Metamorfosen (Ovidius)

De Metamorfosen (Metamorphoseon libri) is een vijftien delen omvattend Latijns dichtwerk, bestaand uit ongeveer 12.000 regels, van de Romeinse dichter Publius Ovidius Naso. Het is een narratief epos dat genres overstijgt.

Titelpagina met portret van Ovidius in een Engelse editie van de Metamorfosen uit 1632

Inhoud

In de Metamorfosen worden de schepping en geschiedenis van de wereld verhaald volgens de Griekse en Romeinse mythologie. Het boek geldt als een van de belangrijkste werken uit de Romeinse literatuur. Het is vermoedelijk in 1 n.Chr. voltooid en is sindsdien een van de populairste mythologische werken. Metamorfosen heeft grote invloed gehad op de renaissancistische literatuur en schilderkunst, ook omdat het eeuwenlang als lesmateriaal gebruikt is.

Metamorfosen is een kunstige aaneenrijging van verhalen, anders dan bij een echt epos waarin één verhaallijn en één held centraal staan, zoals het epos van de Romeinse dichter Vergilius over het leven van Aeneas. In de verhalen schetst Ovidius het leven van de klassieke goden, stervelingen en andere mythische figuren, die telkens een dramatische gedaantewisseling (metamorfose) ondergaan. Enkele voorbeelden zijn de verandering van de nimf Daphne in een laurierboom, de gedaanteverwisseling van de jager Actaeon in een hert nadat hij de godin Diana naakt zag, en de metamorfose van de nimf Io, geschaakt door Jupiter die door deze in een koe veranderd wordt om zijn achterdochtige echtgenote te misleiden.

In het laatste boek geeft Ovidius een filosofische onderbouwing, bij monde van de Griekse filosoof en wiskundige Pythagoras, die de leer van eeuwige verandering predikte: omnia mutantur, nihil interit – alles verandert, niets gaat tengronde. Alles in de kosmos is voortdurend in beweging, niets blijft gelijk, maar ook niets vergaat volledig.

Speels

Opvallend is dat Ovidius de goden niet als verheven afschildert, maar als gewone mensen met ieder hun eigen zwaktes en amoureuze verlangens. Ook de toon van het werk is eerder speels dan plechtstatig, zoals de tijdgenoot Vergilius in zijn epische verhalen gewoon was. Ovidius schreef de Metamorfosen echter wel volledig in de dactylische hexameter, de traditionele versvorm voor een epos.

De speciale vorm die Ovidius gaf aan de Metamorfosen wordt ook wel 'epyllium' genoemd (letterlijk vertaald: klein epos). De voornaamste kenmerken van het epyllium zijn dat het veel korter is dan een epos, dat de goden zich gedragen als mensen onder de mensen en dat er een zeer grote aandacht wordt besteed aan de natuur. Ovidius laat graag merken dat hij een geleerde dichter is (Poeta Doctus) die een groot deel van de klassieke wereld afreisde voor hij begon te dichten.

Vertalingen en bewerkingen
Virgil Solis (1514-1562). Editie van de Metamorfosen uit 1565.

Een eerste Nederlandse vertaling van de Metamorfosen verscheen in 1552 te Antwerpen onder de titel: Metamorphosis dat is, Die Herscheppinghe oft Veranderinghe. Deze prozavertaling van Johannes Florianus was enorm invloedrijk. Ze werd in 1604 becommentarieerd door Carel van Mander en beleefde in 1637 een twaalfde druk. Vondel bracht in 1671 een vertaling in dichtmaat, terwijl A. Valentijn zeven jaar later een prozaversie bezorgde. Begin 20e eeuw verschenen nieuwe vertalingen: Gedaanteverwisselingen door W.G. van der Weerd (1904, proza) en Metamorfosen door H.J. Scheuer (1923, oorspronkelijke versmaat). Marietje d'Hane-Scheltema publiceerde in 1993 een veelgeprezen versie die het compacte Latijn weergaf zonder nood aan weglatingen of extra versregels. Hiervoor zette ze de zes dactylische voeten van Ovidius om in zevenvoetige jamben.

In het Engelse taalgebied maakte Arthur Golding de referentievertaling (1567). Zijn tekst in jambische heptameter werd gebruikt door William Shakespeare: het verhaal over Pyramus en Thisbe vormde de basis voor Romeo and Juliet en kwam ook aan bod in A Midsummer Night's Dream.

Verhalen in de Metamorfosen

Boek 1

Boek 2

Boek 3

Boek 4

Boek 5

Boek 6

Boek 7

Boek 8

Boek 9

Boek 10

Jupiter en Ganymedes op een Romeins mozaïek (2e eeuw)

Boek 11

Boek 12

Boek 13

Boek 14

  • Scylla en Glaucus (vervolg)
  • Het vervolg van Aeneas' reis
  • Aeneas bij de Sibille van Cumae
  • Achaemenides en de Cycloop
  • Macareus vertelt avonturen van Odysseus bij Circe
  • Picus en Canens
  • Van Aeneas' aankomst in Latium tot aan zijn dood
  • Venus maakt Aeneas onsterfelijk; Aeneas' opvolgers
  • Vertumnus en Pomona
  • De legendes van het oude Rome: de apotheose van Romulus en Hersilia

Boek 15

Trivia
  • Ovidius had na zijn verbanning het boek, dat nog onafgewerkt was, willen vernietigen, maar omdat er al kopieën van verspreid waren, zijn de Metamorfosen niet verloren gegaan.
Bronnen die bij dit onderwerp horen, zijn te vinden op de pagina la:Metamorphoseon op Wikisource.
Zie de categorie Metamorphoses (Ovid) van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.