Liga tegen Granvelle

Granvelle werd op 26 februari 1561 tot kardinaal benoemd. Hij kon in Brussel een machtige positie opbouwen vanwege het grote vertrouwen dat koning Filips II in hem stelde. Behalve de door hem ingestelde inquisitie, die de protestantse minderheid oproerig maakte en de edelen in een moeilijke positie bracht, was ook zijn aantasting van de adellijke privileges de hoge heren een doorn in het oog. De twee belangrijkste edelen Egmont en Oranje schreven op 23 juli een eerste protestbrief aan Filips II. Deze werd echter van de hand gewezen en Granvelle werd 28 november bovendien benoemd tot aartsbisschop van Mechelen. In maart 1562 kwamen de hoge edelen samen in Maastricht om te overleggen over de situatie. Ze stelden Montigny aan als afgevaardigde van de Nederlanden om hun grieven aan de koning voor te leggen. Op 15 juli werd Montigny door Filips II ontvangen op het Spaanse hof. Toen dat ook niet hielp, vroegen Oranje, Egmont en Horne op 11 maart 1563 per brief aan Filips II om het ontslag van Granvelle. Die antwoordde op 6 juni geen reden te zien om iets te wijzigen aan zijn bestuur. Op 29 juli stuurde het driemanschap opnieuw een protestbrief aan de koning. Egmont dreigde zelfs met opstappen als Granvelle niet zou vertrekken. Op 13 maart 1564 vertrok Granvelle uiteindelijk, tot grote blijdschap van de Liga.[4] Deze werd echter niet meteen ontbonden, ook al was haar doel bereikt.

Om te protesteren tegen hun buitensluiting uit de machtscenakels, namen de ligaleden de symboliek van de buitenstaander aan.[5] Tijdens een feestmaal in december 1563 besloten ze hun gevolg in een uniforme livrei te kleden: een eenvoudige broek en een doublet van grove grijze stof. Op hun mouwen borduurden de grands seigneurs een narrenkop, die voor een karikatuur werd gehouden van Granvelles rode kardinaalshoed. Zo stelden ze Granvelle symbolisch gelijk met een zot, terwijl ze misschien tegelijk hun gewijzigde positie tegenover de koning aan de kaak stelden: door hun advies niet ernstig te nemen, behandelde de vorst hen als narren. Tweeduizend mouwen met narrenkoppen waren al vervaardigd, toen Margaretha van Parma het motief verbood om Granvelle te beschermen. Daarop kozen de grands voor een pijlenbundel, symbool van de eendracht dat door keizer Karel V naar voren was geschoven.

In 1565 vertrok Egmont naar Filips II om aan te dringen op een ander beleid in de Nederlanden.

Kort daarna brak de Beeldenstorm uit en werd het verzet tegen de Spaanse overheersing in de Nederlanden groter. Als overtuigd katholiek keurde Egmont de Beeldenstorm ten zeerste af en hij zwoer andermaal trouw aan de Spaanse koning.

Filips II stuurde de hertog van Alva naar de Nederlanden om orde op zaken te stellen na de Beeldenstorm. Willem van Oranje ontvluchtte hierop Brussel; Egmont en Horne besloten niet te vluchten. Alva liet vrijwel direct na zijn aankomst de Graaf van Egmont en de Graaf Horne onder een vals voorwendsel (Alva had een overleg aangekondigd om over de situatie te praten) arresteren en voor de Raad van Beroerten slepen wegens hoogverraad. Hoewel Egmont tot het einde toe katholiek bleef en trouw bleef aan de Spaanse koning, werd hij samen met Graaf Horne ter dood veroordeeld (onthoofding op de Brusselse Grote Markt).

Oranje trekt zijn lessen uit de situatie en wordt als Willem de Zwijger de spil van het verzet tegen de koning. Toenadering komt er met de Unie van Brussel, maar eens de Franstalige gewesten zich min of meer achter de koning scharen met de Unie van Atrecht ten koste van de eenheid van de Nederlanden (waarbij de Nederlandstalige Nederlanden zich verzamelen in de Unie van Utrecht), is het hek helemaal van de dam, en kiest het verzet rond Willem van Oranje voor een oplossing buiten de Spaanse context: de onafhankelijkheid van de Republiek der Verenigde Nederlanden.