Jan van Goyen

Van Goyen werd in Leiden geboren als zoon van een schoenmaker. Hij was het enige kind en vertrok ergens tussen 1608 en 1615 naar Hoorn, nadat hij in een korte periode bij vier kunstschilders in de leer was geweest en te kennen had gegeven geen glazenmaker te willen worden. Op zijn 19e vertrok Van Goyen mogelijk naar Frankrijk, samen met zijn voormalige leermeester. Bij terugkomst studeerde hij bij Esaias van de Velde in Haarlem. In 1618 trouwde hij met Annetje van Raelst en werd opgenomen in het Leidse Sint-Lucasgilde. Tussen 1632 en 1634 vestigde hij zich in Den Haag. In 1638 werd hij daar hoofdman van het Sint Lucasgilde.

Zijn eerste gesigneerde werk dateert uit omstreeks 1618. Er zouden meer dan duizend schilderijen en 800 tekeningen volgen. Van Goyen werd een van de toonaangevende landschapschilders door zijn vernieuwende werkwijze en vindingrijkheid. Hij ontwikkelde uiteenlopende typen landschapschilderijen zoals duingezichten, stadsgezichten, strandgezichten en gezichten op riviermondingen met schepen, bij zowel goed als slecht weer. Hij ontwikkelde gaandeweg een snelle manier van werken, waarbij hij de verf in een keer op het doek of paneel opbracht.

Mede onder invloed van de marineschilder Jan Porcellis ontwikkelde hij een type landschappen met een gereduceerd kleurenpalet die worden aangeduid als 'tonale' landschappen. Het is onduidelijk of Van Goyen deze manier van snelle werkwijze ontwikkelde om zijn omzet te verhogen, of uit artistieke overwegingen.

Ter voorbereiding van zijn schilderijen maakte Van Goyen honderden schetsen in zwart krijt die hij tekende op grotere en kleinere wandelingen die hem tot aan Kleve in Duitsland brachten en tot in Noord Frankrijk. De landschappelijke en topografische motieven verwerkte hij naderhand in zijn schilderijen. Het zogenoemde Dresdner Schetsboek is het enige nog intacte van de schetsboeken.

Naast zijn werk als kunstschilder was Van Goyen ook een speculant. Hij werd ingeschakeld als taxateur en werkte als kunsthandelaar. In 1629 verkocht hij een huis aan Johannes Porcellis. In 1637 werd hij aangestoken door de Tulpenmanie. Hij kocht negen tulpenbollen voor 90 gulden en betaalde met twee schilderijen. Een week later kocht hij nog een partij voor ruim 800 gulden, die hij niet betaalde, omdat de markt instortte. Van Goyen ontwikkelde zich tot een projectontwikkelaar, als opdrachtgever van een zestal huizen. Hij trok zelf in Dunne Bierkade 16. Zijn buurhuis op nr. 17 verhuurde hij in 1649 aan Paulus Potter. In 1649 trok schilder Jan Steen in bij Van Goyen. Steen, eveneens katholiek, trouwde datzelfde jaar met zijn dochter Grietje en schilderde de familie Van Goyen. In 1654 namen zijn schulden dermate toe dat hij zijn eigen huis verhuurde. Jan Steen vertrok toen naar Delft. Van Goyen verhuisde naar de Wagenstraat, waar hij twee jaar later overleed. Nadat alle huizen waren verkocht en de schulden betaald, betrok de weduwe een woning in het Hofje van Nieuwkoop.

Van Goyen was gespecialiseerd in het schilderen van weidse landschappen en riviergezichten, net als Jacob en Salomon van Ruysdael. Typerend voor zijn stijl is de afwisseling van donkere en lichtere banen, in zijn latere werk op een complexe manier. Hij "overzwadderde" het hele doek met verschillende lagen verf en zocht in de min of meer toevallig ontstane kleurvlakken naar aanknopingspunten om details aan te brengen. De werken van Van Goyen behoren tot de barok.

Jan van Goyen had een groot oog voor de details van alledag. Menselijke bedrijvigheid bepaalt het karakter van zijn schilderijen. Van Goyen schilderde niet realistisch, zoals op het schilderij van de Hooglandse Kerk in Leiden aan een rivier. Tussen 1638 en 1653 schilderde hij een dertigtal schilderijen van de Valkhof in Nijmegen, Rhenen is een goede tweede.[1] Van Goyen was gefascineerd door de duinen bij Scheveningen, maar reisde ook naar Antwerpen (1648) en schilderde het Fort Lillo aan de Schelde.[2]

Van Goyen baseerde zijn schilderijen op aantekeningen en voorstudies in zijn schetsboek, aanvankelijk met pen, later met zwart krijt. Zijn latere werk is het meest voornaam, zoals het Gezicht op de Kaag, Storm op het Haarlemmermeer en Gezicht op Dordrecht. Het schilderij is in 2008 voor 3,5 miljoen teruggekocht van de erfgenamen van Goudstikker.

Van Goyen had tientallen volgelingen en imitatoren waaronder Pieter de Neyn en Willem van Diest. Nicolaes Berchem is mogelijk een leerling. Gerard ter Borch tekende zijn portret (rond 1653), evenals Bartholomeus van der Helst.

De Parijse kunsthandelaar Sedelmeyer wijdde in 1875 voor het eerst een tentoonstelling aan zijn werk. In 1903 werd in het Stedelijk Museum een tentoonstelling gehouden, georganiseerd door de firma Frederik Muller. De inleiding en catalogus waren het werk van de nog jonge Frits Lugt.

Van Goyens schilderij Gezicht op 's-Gravenhage (1651) hing op 12 januari 2009 enkele minuten boven de Hofvijver in Den Haag. Dit gebeurde vanwege een verhuizing naar Washington, waar het doek als onderdeel van de tentoonstelling Pride of Place, Dutch Cityscapes of the Golden Age te zien was. Het vijf meter brede doek kon het Haags Historisch Museum enkel verlaten door het raam.[3]

• Jan van Goyen van 21 september 1996 tot en met 2 februari 1997 in Museum De Lakenhal in Leiden.[4][5]

• Jan van Goyen in het Rijksmuseum

Zie de categorie Jan van Goyen van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.