Osteopathie

De naam osteopathie stamt van de Oudgriekse woorden ὀστέον, ostéon ("bot") en πάθος, páthos ("toestand" of "lijden") en men zou dus verwachten dat dit (de studie van) botziekte betekent. In de alternatieve geneeskunst heeft het echter een wat andere betekenis en de term wordt in de reguliere geneeskunde niet gebruikt.

Het woord osteopathie betekent letterlijk ”ziekte van de beenderen”. Osteopathie is het gedachtegoed van de Amerikaanse arts Andrew Still. Hij meende dat bij veel ziekten de oorspronkelijke oorzaak te vinden was in het mobiliteitsverlies van beenderen of gewrichten. Hij combineerde de toenmalige medische kennis met zijn eigen overtuiging dat als lichaamsweefsels hun beweeglijkheid verliezen dit nadelige effecten op de gezondheid heeft. Still ontwikkelde deze methode om met zijn handen minder beweeglijke weefsels op te sporen, de beweeglijkheid ervan te kunnen herstellen en zo ziekten te kunnen genezen of voorkomen.[2] Op 2 juni 1874 gaf hij zijn methode de naam osteopathie.

Osteopathie is een manuele, door de handen uitgevoerde methode die is gebaseerd op principes uit de anatomie, embryologie, neurologie en fysiologie. Onderzoek en behandeling vinden plaats vanuit een totaalbenadering van de klacht. Daartoe worden:

1. het bewegingsapparaat: beenderen, gewrichten en spieren
2. het orgaansysteem: inwendige organen met bloedvaten en lymfestelsel en
3. het craniosacrale systeem: schedelbotten, hersenvliezen, ruggenmergsvlies en hersenvochtcirculatie

manueel onderzocht op bewegingsverlies. Het uitgangspunt hierbij is dat het lichaam een eenheid is. De drie genoemde systemen zijn daarbij onlosmakelijk met elkaar verbonden en beïnvloeden elkaar continu.

Het onderzoek is op beweeglijkheid gericht. Bewegingsverlies heeft volgens de osteopathie een negatief effect op het functioneren van het betreffende weefsel en er kunnen, doordat de verschillende delen van het lichaam onderling door bindweefsel zijn verbonden, ook symptomen optreden op andere locaties in het lichaam. Bewegingsbeperkingen kunnen bijvoorbeeld ontstaan door littekens na operatie, verkleving van weefsels door ontstekingen en door stress. De behandeling bestaat uit het herstellen van de oorspronkelijke beweeglijkheid door middel van zachte handgrepen. Van daaruit zou het natuurlijk genezingsproces plaats gaan vinden. Hiermee wordt bedoeld dat het lichaam na behandeling in principe vanzelf terugkeert naar de oorspronkelijke toestand, waarin alle fysiologische functies - die onlosmakelijk zijn verbonden met de toestand van de anatomische structuren - weer op een gezonde manier uitgevoerd kunnen worden door het lichaam (tenzij er sprake is van een dysfunctie die alleen operatief of met medicatie kan worden opgelost, uiteraard). Conceptueel gezien is hier feitelijk sprake van een analogie met het fysiologische principe van de homeostase.

Indicaties voor osteopathie zouden chronische rug- en/of nekpijn, migraine, whiplash, buikpijn, slechte darmwerking en huilbaby's zijn. Er zijn nog (te) weinig onafhankelijke meta-analyses gemaakt van de gedocumenteerde effecten van osteopathische behandelmethoden, of OMT voor osteopathic manipulative treatment, maar er is bijvoorbeeld geconcludeerd dat OMT een significant positief effect heeft op lage rugklachten.[3] Onafhankelijke meta-analyses, gepubliceerd als Cochrane reviews, stellen dat alleen de effecten (van manuele therapie, ook uitgevoerd door osteopaten) bij chronische lage rugpijn evenwaardig zijn aan die van andere behandelingen.[4] Er werden geen aanwijzingen gevonden voor significante effecten bij baby's met darmkrampjes, pijnlijke maandstonden en acute lage rugpijn.[5][6][7]

Osteopathie is een vlag die veel verschillende ladingen dekt. In de Verenigde Staten is de osteopathie een meer wetenschappelijke opleiding, gelijk staand aan die van gewone artsen, met inbegrip van stages in gewone ziekenhuizen. In veel Amerikaanse staten wordt de 'dokter in de osteopathie' die een dergelijke opleiding volgde, erkend als een arts met bevoegdheid tot onderzoek, het stellen van diagnoses en het voorschrijven van medicatie.[8] In de geneeskunde zijn manipulatieve technieken, behalve in de fysiotherapie, niet gebruikelijk. In sommige landen, zoals het Verenigd Koninkrijk, bestaat er ook een officiële vorm van osteopathie die zich bezighoudt met het behandelen van problemen van het bewegingsstelsel. In Frankrijk wordt de term osteopathie zelfs gebruikt als een synoniem voor manuele therapie en bestaan er ook universitaire opleidingen, die zich alleen op problemen richten van het bewegingsstelsel.

Osteopaten verlenen zorg in de eerste lijn en beschouwen hun behandelmethodiek als complementair aan de reguliere geneeskunde. Een osteopaat zal op basis van een anamnese en differentiële diagnose vaststellen of de patiënt al dan niet doorverwezen moet worden naar een arts (en eventueel naar een specialist). Osteopaten behandelen vaak, maar niet uitsluitend, chronische klachten, waar met behulp van beeldvormend medisch onderzoek en laboratoriumonderzoek (klinische chemie) geen duidelijke afwijkingen of bloedwaarden naar voren zijn gekomen.

Aan het einde van de 20e eeuw werd osteopathie in Europa bekend als een van de vier alternatieve behandelwijzen naast homeopathie, acupunctuur en chiropraxie. Geen van deze vier is in de Benelux een erkend medisch specialisme en ze worden meestal door niet-artsen uitgeoefend. In 1997 werd door het Europees Parlement een resolutie aangenomen over de status van de niet-conventionele behandelingswijzen; dit leidde tot wetenschappelijk onderzoek in opdracht van de Europese Commissie (EU COST B4) dat concludeerde dat niet vastgesteld kon worden dat niet-conventionele behandelingswijzen werkten.[9]

Osteopathie is in Nederland geen beschermd beroep. Dat betekent dat iedereen het beroep mag uitoefenen. Verschillende verenigingen hebben een register opgesteld van osteopaten die zij erkennen. Voorbeelden zijn de Nederlandse Vereniging voor Osteopathie (NVO), het Nederlands Register voor Osteopathie (NRO) en de Nederlandse Osteopathie Federatie (NOF). De NOF registreert enkel osteopaten met een medische vooropleiding zoals fysiotherapie of arts.[10] Het NRO registreert ook osteopaten zonder een medische vooropleiding.

In Nederland kan de opleiding tot osteopaat in Amsterdam worden gevolgd aan het College Sutherland.[11] Hiervoor is geen medische vooropleiding vereist.

In België werd in 1999 de wet Colla aangenomen. Deze wet geeft niet-conventionele behandelwijzen de mogelijkheid om te ijveren voor een erkenning. De eerste voorwaarde daarvoor is dat zij zich verenigen als belangengroep. Het Europese statuut en de wet Colla resulteerde in België (1998) in een reactie van de scepticus Wim Betz en het rapport van de zeven Belgische universiteiten waar in staat dat er eerst een bewijs dient geleverd te worden dat deze behandelingen werkzaam zijn alvorens sprake kan zijn van erkenning als beroepsgroep. Bij Koninklijk Besluit in 2003 werden beroepsorganisaties van niet-conventionele praktijken erkend. Omdat verdere uitvoeringsbesluiten echter uitbleven, dagvaardden de beroepsvereniging Register voor de Osteopaten van België (ROB) en het International Academy of Osteopathy (IAO) in 2008 de Belgische Staat.[12] Op 22 januari 2010 werd de Belgische staat door de rechtbank van eerste aanleg van Brussel veroordeeld tot een dwangsom van € 5.000 per maand, die zij sinds juni 2010 maandelijks aan de twee verenigingen moest afdragen.

Eind 2010 publiceerde het Federaal Kenniscentrum voor de Gezondheidszorg een rapport over haar studie naar de efficiëntie van osteopathie (en chiropraxie) waartoe zij in oktober 2008 opdracht had gekregen. Zij concludeerde dat de effectiviteit beperkt is. Enkel voor nekpijn en in mindere mate voor lage rugpijn zag zij geringe effectiviteit. Daarom werd aanbevolen niet te voorzien in terugbetaling via ziekteverzekering.[13]

In oktober 2013 verklaarde minister van Volksgezondheid Laurette Onkelinx dat zij osteopathie als alternatieve geneeswijze zou willen laten erkennen op voorwaarde dat osteopaten een basisopleiding hadden gevolgd, werden erkend door beroepsvereniging en jaarlijks minstens 500 patiëntencontacten konden aantonen.[14] Zes Belgische universiteiten verzetten zich hier echter tegen en werden hierin gesteund door artsenverenigingen.[15]

Stills opvattingen over de oorzaak van ziekte dateren van voor de tijd dat bacteriën, virussen en andere oorzaken bekend waren. De oorspronkelijke filosofie van Still moet dan ook in de tijdgeest worden geplaatst waarin deze is ontstaan. Inmiddels heeft de osteopathie zich verder ontwikkeld, al blijven er van land tot land en school tot school verschillende interpretaties bestaan.

Het zonder twijfel meest controversiële aspect van de osteopathie is het 'craniale' deel: craniosacraaltherapie. Hierbij gaat men ervan uit dat naast de wervelkolom ook de schedelbeenderen een zekere mate van (minimale) beweeglijkheid vertonen en dat deze beweeglijkheid met de handen voelbaar is. Verder neemt men aan dat er een fluctuatie plaatsvindt van het hersenvocht en dat manuele manipulatie van de schedelbeenderen, de wervelkolom en de liquor een therapeutisch effect heeft. Het bestaan van de genoemde fluctuaties is wel onderzocht maar niet aangetoond. Een systematisch literatuuronderzoek door Edzard Ernst in 2012 toonde aan dat er geen enkele evidentie is voor de werkzaamheid van craniosacraaltherapie.[16] Ook het Belgische Federaal Kenniscentrum voor de Gezondheidszorg bevestigt in haar onderzoeksrapport over osteopathie en chiropraxie dat er "geen enkel bewijs is gevonden voor de viscerale en cranio-sacrale osteopathie".[13]

• NVO. Osteopathie, een gezond perspectief
• International Academy of Osteopathy
• Nederlandse Osteopathie Federatie
• Unie voor gediplomeerden in de Kinesitherapie en de Osteopathie België