Meensel-Kiezegem

Eén op drie inwoners uit het dorp overleefde de Tweede Wereldoorlog niet. De meesten werden vermoord in de nadagen van de oorlog.

Tot midden 1944 bleef het vrij rustig in het dorp. Op 30 juli 1944 ontmoette Gaston Merckx, lid van de collaborerende Zwarte Brigade en verre familie van wielrenner Eddy Merckx, met enkele vrienden op weg naar de kermis van Attenrode, drie leden van de verzetsgroep Gewapende Partizanen (Partisans Armés). Bij het daaropvolgende vuurgevecht werd Gaston Merckx neergeschoten door verzetslid Frans Vranckx. Het sinds juli 1944 in België geïnstalleerde Duitse burgerlijke bestuur (Zivilverwaltung) o.l.v. rijkscommissaris Joseph Grohé en SS- und Polizeiführer Richard Jungclaus voerde, in tegenstelling tot het eerdere Militärverwaltung, tot de bevrijding een hard represaillebeleid. De eerste vergeldingsactie vond plaats op 1 augustus 1944 toen een afdeling van het aan de DeVlag gelieerde Veiligheidskorps tijdens razzia's in zeven woningen drie inwoners, allen verzetsleden, van Meensel vermoordde. Daarna werden vijftien inwoners voor ondervraging weggevoerd naar de lokalen van de Sicherheitsdienst (SD) in Leuven. Deze actie was reeds voor de aanslag op Merckx gepland. De tweede, ditmaal grootschalige en zelfs voor die tijd buitensporige wraakactie volgde op 11 augustus in de vroege ochtend toen 350 man van de Algemeene-SS Vlaanderen (waaronder Tony Van Dyck), het Veiligheidskorps (o.l.v. Robert Verbelen), de Fabriekswacht, de Vlaamse Wacht en enkele leden van de Sicherheitsdienst het dorp omsingelden en alle huizen systematisch doorzochten. Alle mannelijke inwoners tussen 16 en 65 jaar werden naar de plaatselijke meisjesschool gevoerd voor ondervraging. In de school moesten twee zwaar mishandelde NKB-verzetsleden op bevel van twee gemaskerde mannen (hoogstwaarschijnlijk broers van Gaston Merckx) de schuldigen van de moordaanslag aanduiden. De door hen geselecteerde 'verklikte' vermeende verzetslui werden naar Leuven gevoerd en van daaruit via Sint-Gillis en Schaarbeek gedeporteerd naar concentratiekampen in Duitsland. Van de 76 opgepakte inwoners kwamen er uiteindelijk 71 terecht in het kamp van Neuengamme of in een van zijn buitenkampen zoals Bergen-Belsen waar ook een oom van Eddy Merckx verbleef. De meesten van hen kwamen om door honger, mishandeling en ontbering. Slechts acht van hen kwamen levend terug. Opmerkelijk is dat de meeste weggevoerden niets met het verzet te maken hadden. De meeste 'echte' verzetsstrijders hadden reeds voor 11 augustus het dorp verlaten.[1][2]

Na de bevrijding werd de boerderij van de familie Merckx in brand gestoken. De ouders van Gaston Merckx werden veroordeeld tot levenslange gevangenisstraffen, Gaston en zijn broers werden bij verstek ter dood veroordeeld. In de nacht van 25 op 26 augustus 1945 volgde een laatste afrekening toen een teruggekeerde overlevende van de kampen vermoedde dat een broer van Gaston Merckx zich schuil hield op een andere boerderij. Een commando van acht gewapende ex-weerstanders (Gewapende Partizanen) overviel bij nacht de hoeve. Pachter Louis Pittomvils, die geen collaborateur was maar wel voor de collaborerende clan Merckx-Broos had gewerkt, werd neergeschoten en de hoeve werd in brand gestoken. Een oude dorpsvete over gronden lag wellicht mee aan de basis van de wraakmoord. In 1949, vier jaar na de feiten, werden vier personen aangehouden die evenwel niet tot de daders behoorden. Toch werden zij in 1952 veroordeeld, terwijl de echte daders in de zaal zaten toe te kijken omdat ze dachten dat het gerecht het viertal niet zou durven veroordelen. De echte moordenaar van Pittomvils gaf zich uiteindelijk vrijwillig aan. Na een maand opsluiting werd hij, ondanks zijn bekentenis, toch vrijgesproken door het hof van assisen van Leuven. De zeven andere medeplichtigen werden niet vervolgd.[3][4]