Krampus

Van oudsher vermommen jonge mannen zich als de Krampus in de eerste twee weken van december. Vooral op de avond van 5 december voor Sint-Nicolaasdag zwerven ze over de straten en jagen kinderen (en volwassenen) angst aan met roestige bellen en kettingen. Het idee hierachter is dat met de geluiden de kwade geesten die rond midwinter aanwezig zijn verjaagd worden.

Ook komen Krampussen binnen in huizen. Terwijl Sinterklaas cadeautjes uitdeelt aan brave kinderen, is de Krampus een dreiging voor straf voor de stoute kinderen. Hij geselt ze of stopt ze in zijn zak, waarna de stoute kinderen meegenomen worden naar het bos (zie ook man met de zak). In enkele plattelandsgebieden is het traditie dat de Krampus jonge vrouwen met een tuchtroede straft. Een auteur uit Stiermarken schrijft in 1780:

'In Oostenrijk was het vroeger gebruikelijk [...] dat een van de kosters de heilige Nicolaas uitbeeldde terwijl een andere zich schrikwekkend verkleedde als diens knecht; in deze kledij gingen ze vervolgens bij de huizen naar binnen, de kinderen die zich goed gedroegen kregen een cadeau, de stoute kinderen kregen de knecht achter zich aan, die deed alsof hij hen wilde meenemen'.[1]

Deze gestalte kwam ook in andere streken voor, met namen als Knecht Ruprecht (Midden- en Noord-Duitsland), Barrel of Bartholomeus (Stiermarken), Schmutzli (Deutschschweiz), Klaufbauf(mann) of Strohbart (Beieren), Pöpel of Hüllepöpel (Würzburg), Zember (Cheb), Belzmärte en Pelzmärtel (Zwaben en Franken). Meestal waren deze gestalten verbonden met het Sint-Nicolaasfeest, maar soms met het Kerstfeest of - in het laatste geval - met Sint-Maarten.

De huidige Krampuskostuums bestaan meestal uit rode houten maskers, de huid van een zwart schaap en hoorns. Jonge mannen in plattelandsgemeenschappen nemen competitief deel aan de Krampusevenementen; er gaat behoorlijk wat werk zitten in het maken van het kostuum. Het uiterlijk van de Krampus kan per dorp verschillen; zo wordt in bepaalde regio's het hoofd zwartgeschminkt.

In bepaalde gebieden verkleedt de vrijwillige brandweer zich, de mannen rijden dan op een wagen door het dorp. In skiresorts worden tegenwoordig processies gehouden waarin ook de Krampus meeloopt, maar dit is voornamelijk voor de toeristen.

Hoewel de gestalte van de Krampus uit de voorchristelijke tijd dateert, kreeg hij waarschijnlijk een plek in de geloofswereld van de middeleeuwen. Er bestaan echter geen bronnen voor de 16e eeuw, die de rituelen rondom de Krampus bevestigen. Ten tijde van de inquisitie was het verboden zich te verkleden als duivel; hierop stond de doodstraf. In sommige gebieden zoals de Alpenregio was de kerk niet bij machte middeleeuwse gebruiken die men als heidens was gaan zien uit te roeien.

Sinds het midden van de zeventiende eeuw voerden de kloosterscholen de Sinterklaastraditie weer in. Bij gezamenlijke bedeltochten werd de figuur van Sint Nicolaas begeleid door opgeschoten jongens, verkleed als afschrikwekkende gestalten en duivels of voorzien van dierenmaskers. Terwijl de goedheiligman de kinderen vroeg of ze zich goed hadden gedragen en geschenken gaf aan de 'brave' kinderen, werden 'stoute' kinderen banggemaakt met de gedachte dat de Krampus ze zou bestraffen. De duivelsgestalte werd op deze manier geïntegreerd in het katholieke feest. Volgens sommige theorieën hoopte de kerk, door de Krampus een "hulpje" van Sinterklaas te maken, dit als heidens ervaren symbool alsnog te neutraliseren.

• Ook Zwarte Piet, de kompaan van Sinterklaas in België, Nederland en Curaçao, strafte stoute kinderen met zijn roe. In de loop der jaren heeft Zwarte Piet een vriendelijker karakter gekregen en hij staat nu bekend als de helper van Sinterklaas. Hij deelt snoep uit, doet acrobatische stunts en begeleidt de oude Sinterklaas met zijn zware taken. Met de toenemende Zwarte Pietendiscussie lijkt Krampus nu ook in Nederland een verschijning te maken. Zo worden er de laatste paar jaar Krampus-gerelateerde activiteiten in Nederlandse steden georganiseerd, zoals bijvoorbeeld de jaarlijkse Krampuslauf in het centrum van Rotterdam.

In Franstalig België en het noordoosten van Frankrijk heet deze knecht Père Fouettard. Beide figuren hebben soms een zak of mand van vlechtwerk, waarin de stoute kinderen worden meegenomen. Dit komt ook voor bij de IJslandse Grýla.

• Op de Waddeneilanden wordt naast Sinterklaas ook nog een oudere versie van het feest gevierd. Dit gebruik heeft overeenkomsten met de Krampustraditie:
  • Sunderum op Terschelling
  • Klozum op Schiermonnikoog
  • Ouwe Sunderklaas op Texel
  • Sunneklaas op Ameland
  • Sinterklaaslopen in Zoutkamp
• De Joulupukki is de Scandinavische kerstman. Hij stamt af van de Julbocken. Het uiterlijk van de kerstbok Julbocken (de naam verwijst naar Jul, Yule of joelfeest) heeft overeenkomsten met dat van de Krampus.
• Verschillende voorchristelijke godheden hadden een gewei, zoals bijvoorbeeld Cernunnos ('de gehoornde'). Ook de duivel wordt vaak omschreven als een gehoornde figuur.
• Vergelijk ook het Nuutinpäivä op 13 januari.
• In Rotterdam worden er de laatste paar jaar ook tochten georganiseerd waarbij Sinterklaas vergezeld wordt van Krampussen. Deze Rotterdamse variant op de Oostenrijkse figuur wordt soms ook 'de Kralinger' genoemd.[2]

• Wilde Jacht
• Perchta
• Berserker, draagt dierenhuiden en is zwartgeschminkt
• Kukeri
• Knecht Ruprecht
• Jentil, harig ras reuzen
• Olentzero, een Jentil die uit het bos komt tijdens de kerstperiode
• Koshikijima no Toshidon, verklede mannen lopen door het dorp en schelden de kinderen uit voor hun misstappen en loven goed gedrag. Met een afscheidsgeschenk (een grote bolvormige rijstwafel), zodat het kind in vrede een jaar ouder kan groeien, vertrekken de mannen terwijl ze achterstevoren het huis uitlopen.

• 
  De Krampus in een processie in Klagenfurt, Oostenrijk
• 
  Krampus-masker
• 
  Nikolaus en Krampus, 1896
• 
  Krampus, museum in Bad Mitterndorf
• 
  Ansichtkaart uit 1900
• 
  Krampus uit Zuid-Tirol, 2008
• 
  Krampus in Tsjechië, 1910

Zie de categorie Krampus van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.