Philemon en Baucis

Een oud echtpaar Philemon en Baucis in Tyana krijgt op een dag bezoek van twee vreemdelingen. Ondanks hun armoede ontvangen ze de gasten met open armen (xenia, de Griekse gastvrijheid) en zetten hun een heerlijk maal voor. In de loop van het verhaal wordt al duidelijk dat er iets bijzonders is met de bezoekers, zo raakt bijvoorbeeld de kruik met wijn niet leeg.

Om hun gasten extra te verwennen, besluiten Philemon en Baucis hun gans te slachten. Baucis rent erachteraan, maar het beest loopt telkens van haar weg. Als de gans bij de oppergod op schoot gaat zitten, stellen de bezoekers zich voor als Zeus en Hermes. Uit dankbaarheid voor de gastvrije ontvangst, die de rest van het dorp niet heeft aangeboden, nemen de goden hun gastheer en -vrouw mee naar de heuvel. Dan wordt het hele dorp, behalve de hut van Philemon en Baucis, overspoeld door een zondvloed.

Zeus en Hermes vragen of Philemon en Baucis een wens hebben die zij kunnen vervullen als dank voor de gastvrijheid. Philemon en Baucis wensen niets liever dan hun leven lang de twee goden aanbidden. Het kleine hutje verandert plots in een grote tempel.

Ook wilden Philemon en Baucis niets liever dan bij elkaar blijven, en als het uur sloeg dat één van hen zou sterven, de ander mee mocht gaan. Zo gebeurde het dat op een dag voor de tempel Philemon en Baucis in een eik en een linde veranderden. Nog vele jaren hebben ze daar gestaan, hun stammen in elkaar verwikkeld.

De versie van Ovidius is de enige klassieke bron voor het verhaal van Philemon en Baucis. Wel heeft Ovidius vermoedelijk een volksverhaal uit Klein-Azië gebruikt als bron voor het verhaal, waarin een motief dat teruggaat op eerdere, Griekse auteurs verwerkt is. Het gaat dan om het motief van een voornaam personage dat ontvangen wordt in een nederig onderkomen.[1]

Baucis en Philemon komen elders niet voor in de Griekse mythologie, maar het besef van de heiligheid van de gastvrijheid was in de oudheid wijdverbreid. In de Bijbel komt het Baucis-en-Philemonmotief vaak voor:

• Genesis 18-19. Drie vreemdelingen worden onthaald door Abraham en Sara en blijken engelen te zijn. Lot ontvangt twee engelen en beschermt hen. Sodom en Gomorra worden verwoest.
• Hebreeën 13:2 werd mogelijk geschreven met kennis van zowel Genesis als Ovidius. De passage geeft zelfs een voorschrift: "… houd de gastvrijheid in ere, want zo hebben sommigen zonder het te weten engelen ontvangen." (vertaling NBV)
• Handelingen 14:11-12 beschrijft de opgewonden ontvangst van Paulus van Tarsus en Barnabas, twee generaties na Ovidius: "De menigte schreeuwde (…): 'De goden zijn tot ons neergedaald in menselijke gedaante.' Barnabas noemden ze Zeus en Paulus Hermes".

• In 1773 schreef Joseph Haydn de opera Philemon und Baucis oder Jupiters Reise auf die Erde
• Charles Gounod schreef zijn opéra comique Philémon et Baucis in 1860.

• Joost van den Vondel noemt Filemon en Baucis in zijn Leeuwendalers.
• Jean de la Fontaines gedicht volgt Ovidius.
• John Dryden vertaalde Ovidius' gedicht in 1693
• Jonathan Swift schreef een gedicht over Baucis en Philemon in 1709.
• Baucis en Philemon komen voor in de vijfde akte van Goethes Faust II (1832).
• Een van de steden in Italo Calvino's Le città invisibili (De onzichtbare steden) (1972) is vernoemd naar Baucis.
• Charles Fraziers roman Cold Mountain (1997) eindigt met een versie van deze mythe.

• Vlaamse hertaling op Satura Lanx van Marc Knecht
• (en) Ovidius VIII, 611. (online Engelse vertaling uit het Latijn)

• Philemon and Baucis (2003). Mythology: Myths, Legends, & Fantasies. : ISBN 1740480910
• William Smith, ed. A Dictionary of Greek and Roman Biography and Mythology (1873)
• Harry Thurston Peck, Harpers Dictionary of Classical Antiquities (1898)

Zie de categorie Philemon and Baucis van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.