Aias (zoon van Telamon)

Ajax, afbeelding in het Nordisk familjebok

Ajax de Grote was de zoon van de Argonaut Telamon, koning van Salamis, en Periboea. Er wordt gezegd dat zijn naam afgeleid is van de adelaar (aietos) die door zijn vader werd gezien toen hij bad tot Zeus om hem een dappere zoon te schenken. Hij sprak weinig en langzaam en had enorme moed. Ajax was een van de vrijers van Helena die een eed had afgelegd om degene te helpen die haar man werd. Hierdoor streed hij mee in de Trojaanse Oorlog, zoals die beschreven staat in de Ilias van Homerus. Zijn moed en kracht waren buiten proportie vergeleken met de 12 schepen die hij meebracht uit Salamis. Volgens de Ilias is hij op Achilles na de grootste held van de Grieken die vochten bij Troje.[1] In de Ilias wordt hij beschreven als enorm van postuur; hij steekt letterlijk met kop en schouders boven de rest uit. Zijn epitheton is “schutsmuur der Grieken” en opvallend aan zijn wapenuitrusting is zijn enorme schild van ossenhuid. Een passage beschrijft de indruk die hij maakte op de Grieken en Trojanen:

“Terwijl zij zo spraken, wapende Ajax zich in het vervaarlijke brons. Toen hij zich geheel had gepantserd, ging hij voorwaarts zoals de reusachtige Ares ten strijde gaat te midden der mannen, die Zeus heeft samengebracht in een woedende strijd en verterende twist. Zo verscheen de reusachtige Ajax, de schutsmuur der Grieken, met een glimlach op het grimmig gelaat. Met grote passen schreed hij voort, zwaaiend zijn lange lans. Met vreugde zagen de Grieken naar hem, maar een bevende angst bekroop de Trojanen, van een ieder, ja, ook van Hektor bonsde het hart in de borst. Maar het was nu niet mogelijk terug te deinzen of te sluipen binnen de drom van zijn mannen; hij had uitgedaagd tot de strijd. Ajax naderde dragend zijn schild, als een bolwerk zo groot, beslagen met brons, van zeven runderhuiden gemaakt door Tychios, (…).” – Homerus, (Ilias 7. 206-221)[2]

Hij vocht in een duel met Hektor waarbij hij hem bijna doodde met een grote steen, totdat het te donker werd, waarna zij de strijd staakten. Ze wisselden toen geschenken uit waarbij Ajax een purperen zwaardriem gaf en Hektor een zwaard. Ajax was een vriend van Achilles wat blijkt uit zijn deelname in het gezantschap aan Achilles om hem over te halen weer mee te vechten. De volgende dag, toen Odysseus gewond raakte, redde Ajax hem. Toen de Trojanen de muur bereikten die de schepen van de Grieken beschermde, hielden Ajax en zijn naamgenoot, de “kleinere” Ajax, de Trojanen op afstand. Ajax kon echter, ondanks zijn moedige optreden bij de schepen, niet voorkomen dat de Trojanen een Grieks schip in brand staken. De situatie werd gered door Patroklos, verkleed als Achilles, en de Myrmidonen. Nadat Patroklos gedood was door Hektor en van zijn harnas gestript was, beschermde Ajax het lijk met zijn grote schild. Bij de begrafenisspelen van Patroklos deed Ajax aan verschillende spelen mee, waarbij hij worstelde tegen Odysseus en verslagen werd met speerwerpen door Diomedes. Later wordt beschreven hoe Ajax het lijk van Achilles wegsleepte en daarmee uit handen van de Trojanen hield terwijl Odysseus de Trojanen op afstand hield.[3]

Er zijn verschillende tradities die het verhaal over de dood van Ajax vertellen. De belangrijkste traditie over Ajax’ dood wordt verteld in de Odyssee en verder uitgewerkt in Sophoklos’ Ajax. Volgens dit verhaal was er na de dood van Achilles een geschil tussen Ajax en Odysseus over wie de wapenrusting van Achilles mocht hebben. In één versie stemmen de Griekse leiders, in een andere laten ze de beslissing over aan de gevangen Trojaanse vogelwichelaar Helenos, zoon van Priamos. In beide versies gaat de wapenrusting naar Odysseus toe. Door woede en jaloezie gedreven wil Ajax ’s nachts wraak nemen op de Griekse leiders, maar Athene maakt hem krankzinnig, wat er toe leidt dat hij in plaats van de Griekse leiders een kudde schapen doodt. Eenmaal weer bij zinnen gekomen pleegde hij van schaamte en berouw zelfmoord met het zwaard dat hij had gekregen van Hektor. Waar zijn bloed op de grond viel, bloeiden hyacinten op in de letters AI, de eerste twee letters van zijn naam maar ook, vertaald in het Nederlands, het Griekse woord “O wee!” of “Helaas!”. Er wordt ook gezegd dat toen Odysseus’ schip verging tijdens zijn vele omzwervingen, de wapenrusting van Achilles aanspoelde bij het graf van Ajax en hij dus, door goddelijke rechtvaardigheid, nog kreeg wat hem toebehoorde. Een andere traditie beweert dat hij gedood werd door een pijl van Paris, net als Achilles. Er wordt ook gezegd dat de Trojanen hem levend begroeven door klei naar hem te gooien, omdat zij hem niet konden doden doordat hij onsterfelijk was gemaakt door Herakles die hem in zijn leeuwenvel had gewikkeld.

Ajax had een zoon, Eurysaces (‘breedschild’) die Telamon opvolgde als koning van Salamis. Ajax zelf is nooit koning van Salamis geweest, hij werd daar echter wel vereerd door een cultus.

Deze Ajax was het onderwerp van het gelijknamige toneelstuk van Sophocles.

• Homerus, vertaald door Schwartz, M.A. (2008). Ilias & Odyssee.
• Herbert Jennings Rose, Jennifer R. March "Aias". The Oxford Companion to Classical Civilization. Ed. Simon Hornblower and Antony Spawforth. Oxford University Press, 1998. Oxford Reference Online. Oxford University Press. Utrecht University Library. 20 september 2009
• Grant, M. & Hazel, J (2002). Who’s Who in Classical Mythology.
• Ovidius, Metamorphoses 12.620-13.398.
• Appolodorus, Epitome III, 11-V, 7.

Zie de categorie Ajax the Great van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.