Tjiftjaf

De naam ontlenen de vogels aan hun zang (onomatopee), die klinkt als tjif-tjaf. De fitis en de tjiftjaf zijn tweelingsoorten en beide insecteneters met een dunne fijne snavel. Ze zijn zeer beweeglijk en vertonen onrustig gedrag. De tjiftjaf lijkt qua uiterlijk erg op de fitis, maar meestal hebben tjiftjaffen donkere poten, terwijl fitissen over het algemeen lichte poten hebben. Fitis en tjiftjaf zijn eenvoudig te onderscheiden door hun onderling verschillende zang. Het verenkleed is olijfgroen tot bruin en bestaat uit een vuilwitte tot geelwitte onderzijde en zwartbruine poten.

De tjiftjaf is een van de eerste zangvogels in de Lage Landen die terugkomen uit hun winterverblijf en al in maart is de zang te horen: 'tjiftjaf-tjiftjaf-tjiftjaf'. In het midden van de zomer is er geen zang te horen. In september begint de tweede zangperiode die doorloopt tot in oktober. Ter voorbereiding op de trek eten de vogels zich vol aan insecten in de struiken, waarbij met name de jonge tjiftjaffen zeer regelmatig een kort hoog contactroepje laten horen. Dit roepje klinkt als: 'hiep', 'wieHUU' of 'whiIET'[2]

Het voedsel bestaat uit insecten, rupsen, muggen, larven en eieren.

Het nest is kogelvormig en vanbinnen bekleed met veren. Het bevindt zich tussen de grondvegetatie, maar iets hoger dan bij de fitis. Het legsel bestaat meestal uit vijf tot zeven witte eieren met bruine of roodbruine vlekjes.

De tjiftjaf komt in heel Europa voor, met uitzondering van Noord-Schotland, Zuid-Zweden en IJsland. Verder komt de tjiftjaf voor in Noord-Azië tot ongeveer 70° NB en er zijn geïsoleerde populaties in Noordwest Afrika en Noord- en West-Turkije en het noordwesten van Iran.

Het is een trekvogel. De vogels die in Midden- en Noord-Europa broeden, overwinteren in Zuid-Europa en de noordelijke helft van Afrika. De Noord-Aziatische vogels overwinteren in tropisch Azië. Het kaartje geeft weer dat er gebieden zijn waarin 's winters ook tjiftaffen blijven. In zachte winters zijn er ook in België en Nederland overwinterende vogels.

In de Lage Landen is de tjiftaf een veel voorkomende soort van grote tuinen, parken en bossen. Het aantal broedvogels in Nederland wordt geschat op een half miljoen paar. Er zijn jaar op jaar schommelingen, maar geen opvallende trends in het aantal broedvogels.[3]

De tjiftjaf en de fitis lijken erg op elkaar. Pas in 1817 werd de tjiftjaf wetenschappelijk beschreven, hoewel voor die tijd al beschrijvingen bestonden over fitis en tjiftjaf als vogelsoorten met een verschillende zang.[4]

Het geslacht Phylloscopus heeft 64 soorten.[5] Hieronder zijn nog drie soorten met de naam tjiftjaf: de Canarische tjiftjaf (P. canariensis), de bergtjiftjaf (P. sindianus) en de Iberische tjiftjaf P. ibericus). De Iberische tjiftjaf is lang als een ondersoort beschouwd. Deze vogel komt voor in Zuidwest-Frankrijk, West-Spanje en Portugal. De zang van deze tjiftjaf is anders. Ook op de Canarische eilanden komt een andere soort voor met een eigen geluid.

Daarnaast worden er zes ondersoorten onderscheiden:[6]

• P. c. abietinus (Scandinavië en Noordwest-Rusland tot de Zwarte Zee en Noord-Iran)
• P. c. collybita (West-, Midden- en Zuidoost-Europa)
• P. c. brevirostris (Turkije)
• P. c. caucasicus (Kaukasus tot Noord-Iran)
• P. c. menzbieri (Noordoost-Iran en Turkmenistan)
• P. c. tristis (Siberische tjiftjaf komt voor in: Oost-Rusland en Kazachstan tot Zuid-Siberië en Noord-Mongolië. De Siberische tjiftjaf is tussen 2000 en 2012 al 30 keer in Nederland gezien.[7]

Tjitjaf (Newcastle upon Tyne, Northumberland, UK; 18 August 2006)

De tjiftjaf heeft een enorm groot verspreidingsgebied en daardoor alleen al is de kans op de status kwetsbaar (voor uitsterven) uiterst gering. De grootte van de populatie wordt geschat op aantallen die lopen in de honderden miljoen. De aantallen gaan mogelijk nog vooruit. Om deze redenen staat de tjiftjaf als niet bedreigd op de Rode Lijst van de IUCN.[1]

In het Suske en Wiske-verhaal De toornige tjiftjaf speelt de tjiftjaf de hoofdrol, dit verhaal gaat over de vogelvangst in België.

Voetnoten (en) Tjiftjaf op de IUCN Red List of Threatened Species. Natuurbericht Wat piept daar in het struikgewas? | Bericht uitgegeven door SOVON Vogelonderzoek Nederland op dinsdag 23 augustus 2011 SOVON Verspreiding en aantalsontwikkeling van de tjiftjaf in Nederland (en) White, Gilbert,1789. The Natural History and Antiquities of Selborne. London, Cassell & Company. (en) Gill, F., Wright, M. & Donsker, D., 2010. IOC World Bird Names (version 2.7) (en) F. Gill, M. Wright D. & Donsker (2013) - IOC World Bird Names (version 3.3) Dutch avifauna Mediabestanden Mediabestanden die bij dit onderwerp horen, zijn te vinden op de pagina Phylloscopus rufa op Wikimedia Commons. WikiWoordenboek Zoek tjiftjaf op in het WikiWoordenboek. Externe links SoortenBank.nl beschrijving, afbeeldingen en geluid. Tjiftjaf Phylloscopus collybita in Onze vogels in huis en tuin (deel 2) van J.G. Keulemans (1873) op de Nederlandstalige Wikisource (Keulemans spreekt van de “lentezanger” Phylloscopus rufa).