdamse architect Abraham Salm ontworpen gebouw begon in 1897 en werd in 1901 gecompleteerd, het jaar waarin Van Houten overleed.

Ons Eigen Tijdschrift was een maandblad van Van Houten. Het verscheen vanaf november 1922 tot eind 1936 - vanaf 1934 onder de titel Van Houten's Eigen Tijdschrift - en was verkrijgbaar voor gebruikers van de cacao van deze firma. In het tijdschrift verschenen in de jaargangen 1923 t/m 1929, 25 artikelen geschreven door Johan Briedé en anderen met tientallen illustraties door Briedé. Ook de titelpagina, de sierrand rond de los bijgevoegde inhoudspagina, het colofon, eindstukken en de begin-sierletters en het ontwerp voor band en rug voor de ingebonden jaargangen van Ons Eigen Tijdschrift, ontwierp hij.

In 1925 verscheen als een bijzondere uitgave van Ons Eigen Tijdschrift, Het Sint Nicolaasboek, samengesteld door A.B. van Tienhoven, met 95 pagina's een van de omvangrijkste boeken op dit gebied in die jaren. Het was verkrijgbaar evenals het tijdschrift via bonnen die bij de cacaoartikelen werden verstrekt. De omslag werd ontworpen door Eelco Martinus ten Harmsen van der Beek, terwijl hij samen met Johan Briedé het boek voorzag van illustraties en grafische afwerking. Ook illustraties van andere bekende kunstenaars waren in het boek te vinden. Johan Briedé maakte ook ontwerpen voor diverse bonbondozen voor Van Houten.

Terugkeer Van Houten expeditie (april 1952). V.l.n.r. achter de tafel: Joes Odufré, fotograaf Frits Lemaire, cineast Theo van Haren Noman, Mimi Jaffré, producer Louis van Gasteren en een onbekende man. De toespraak wordt gehouden door Jaap van Mesdag, een van de firmanten van Van Houten

• De chocolade-expeditie was een fototentoonstelling die van december 2008 tot juni 2009 in het Tropenmuseum in Amsterdam te zien was. Op deze tentoonstelling waren tientallen nooit eerder gepubliceerde foto's te zien van fotograaf en cameraman Frits Lemaire die in 1951 waren gemaakt tijdens een foto- en filmexpeditie in West-Afrika. De expeditie was op touw gezet in opdracht van chocoladefabrikant Van Houten, die daarmee de oogst van cacaobonen in Goudkust (nu Ghana) liet vastleggen voor een bedrijfsfilm.
• Tja....Van Houten was de titel van een zomertentoonstelling in het Gemeentemuseum in Weesp van 8 juni 2002 t/m 14 september 2002. Bij de tentoonstelling was veel aandacht voor de oude en nieuwe fabrieksgebouwen, het fabricageproces, en vooral voor hoe de directie wereldwijd het Van Houten-product aan de man bracht. Van Houten was modern. In de inrichting, in de omgang met het personeel en vooral in de reclame. Van Houten maakte de eerste reclamefilms in Nederland. Deze films, uit 1899, waren naast een groot aantal andere, modernere reclamefilms en -spots, in het museum te bekijken. De Van Houtenkamer in het museum wordt gebruikt voor een permanente tentoonstelling over de chocoladefabriek van Van Houten. Heel veel reclameartikelen zijn hier te zien, evenals oude foto's.

Van Houtens fabriek werd in 1962 verkocht aan W. R. Grace and Company, waarna Van Houten en zijn vrouw naar Zwitserland verhuisden. In 1971 werden de fabrieken in Weesp gesloten. De merknaam is echter nog steeds in gebruik en veranderde diverse keren van eigenaar. Tegenwoordig is de eigenaar het Belgische bedrijf Baronie, die in 2011 de merknaam van Barry Callebaut overnam.[2]