Strijkkwartet nr. 16 (Beethoven)

Na de breed gedimensioneerde strijkkwartetten nrs 13, 14 en 15 is dit kwartet een betrekkelijk kleinschalig en vooral veel milder werk. Het is het laatste werk (en hoogste opusnummer) van Beethoven, die hierna alleen nog de nieuwe finale van het strijkkwartet nr 13, opus 130 zou componeren.

• I Allegretto Het allegretto begint met een waarschuwend motiefje, waarna een beheerst en mild spel volgt, waaraan de extreme emoties uit de voorgaande werken ontbreken. “Durchbrochene Arbeit” valt op: het in fragmenten opgesplitst thema wordt door de na elkaar invallende en verdeeld over de drie hoogste strijkers gespeeld.
• II Vivace Het scherzo valt op door een onverdroten doorgaand verschuiven van ritmen. Toch ook grimmiger ondertonen.
• III Lento assai; cantante e tranquillo een innige en melodieuze zang, die typerend is voor de late Beethoven met drie variaties in Des groot.
• IV Der schwer gefaßte Entschluß: Grave, ma non troppo tratto – Allegro (Zie ook: De “Muß es sein?”- Anekdote) In de Grave inleiding klinkt de vraag: 'Muß es sein?' Het Allegro geeft het antwoord: 'Es muß sein!' In sonatevorm ontwikkelt zich een deel dat in elk geval geen noodlotsstemming heeft.

Beethoven betitelde het thema (G-E-As) als de vraag: Muß es sein? Het tweeledige thema (A-C-G) en (G-B-F) is het antwoord: Es Muß sein! Hier is veel diepzinnigs achter gezocht gezien ook de titel van het vierde deel: “Der schwer gefaßte Entschluß” (De moeilijke beslissing). Wat nauwelijks te rijmen valt met het opgewekte karakter van dit slotdeel. Mogelijk heeft Beethoven dit ironisch bedoeld gezien de volgende anekdote. Volgens Thayer (een biograaf van Beethoven) had een zekere heer Dembscher (die door het ongeduld van de componist ruzie met Beethoven had gekregen), aan Holz (een vriend van Beethoven) gevraagd hoe hij het weer goed kon maken, daar hij een manuscript van Beethoven wilde lenen. Holz die goed bekend was met het feit dat Dembscher slecht van zijn geld kon scheiden, antwoordde, dat hem dat 50 florijnen zou kosten. Dembscher schrok: “Muß es sein?” Holz: “Es Muß sein”.

Beethoven had hier veel plezier over. Hij heeft direct een canon op dat motief geschreven; en het motief komt in 1826 ook in de conversatieschriften voor, onder andere bij een meningsverschil met zijn huishoudster over het huishoudgeld.

Het kwartet werd een jaar na de dood van Beethoven voor het eerst uitgevoerd in een concert dat ter nagedachtenis van zijn overlijden werd georganiseerd door de cellist Josef Linke.

• Project Gutenberg E-Book van het kwartet