Nieuw Amsterdam (schip, 1938)

De eerste Nieuw Amsterdam van de Holland-Amerika Lijn werd in 1930 opgelegd. Met enkele jaren vertraging, onder andere vanwege een reorganisatie van de HAL, werd op 5 januari 1936 de kiel gelegd voor een nieuw schip voor de trans-Atlantische route. Met 35.000 brt zou het het grootste passagiersschip van Nederland worden. Oorspronkelijk zou het nieuwe schip Prinsendam gaan heten. Dit werd echter veranderd in Nieuw Amsterdam, doelend op het eerdere schip op de route en op de oorspronkelijke naam van de stad New York. Het schip werd gebouwd door de Rotterdamsche Droogdok Maatschappij (RDM) en in april 1937 gedoopt door koningin Wilhelmina.

In tegenstelling tot andere schepen van die tijd, werd er bij het ontwerp van de Nieuw Amsterdam geen rekening gehouden met een eventuele rol in oorlogstijd, bijvoorbeeld als hospitaalschip. In plaats hiervan werd het schip met trots aangeprezen als 'vredesschip'.

De Nieuw Amsterdam werd gezien als het nationale vlaggenschip en visitekaartje voor Nederland, zoals de Normandie dat was voor Frankrijk, de Queen Mary voor Engeland en de United States voor de Verenigde Staten. Nederlandse kunstenaars wilden desgevraagd dan ook graag bijdragen aan de inrichting van het nieuwe schip. Als dank voor de vele opdrachten kreeg de Holland-Amerika Lijn van het Nederlands Kunstverbond een bronzen beeld, Naakt met Bloem, aangeboden dat door Hendrik Chabot werd vervaardigd. Het werd geplaatst op de trap in de vertrekhal. Waarschijnlijk stelt het de godin Fortuna voor, die een groet brengt aan hen die hun geluk elders gaan beproeven. De onthulling vond plaats op 8 maart 1940. In de oorlog is het beeld uit het zicht verdwenen. In 1998 is een tweede exemplaar van het beeld op de trappen in de tegenwoordige Cruise Terminal aan de Wilhelminakade te Rotterdam geplaatst.

Het schip werd ingericht in art deco. Er waren moderne architecten bij betrokken, zoals J.P.L. Hendriks, Hendrik Wijdeveld, J.J.P. Oud en Sybold van Ravesteyn.[1] De inrichting werd verder gekenmerkt door licht, elegantie en een moderne uitstraling. De Nieuw Amsterdam kreeg dan ook de bijnaam 'schip van morgen'.

Een hoogtepunt in de inrichting van het schip was het eersteklasrestaurant, met een plafond bekleed met Marokkaans leer en muranoglas en pilaren bedekt met bladgoud. Een van de twee zwembaden aan boord was Delfts blauw betegeld. Ook had het schip een theater met airconditioning en ontworpen op basis van de laatste akoestische inzichten. Bij de ingang van het theater voor de kajuitklasse was een decoratief lakpaneel in rood, zwart, goud en kastanjebruin van Reijer Stolk. Tot dusver was er slechts één ander passagiersschip met een eigen theater, de Franse Normandie. Ook uniek in die tijd was het feit dat de eersteklas passagiers konden beschikken over een eigen badkamer.

Op 23 april 1938 begon de Nieuw Amsterdam met haar proefvaarten op de Noordzee. Vervolgens werd ze overgedragen aan de HAL en officieel als Nederlands koopvaardijschip geregistreerd. Ze maakte haar eerste reis op 10 mei 1938 naar New York.

Hoewel ze kleiner en minder snel was dan andere schepen van haar tijd, werd de Nieuw Amsterdam populair én winstgevend vanwege haar unieke vorm en inrichting.

Het schip had nog maar 17 reizen gemaakt toen de Tweede Wereldoorlog uitbrak. Het schip werd hierdoor meteen opgelegd in Hoboken, in New Jersey. Daar zou ze een jaar lang blijven liggen. Toen Nederland in 1940 werd ingenomen door Hitlers legers, werd de Nieuw Amsterdam door de Britse overheid ingezet als troepentransportschip. Hiervoor werden extra keukens geconstrueerd, ruimtes ingericht met talloze hangmatten en werd bewapening aangebracht. 2.000 ton originele meubels en decoraties werden uit het schip verwijderd en in San Francisco opgeslagen.

Haar eerste reis als troepentransportschip maakte ze in januari 1941, van Australië naar Bombay. Ze werd hierbij vergezeld door andere beroemde passagiersschepen die nu troepen vervoerden, zoals de Queen Mary, Mauretania, Aquitania, Empress of Britain en Andes.

In mei 1944, toen de Nieuw Amsterdam voor anker lag in New York, bezocht toenmalig prinses Juliana, dochter van koningin Wilhelmina, het schip voor een lunch en rondleiding.

Gedurende de oorlogsjaren vervoerde de Nieuw Amsterdam meer dan 350.000 soldaten en legde ze 530.000 zeemijl af.

Aankomst van de Nieuw Amsterdam in Rotterdam[2]

In 1946 werd het schip weer teruggegeven aan de HAL. Toen ze op 10 april 1946 triomfantelijk terugkeerde in Rotterdam, nog volledig in grijze oorlogskleuren met alleen de HAL kleuren op de schoorstenen, werd ze door vele duizenden aan de kades begroet.

De 6 jaar in oorlogsdienst hadden hun sporen nagelaten op de Nieuw Amsterdam. Achttien maanden waren nodig om het schip weer om te bouwen tot passagiersschip. 3.000 stoelen en 500 tafels werden teruggestuurd naar de oorspronkelijke fabrikanten om te worden gerestaureerd. Een kwart van alle meubels moest geheel worden vervangen. De rubber vloermaterialen en bijna alle vloerbedekking werden eveneens vernieuwd. Vloeren, plafonds, betimmering, bedrading: alles werd gereviseerd, schoongemaakt of vervangen. Alles, tot aan de houten railingen op het dek, droeg de sporen van soldaten die op de Nieuw Amsterdam hadden gevaren.

Voor de wal bij de lijn

Op 29 oktober 1947 kwam de Nieuw Amsterdam weer in de vaart. Door de drastische verbouwing was het schip 400 brt groter geworden. Het bruto tonnage was nu 36.667 brt.

Gedurende de eerste jaren na de oorlog voer het schip succesvol op de trans-Atlantische route. Samen met de Willem Ruys, van de Koninklijke Rotterdamsche Lloyd, en de Oranje werd de Nieuw Amsterdam beschouwd als de 'Grote Drie' van de Nederlandse passagiersvaart.

Kleine verbouwingen in de jaren 50 zorgden ervoor dat ze onverminderd populair bleef ondanks de komst van nieuwere schepen. Onder andere werd airconditioning geïnstalleerd en werden stabilisatoren aangebracht. Ook werd het oude drie-klassen systeem ingeruild voor de modernere indeling in eerste klasse en toeristenklasse.

In de jaren 60 begon het schip grotere ouderdomsproblemen te vertonen. De stoomketels werden in 1967 vervangen door Wilton-Fijenoord in Schiedam.

Vanwege de moordende concurrentie door de opkomende luchtvaartindustrie, werd de Nieuw Amsterdam van de trans-Atlantische route afgehaald en ingezet voor cruises naar het Caribisch gebied. Op 8 november 1971 maakte ze haar laatste trans-Atlantische reis. In 1972 werd ze geregistreerd onder Antilliaanse vlag.

Het oude schip was echter al snel veel te duur in het gebruik en de cruises waren niet meer rendabel. Dit was de genadeslag voor het eens zo bewonderde schip. Op 17 december 1973 nam ze afscheid van actieve dienst en werd ze opgelegd. Op 9 januari 1974 maakte ze nog een afscheidscruise naar Los Angeles. Vervolgens voer ze naar Taiwan waar ze op 25 februari 1974 arriveerde om te worden gesloopt door Nan Fong Steel Enterprises Ltd.

• Informatie over de SS Nieuw Amsterdam
• (en) Informatie over de SS Nieuw Amsterdam
• Bron voor de lijst van kunstenaars die aan de verfraaiing van de Nieuw Amsterdam meewerkten: 'Een varend kunstwerk'. Een cd-romproductie in opdracht van het Chabot Museum, Rotterdam 1998.

Zie de categorie Nieuw Amsterdam (ship, 1938) van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.