Delfts blauw

Delfts blauw is een type faience (aardewerk) met blauwe decoratie, dat traditioneel in Delft wordt vervaardigd. Het ontstond aan het einde van de 16e eeuw als goedkoop alternatief voor het blauw-witte Chinese porselein. Het Delfts blauw werd in korte tijd zeer populair en beleefde een bloeiperiode in de periode 1650-1750, toen er in Delft een honderdtal aardewerkfabrieken actief waren. De industrie werd omstreeks 1800 weggevaagd door goedkoper aardewerk uit met name Engeland (Staffordshire). Tegenwoordig is er nog maar één fabriek in Delft die ‘echt’ Delfts blauw produceert. Andere soorten Delfts aardewerk zijn het meerkleurige Boerendelfts en het Delfts wit.

Anoniem. Plaat met voorstelling van de profeet Elia door de raven gevoed. 1658. Amsterdam, Rijksmuseum Amsterdam.
Anoniem. Plaat, in blauw beschilderd met landschap en figuren. Ca. 1665. Amsterdam, Rijksmuseum Amsterdam.
Kat op tegels in het Provinciehuis te Haarlem

Ontstaan

In de 16e eeuw introduceren Vlaamse pottenbakkers het tinglazuur in de noordelijke Nederlanden, ter vervanging van het aloude loodglazuur. Dit tinglazuur aardewerk ontstond in Italië in de 15e eeuw en is beter bekend als majolica. De eerste Delftse producten in tinglazuur worden dan ook met bonita in die term aangeduid. Aan het einde van de 16e eeuw introduceren eerst de Portugezen en later de Nederlanders zelf Chinees porselein, met zijn kenmerkende blauwe beschildering, in Nederland. Dit geïmporteerde porselein was fijn en sierlijk en was onmiddellijk zeer gewild. Alleen de zeer rijken konden het zich echter permitteren. De Delftse majolicabakkers, die nog geen echt porselein konden maken, begonnen hier imitaties van te maken. Dit was rood aardewerk bedekt met een wit dekkend oppervlak, waarin men gekleurde decoraties aanbracht.

Door toevoeging van mergel konden de majolicabakkers hun product verbeteren, het aardewerk werd dunner en werd faience genoemd. In het begin brachten de Delftse bakkers vooral oosterse decoraties aan op de Delftse faience. Later werden de afbeeldingen echter Nederlands van aard. Met Delfts blauw wordt dus eigenlijk Delftse faience bedoeld. Het had zo'n succes dat er rond 1700 alleen al in Delft 33 bakkerijen waren. Deze bakkerijen worden ook wel aangeduid met het woord plateel, een middeleeuws woord voor platte schotel. De bakkerijen maakten echter niet alleen mooie pronkstukken, maar ook veel eenvoudige gebruiksartikelen. Elke bakkerij had zijn eigen, door het stadsbestuur van Delft vastgelegde, merkteken.

Geribde vaas (ca. 1700-1720), uit De Griekse A, een beroemde manufactuur. Dit Delfts doré is een imitatie van Japans (export of Imari) porselein. Museum Geelvinck-Hinlopen Huis
Merkteken van De Porceleyne Fles, vervaardigingsjaar 1959

Bloeiperiode

Beroemd zijn vooral de tegels, apothekersflessen, sierborden, vazen, kandelaars en serviesgoed. Het eerste Chinese porselein dat de VOC naar Nederland vervoerde, is gemaakt gedurende de Ming-dynastie. Dit verklaart dat veel van de Delftse producten, ook ver na de val van deze dynastie (1644), met typisch Ming-achtige of Wanli motieven versierd zijn. Maar het Delfts blauw is meer dan goedkopere aardewerken kopieën van Chinees porselein. In de 17e eeuw weten Delftse keramiekschilders als Isaac Junius, Frederik van Frytom en Arie de Milde de kwaliteit van hun producten tot ongekende hoogte te brengen. Hun eindproducten zijn ware kunstwerkjes. Door nieuwe schilder- en baktechnieken zorgden ze steeds weer voor verrassingen.

Verval

In de tweede helft van de 18e eeuw verdwenen de plateelbakkerijen in Delft een voor een. In 1794 waren er nog tien manufacturen over. Er was minder vraag naar het Delftse blauw door de opkomst van goedkoop, maar kwalitatief goed Engels aardewerk.

De in 1653 gestichte bakkerij De Porceleyne Fles is de enige die sinds de 17e eeuw continu in proces is geweest. Andere bakkerijen zijn Goedewaagen, De Delftse Pauw, De Candelaer en Heinen Delfts Blauw. De eerste vier bakkerijen zijn open voor publiek. Tijdens de rondleidingen en bezichtigingen ziet men hoe het Delfts Blauw nu nog steeds op authentieke wijze wordt vervaardigd.

Ook nu nog is Delft, mede door de talrijke galerieën, een trekpleister voor liefhebbers van hedendaags keramiek.

Collecties

Nederlandse musea met Delfts blauw in de collectie:

Bronnen
  • Aken-Fehmers, M.S. van & L.A. Schledorn, A.G. Hesselink, T.M. Eliëns, (1999) Delfts aardewerk. Geschiedenis van een nationaal product, deel 1, Zwolle/Gemeentemuseum Den Haag.
  • Lunsingh Scheurleer, D.F. (1975) Delfts blauw.
  • Matusz, J. (1977) Delfts aardewerk.

Zie ook
Zie de categorie Delfts blauw van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.