Paardenbloem

In Nederland zijn ten minste 250 micro-soorten bekend. Micro-soorten zijn klonen of mengsels van klonen, die morfologisch onderscheidbaar zijn van elkaar. Omdat er zeer veel kruisingen tussen de micro-soorten voorkomen, worden ze door de Heukels' Flora van Nederland niet meer als aparte microsoorten gezien en zijn de volgende secties en soorten tot wat wel wordt aangeduid als Taraxacum officinale agg. G.H.Weber ex F.H.Wigg. samengevoegd:

• sect. Taraxacum
• sect. Ruderalia
• sect. Vulgaria
• Taraxacum vulgare
• Taraxacum palustre
• Taraxacum laevigatum
• Taraxacum obliquum
• Taraxacum celticum
• Taraxacum hamatum
• Leontodon taraxacum

Het bloemhoofdje van de paardenbloem bestaat enkel uit gele lintbloemen. Het pappus bestaat uit haren en kan beschouwd worden als een gereduceerde kelk. De stengel is hol en heeft geen bladeren. De bladeren staan in een bladrozet bij elkaar. Ze zijn diep ingesneden tot bochtig getand. Bij kneuzing vloeit uit de plant een witte, melkachtige vloeistof, die paardenbloemenmelk wordt genoemd.

De penwortel kan decimeters diep de grond in dringen. Wanneer hij op enige diepte afbreekt of wordt afgesneden kan de plant zich herstellen en kunnen verscheidene rozetten ontspruiten uit de afgebroken penwortel.

De voortplanting van paardenbloemen vindt voor een groot deel plaats door middel van apomixie, dat wil zeggen dat het vruchtbeginsel kan uitgroeien tot een zaad zonder dat de eicel bevrucht is geweest. De paardenbloem vormt op deze manier klonen. Daardoor zijn er grote groepen paardenbloemen die genetisch nauwelijk en morfologisch weinig van elkaar verschillen en deze worden microsoorten genoemd. In Nederland zijn er minimaal 250 microsoorten aangetroffen. In de systematiek worden deze microsoorten samengevoegd tot secties. In diverse flora's worden secties beschreven in plaats van de microsoorten. De paardenbloem kan zich ook voortplanten door middel van bevruchting.

De vrucht is een eenzadig nootje. Aan het nootje zit het gesteelde vruchtpluis (pappus). Het vruchtpluis zit vast op een steeltje (het rostrum), daaronder zit de piramide en het vruchtlichaam. Dit laatste heeft ribben en heeft veelal stekels aan de bovenkant. De kleur van het vruchtlichaam is een belangrijk determinatiekenmerk. De nootjes met hun vruchtpluis worden door de wind verspreid (anemochorie).

• Inuline
• Choline
• Looizuur
• Bitterstoffen

Het melksap bevat eiwit, hars en taraxine.

De paardenbloem is in het noorden bekend als hondstong (Drenthe) en als hondenbloem (Groningen) en hynsteblom in Friesland. In het Nederlands is hondstong ook de benaming voor een andere plantensoort. In het zuiden (Limburg) en in Vlaanderen (België) wordt de paardenbloem ook wel pisbloem of pissebloem genoemd. In West-Vlaanderen spreekt men vaak van beddepissers of iets vulgairder beddezeekers. In verschillende delen van (Zeeland) kan de naam variëren van pissebed, pissebaede tot pisseblomme. De naam pisbloem of pissebed slaat op het kennelijk urine-afdrijvend effect van de plant wanneer de bladeren gegeten worden.[6]. Ook in het Frans is pissenlit de gebruikelijke naam. Een minder gebruikelijke Franse naam is dent de lion, wat overeenkomt met het Duitse Löwenzahn en het Engelse dandelion. Het Nederlandse equivalent leeuwentand slaat op een ander op de paardenbloem gelijkend plantengeslacht. De naam melkwiet komt veel voor in de provincie Zeeland. In delen van Gelderland wordt de wortelrozet kettingspol of hondspol genoemd. Andere regionale namen voor de paardenbloem zijn konijnenbladeren (bijvoorbeeld op Texel) of brievenbesteller (in West-Friesland). De laatste naam slaat op het vruchtpluis dat wanneer ertegen aangeblazen wordt, wegdrijft om als het ware de zaden die er aan hangen als brieven te bestellen.[7]

Tot het begin van de twintigste eeuw was er geen officiële Nederlandse naam voor de paardenbloem. Dat was lastig bij onderwijs en educatie omdat de plant in verschillende streken een andere naam had. Een commissie van de KNNV onder leiding van Hendrik Heukels stelde in 1906 het boekje Nederlandse plantenamen samen, waarin een lijst van plantennamen is opgenomen om meer eenheid te brengen in het gebruik van Nederlandse namen voor planten. Er werd daarbij een keuze gemaakt uit de veelheid aan regionale namen voor planten. Sindsdien heet de plant in het Nederlands officieel paardenbloem.[8] De betekenis is vermoedelijk nutteloze of waardeloze bloem. Een vergelijkbaar gebruik van het woord 'paard' is te vinden in paardenkastanje, die, in tegenstelling tot de tamme kastanje, niet eetbaar is.[9] Waarom het woord 'paard' deze betekenis kan hebben is onduidelijk.

Naar de paardenbloem is een bekende uitzondering in de Nederlandse spelling genoemd, de paardebloemregel. Tot de spellingwijziging van 2005 gold dat er geen tussen-n werd geschreven in een samenstelling waarvan het eerste deel een dierennaam is en het tweede deel een plantkundige aanduiding. Paardebloem was het bekendste voorbeeld van die uitzondering, vandaar de paardebloemregel. Inmiddels is het toch paardenbloem geworden.

De paardenbloem wortelt diep met zijn penwortel en haalt de kalk uit de diepere laag van de bodem en maakt dit beschikbaar voor de bovenste laag van de bodem. De lange penwortel zorgt er ook voor dat mineralen uit de diepere lagen van de bodem beschikbaar komen voor het gewas. Tijdens de bloei van maart tot mei en van september tot november maken de honingbij en andere insecten gebruik van de paardenbloem als voedselbron. Als de wortel afsterft maakt de pendelaar, een regenworm, gebruik van deze gangen. Ook de wortels van het gras maken dankbaar gebruik van deze gangen. Een bijkomstig voordeel is dat de gangen van de paardenbloemwortel zorgen voor goede beluchting en afwatering van de bodem.

Voetnoten Bruno Vonarburg (1987) Genezende planten - Artis-Historia Uitgaven, Brussel,, p38 Furlenmeier, M. (1978). De wonderlijke wereld der geneeskruiden. Antwerpen/Amsterdam: Uitgeverij C. de Vries-Brouwers p.v.b.a. ISBN 90-6174-143-2 Foodlog.nl, Ode aan de paardebloem, bezocht 14 juni 2015 Sterk, A.A. met bijdragen van C.H. Hommels et al. (1987) Paardebloemen, planten zonder vader. Variatie, evolutie van het geslacht paardebloem (Taraxacum) Utrecht ISBN 90-5011-009-6 blz. 285 - 286 Hall, J. (2000). Hall's Iconografisch Handboek. Leiden: Primavera Pers. H. Kleyn: Planten en hun naam. Botanisch lexicon voor de Lage Landen. Amsterdam, tweede druk 1979. blz. 274 H. Kleyn: Planten en hun naam. Botanisch lexicon voor de Lage Landen. Amsterdam, tweede druk 1979. blz. 275 Paardebloemen, planten zonder vader. van A.A. Sterk e.a. Utrecht 1987. ISBN 9050110096, blz. 289 Paardebloemen, planten zonder vader. van A.A. Sterk e.a. Utrecht 1987. ISBN 9050110096, blz. 291 Literatuur Sterk, A.A., met bijdragen van C.H. Hommels e.a. (1987) - Paardebloemen planten zonder vader variatie, evolutie van het geslacht paardebloem (Taraxacum). Utrecht. ISBN 90-5011-009-6 Externe links Gewone paardenbloem (Taraxacum officinale) op SoortenBank.nl (gebaseerd op de Heukels23, dit is de voorlaatste uitgave) Paardenbloem (Taraxacum officinale) in: van Uildriks, F. & V. Bruinsma (1898) - Plantenschat; op de (Nederlandstalige) Wikisource. Paardenbloem (Taraxacum officinale), verspreiding in Nederland, volgens de atlas van Floron. Mediabestanden Mediabestanden die bij dit onderwerp horen, zijn te vinden op de pagina Paardenbloem op Wikimedia Commons. Wikispecies Wikispecies heeft een pagina over Taraxacum officinale.