Tatjana Afanasjeva

Tatjana Aleksejevna Afanassjewa (Russisch: Татья́на Алексе́евна Афана́сьева, ook Afanasjeva, haar auteursnaam T. Ehrenfest-Afanassjewa) (Kiev, 19 november 1876 – Leiden, 14 april 1964) was een Russisch-Nederlandse wis- en natuurkundige, die bijdroeg aan de statistische mechanica, thermodynamica (warmteleer), entropie, kansrekening en didactiek van de wiskunde.[1]

Tatjana Afanasjeva
Tatjana Afanasjeva, omstreeks 1910-1912
Persoonlijke gegevens
Volledige naamTatjana Aleksejevna Afanasjeva
Geboortedatum19 november 1876
GeboorteplaatsKiev, Russisch Keizerrijk
Datum van overlijden14 april 1964
Plaats van overlijdenLeiden, Zuid-Holland, Nederland
NationaliteitRussisch
Wetenschappelijk werk
Vakgebiedstatistische mechanica, thermodynamica, entropie, kansrekening en didactiek van de wiskunde
Alma materGeorg August Universiteit
Woonhuis aan de Witte Rozenstraat 57, Leiden, dat door haar ontworpen was.

Leven

Afanassjewa werd geboren in Kiev in het Russisch Keizerrijk (nu Oekraïne). Na het overlijden van haar vader, die hoofdinspecteur bij de keizerlijke Russische spoorwegen was geweest, werd ze grootgebracht door haar oom in Sint-Petersburg, die hoogleraar was aan de Technische Hogeschool. Hier bezocht ze een lerarenopleiding en een universiteit voor vrouwen waar meisjes opleidingen mochten volgen in de kunst, wetenschap of recht. In 1902 ging ze over naar de Georg August Universiteit te Göttingen, waar ze Paul Ehrenfest (1880-1933) ontmoette, een Oostenrijkse natuurkundige. Zij trouwden op 21 december 1904 en keerden in 1907 terug naar Sint-Petersburg. In 1912 verhuisden ze naar Leiden, waar ze een naar haar ontwerp gebouwd woonhuis betrokken (nu bekend als het Ehrenfesthuis). Paul Ehrenfest volgde H.A. Lorentz op als hoogleraar theoretisch natuurkunde aan de Universiteit Leiden. Met Paul Ehrenfest kreeg zij twee dochters en twee zoons. Een dochter Tatjana Pavlovna Ehrenfest werd ook wiskundige, [2], een zoon Paul Jr. werd natuurkundige. Dochter Galinka Ehrenfest werd illustrator. Afanassjewa had heimwee naar Rusland en ging vanaf 1926 naar de Sovjet-Unie om college didactiek van de wiskunde te geven aan de hogeschool van Moskou en op de Krim.

Werk

Statistische mechanica

Afanassjewa werkte aanvankelijk nauw samen met haar echtgenoot. Het bekendst werd hun klassieke overzicht uit 1911 van de statistische mechanica van Boltzmann, dat Boltzmanns werk bruikbaar maakte voor natuurkundigen. Ze publiceerde later een boek Die Grundlagen der Thermodynamik (1956) en artikelen over verschillende onderwerpen als random gedrag in de thermodynamica en entropie[3]

Didactiek van de wiskunde

Afanassjewa publiceerde diverse artikelen en boeken over aanschouwelijk en intuïtief meetkundeonderwijs voor kinderen[1][4] en gaf les in wiskundedidactiek in de Sovjet-Unie. In plaats van de op Elementen van Euclides gestoelde logisch-deductieve aanpak ontwikkelde ze een didactische methode voor het meetkundeonderwijs met drie niveaus van toenemende abstractie, te beginnen met concrete vragen als "Waarom loopt de maan met je mee, als je over een rechte weg loopt". Op het tweede congres voor Russische wiskundeleraren in Moskou in de winter van 1913/1914 hield ze een voordracht hierover. In 1915 liet ze een van haar pamfletten hierover in het Nederlands vertalen. Later publiceerde ze in 1924 Wat kan en moet het Meetkunde-onderwijs aan een niet-wiskundige geven? van dezelfde strekking. Maar tot de invoering van de Mammoetwet in 1968 hield de Euclidische aanpak als van Dijksterhuis de overhand.[5] Ondanks een polemiek in de jaren vijftig met Hans Freudenthal over de vormende waarde van het wiskunde-onderwijs werden haar denkbeelden over wiskundedidactiek tenslotte geaccepteerd. In 1957 paste Dina van Hiele-Geldof Afanassjewa's methode toe in haar proefschrift De didaktiek van de meetkunde in de eerste klas van het V. H. M.O., waarop ze promoveerde bij de pedagoog Langeveld aan de Universiteit Utrecht (zie Van Hiele-niveaus).[6]

Contact met Einstein

In 2019 werden drie onbekende brieven van Albert Einstein uit 1947 gevonden over Afanassjewa's manuscript over thermodynamica, dat zij hem had toegestuurd.[7] Einstein had herhaaldelijk bij haar gelogeerd in Leiden en ze vroeg hem om zijn oordeel en of hij een vertaler Duits-Engels wist. Ze wilde de warmteleer een nog ontbrekende wiskundig-logische afleiding geven. Einstein was kritisch:

"Ich habe den Eindruck gewonnen, dass Sie ein bisschen von logischen Putzteufel besessen sind, und dass daran die Übersichtlichkeit des Buches leide."
(Vertaling: Ik heb de indruk, dat u een beetje door de logische poetsduivel bezeten bent, en dat de overzichtelijkheid van het boek daaronder lijdt.)

Toen Einstein geen vertaler wist en het manuscript terugstuurde, gaf Afanassjewa het pas in 1956 op eigen kosten uit als Die Grundlagen der Thermodynamik bij Brill met een aantal, maar niet alle, correcties van Einstein.

Publicaties

Onder meer [1][8]

  • 1906: Bemerkung zur Theorie der Entropiezunahme in der Statistischen Mechanik von W.Gibbs, Wien
  • 1907, met Paul Ehrenfest: Über zwei bekannte Einwände gegen das Boltzmannsche H-Theorem, Leipzig : Hirzel, [1907?]
  • 1911, met Paul Ehrenfest: Begriffliche Grundlagen der statistischen Auffassung in der Mechanik, in: F. Klein en C. Müller red., Encyklopädie der mathematischen Wissenschaften mit Einschluß ihrer Anwendungen, band 4, tweede deel (Leipzig 1911) 3-90. Latere herdrukken en vertalingen, zoals Paul Ehrenfest; Tatjana Ehrenfest-Afanassjewa: The conceptual foundations of the statistical approach in mechanics, New York Dover Publications, 1990
  • 1915: De rol der axioma’s en bewijzen in de meetkunde, Weekblad voor Voorbereidend en Hooger Onderwijs
  • 1924: Wat kan en moet het Meetkunde-onderwijs aan een niet-wiskundige geven?, in Paedagogiese Voordrachten (Groningen/Den Haag 1924) 3-30
  • 1931: Übungensammlung zu einer geometrischen Propädeuse, 1931. PDF Tatjana Ehrenfest-Afanassjewa: Exercises in experimental geometry. Geraadpleegd op 17 november 2019
  • 1951, met Hans Freudenthal: Kan het wiskundeonderwijs bijdragen tot de vorming van het denkvermogen?, Purmerend
  • 1956: Die Grundlagen der Thermodynamik, Leiden Brill
  • 1961: Wiskunde. Didactische opstellen, Zutphen z.j. [1961], 164 blz

Zie ook
  • Gevelsteen op het door Afanasjeva ontworpen huis in Leiden
  • Groepsfoto van het Kamerlingh-Onnes Lab uit 1926 met Afanasjeva en Ehrenfest op de tweede rij rechtsachter
Zie de categorie Tatyana Afanasyeva van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.